Bota po drejtohet nga “pleqtë”

Nga JANAN GANESH FINANCIAL TIMES

Evropa dhe jo Amerika është një përjashtimi i madh. Në një botë shtetesh kombëtare, ajo ka BE-në mbikombëtare. Një botë që e kupton përhershmërinë e dhunës filloi të besonte se i kishte tejkaluar gjëra të tilla. (Prandaj dhe vjen nxitimi i sikletshëm për t’u riarmatuar tani.) Dhe në një botë udhëheqësish të vjetër, Macronët dhe Melonët e saj do të shquhen gjithnjë e më shumë si mrekulli.

Shifrat duhet të na habisin. Donald Trump, Xi Jinping, Narendra Modi dhe Vladimir Putin janë të gjithë në të shtatëdhjetat. Po ashtu edhe Recep Tayyip Erdoğan i Turqisë, Benjamin Netanyahu i Izraelit, Cyril Ramaphosa i Afrikës së Jugut dhe Luiz Inácio Lula da Silva i Brazilit. Presidenti dhe udhëheqësi suprem i Iranit janë përkatësisht 70 dhe 86 vjeç. Presidentët e Nigerisë dhe Indonezisë janë secili nga 73 vjeç. Më shumë se gjysma e popullsisë së botës, dhe pjesa më e madhe e sipërfaqes tokësore dhe kapacitetit ushtarak, është në duart e burrave që janë më të vjetër se Ronald Reagan kur hyri në Shtëpinë e Bardhë në atë që dukej e rrezikshme, në moshën 69 vjeç.

Një nga forcat destabilizuese në botën e sotme është mosha e thyer e atyre që e drejtojnë atë.

Për një gjë, udhëheqësit e vjetër duket sikur po nxitohen për të siguruar një trashëgimi – një arritje përcaktuese – përpara se koha të mbarojë për ta. Bashkimi i Kinës kontinentale me Tajvanin është një shembull i një projekti të tillë. Po kështu është edhe hakmarrja për humbjen e prestigjit dhe “thellësisë strategjike” të Rusisë pas Luftës së Ftohtë. Edhe nxitimi i Trump për të gjetur një zgjidhje në Ukrainë, sado të pafavorshme të jenë detajet e një paqeje të tillë për atë komb, dhe për t’i dhënë fund tregtisë botërore siç e kemi njohur, cilado qoftë kostoja ekonomike, tregon një burrë të moshuar që po kërkon të arrijë një marrëveshje me nxitim.

Problemi me udhëheqësit e moshuar nuk është shëndeti i tyre – pothuajse të gjithë ata që u përmendën më sipër janë të fortë dhe të kthjellët – por stimujt e tyre. Përveçse nuk u premton aq shumë kohë për të lënë gjurmë, ata nuk shohin të kenë dekada pensioni gjatë të cilave mund të vuajnë ndëshkimet ligjore dhe të reputacionit të ndonjë akti katastrofik të kryer në detyrë.

Duhet ta kuptojmë, nëse jo një paradoks, atëherë një surprizë. Mosha, e cila “duhet” të ngjallë kujdes dhe përmbajtje tek njerëzit, shpesh i trimëron ata. Kjo është po aq e vërtetë për votuesit sa edhe për udhëheqësit e tyre. Kush do ta kishte menduar se elektorati perëndimor do të bëhej më anti-establishment ndërsa mosha mesatare rritej? Ishin në mënyrë disproporcionale të moshuarit ata që na sollën Brexit-in dhe Trump-in .

Por janë udhëheqësit ata për të cilët ia vlen të ndalemi këtu.

