Një plumb për dhëndrin – Dasma shqiptare, fotografia më e mirë e Barry Lewis

Një rrëfim i fotografit të mirënjohur britanik, Barry Lewis, dhënë për “The Guardian”

“Dhëndrit në këtë dasmë në Shqipëri sapo i kishin dhënë një plumb nga babai i nuses – për ta përdorur në rast dezertimi apo pabesie”.

Republika Popullore Socialiste e Shqipërisë ishte një vend misterioz, ekzotik edhe i rrezikshëm.

Hera e parë që e vizitova ishte në vitin 1990.

Nuk kishte përkthyes dhe dinim ndoshta katër fjalë shqip mes nesh.

Ne ishim atje për disa javë, duke vizituar komunat dhe fermat e kooperativës, si dhe një fabrikë traktorësh, ku nuk prodhoheshin traktorë.

Arritëm deri në Shkodër, buzë maleve të Nemuna, por arritëm të bënim vetëm një udhëtim shumë të kufizuar në veri, gjë që më intrigoi vërtet.

Eksplorimi i atij rajoni malor u bë një mundësi vetëm 18 muaj më vonë, pas rënies së regjimit komunist.

Këtë herë shkova për “Sunday Times”, së bashku me shkrimtarin, Ian Thomson.

Kisha mbajtur kontakte me dikë në Tiranë, i cili më njoftoi kur bora ishte shkrirë aq sa ne mund të futeshim në male.

Pasi kalova ca kohë në Rumani menjëherë pas revolucionit të 1989-s, e dija se kohët e ndryshimit mund të jenë një mundësi e shkëlqyer për të vizituar vendet që kanë qenë të izoluara – gjërat janë kaotike, por papritmas ka një shans për të parë me të vërtetë se çfarë po ndodh.

Enver Hoxha – diktatori që sundoi Shqipërinë për më shumë se katër dekada deri në vitin 1985 – nuk e kishte kontrolluar kurrë veriun e vendit dhe jeta në fshat i kishte rezistuar ndikimit të tij.

Atje lart, njerëzit ndoqën Kanunin, një grup kodesh të bazuara në nder dhe gjak, që datonin nga mesjeta.

Fshatrat shpesh ndiheshin pothuajse mesjetarë, me kuaj dhe karroca dhe veshje të mahnitshme.

Kisha xhiruar bardh e zi gjatë vizitës së mëparshme dhe vendosa ta bëja sërish.

Kisha sjellë filma me ngjyra, por bardh e zi u jepte imazheve një cilësi të përjetshme.

Kishim një shofere të shkëlqyer, Lida Kita, e cila gjithashtu vepronte si roja jonë dhe një përkthyese empatike dhe e respektuar.

Pikërisht nga ajo u ftuam në një dasmë në fshatin Bogë, ku u shkrep kjo foto.

Fshatrat malore prireshin të ishin ose myslimanë ose katolikë – nuk kishte asnjë avantazh mes tyre, por as nuk kishte asnjë martese.

Kjo ishte një dasmë myslimane, një martesë e rregulluar, mendoj, por kishte ende shumë pije.

Festimet vazhduan për një javë – ne ishim vetëm një ditë.

Fotografia është mjaft piktoreske – me nusen e ndriçuar nga një dritare.

Në të majtë, njerëzit duket se pëshpëritin me njëri-tjetrin, qeshin dhe bëjnë shaka, por ajo është e izoluar.

Kjo po ndodhte në shtëpinë e familjes së burrit të saj të ri, ku ajo do të jetonte nën sundimin e vjehrrës së saj.

Ajo dukej aq e pakënaqur dhe askush nuk po i fliste vërtet.

Dhëndrit sapo i ishte dhënë një kuti e vogël që përmbante një “plumb” nga babai i nuses si pjesë e pajës së saj.

Ideja është që kjo mund të përdoret në rast dezertimi ose pabesi.

Është një dhuratë simbolike dhe tradicionale, por duke pasur parasysh se sa miqësorë dukeshin të gjithë të tjerët, kjo ishte ende një tronditje për mua.

Ndërkohë dhëndri po festonte fort.

Kam një fotografi tjetër të çiftit duke mbërritur, të dy duken nervozë, por megjithëse nuk e pashë gruan të prekte një pikë, të gjithë të tjerët përfunduan duke pirë dhe kërcyer.

Për atë ditë unë isha në thelb fotografi i dasmës si parazgjedhje, dhe pritej të pija një dolli raki – dritë hëne pa ngjyrë shtëpie – me çdo të ftuar mashkull.

Po qëndroja në një hotel aty pranë dhe anëtarët e dasmës duhet të më kishin çuar prapa, sepse më kujtohet se erdha në dhomën time të vogël me të gjitha pajisjet e mia, të shtrira bukur në krevatin përballë.

Në fletët e kontaktit, mund të shihni që kompozimet e mia bëhen gjithnjë e më të lirshme, por sapo pashë këtë imazh mendova: Zot!