Edhe nëse të gjithë këta mbajtës postesh shtatëdhjetëvjeçarë do të qeverisnin me kujdes, problemi tjetër është se zëvendësimi i udhëheqësve të vendosur prej kohësh është në vetvete destabilizues. Në demokraci, të paktën, ekziston një proces – nëse Trump zgjedh të respektojë Amendamentin e 22-të – por cili është plani i trashëgimisë për një Putin apo Xi? Ka hapësirë jo vetëm për intriga dhe kundërintriga në pallat, por edhe për llojin e mospajtimit publik që do të ishte i paimagjinueshëm kur një regjim është në kulmin e tij. Pranvera arabe ndodhi pjesërisht sepse një grup udhëheqësish të Afrikës së Veriut, siç ishte Hosni Mubaraku, atëherë tetëdhjetëvjeçar i Egjiptit, ishin plakur së bashku. Imagjinoni disa vende shumë më të fuqishme që duhet të zëvendësojnë regjimet e kalcifikuara në të njëjtën kohë.

Dhe imagjinoni të parashikoni se çfarë vjen pas tyre. Putini dhe Erdogani i kanë udhëhequr vendet e tyre si kreu i qeverisë ose shtetit për pothuajse gjithë këtë shekull. Xi dhe Modi kanë qenë në pushtet për më shumë se një dekadë secili. Kur Ali Khamenei u bë udhëheqësi suprem i Iranit, Bashkimi Sovjetik ende ekzistonte. Netanyahu, ashtu si Lula, është një shembull. Deri në një farë mase, këto vende – ose të paktën shtetet e tyre – janë produkte të udhëheqësve të tyre aktualë. Ka pak përvoja më të frikshme sesa të pyesësh një spiun ose diplomat perëndimor se si mund të veprojë një Rusi pas Putinit në botë. Përgjigja që merr është një hamendësim elegant, ose një ngritje supesh.

Dikush do të më korrigjojë, por nuk më vjen ndërmend një pikë tjetër në histori kur kaq shumë udhëheqës botërorë po arrinin pleqërinë në të njëjtën kohë. (Nëse “pleqëria” tingëllon drastike, mos harroni se askund jetëgjatësia e meshkujve nuk është më e lartë se 85 vjeç.) Edhe në prag të Luftës së Parë Botërore, që tani mbahet mend si një epokë e të rrënuarve me mustaqe që i dërgonin adoleshentët në ferr, Kaizeri ishte në të pesëdhjetat.

Si ka arritur atëherë që Evropa, e cila tani ka moshën mesatare më të lartë se çdo kontinent tjetër, ta shmangë kryesisht trendin e plakjes midis udhëheqësve të saj?

Mund të ketë të bëjë me ato mënyra të tjera në të cilat kontinenti është i jashtëzakonshëm. Në pjesë të botës që mendojnë në terma të pushtetit të fortë, linjave të qarta të autoritetit dhe kombit si diçka si një familje që duhet ruajtur, është mjaft e natyrshme të gjesh udhëheqës “prindërorë”. Atje ku qeveria është një ushtrim teknokratik, rregullimi gradual i një paqeje të begatë, kjo nuk do të jetë aq e vërtetë. Vini re se që kur Evropa u zgjua me ashpërsinë e botës me pushtimin e Ukrainës në vitin 2022, Britania dhe Gjermania kanë zgjedhur krerët e qeverive jashtëzakonisht të vjetër. (Edhe atëherë, as Sir Keir Starmer dhe as Friedrich Merz nuk janë ende 70 vjeç.)

Sidoqoftë, bota po përjeton një mësim mbi pasojat perverse të moshës. Duket se mosha jep mençuri, por edhe një lloj çlirimi. Ajo imponon një ndjenjë detyre shoqërore, por edhe një afat kohor për arritje personale. Për të shpjeguar çrregullimin e botës moderne, është shumë më e përshtatshme intelektualisht të përmenden trendet ekonomike dhe forcat e mëdha historike. Por ndoshta një pjesë e historisë është se disa të moshuar po përpiqen për një trashëgimi në kohën që u ka mbetur. Nëse është kështu, rrjedh se gjërat do të përkeqësohen ndërsa kalojnë ditët e tyre të numëruara.