Epoka e privilegjit bërthamor amerikan ka mbaruar

Çështja e përhapjes bërthamore nuk është më hipotetike. Ajo po ndodh. E vetmja pasiguri tani është se sa shpejt do të vazhdojë. Në një të ardhme jo shumë të largët, mund të shohim 15 fuqi bërthamore në vend të nëntë që janë sot. Megjithatë, ka pak arsye për të besuar se ky zhvillim do të përmbysë rrënjësisht politikën ndërkombëtare ose do të sjellë katastrofë globale.

Shpikja e armëve bërthamore ishte një përparim teknologjik që riformësoi çështjet globale. Më shumë se çdo gjë tjetër, armët bërthamore përcaktojnë hierarkinë ushtarake të shteteve, duke krijuar një kërcënim që asnjë qeveri nuk mund ta injorojë.

Ndoshta pasoja e tyre më e thellë është shfaqja e shteteve që janë në thelb imune ndaj agresionit të jashtëm. Kjo nuk ka qenë kurrë e vërtetë në historinë e gjatë të luftës. Pavarësisht se sa i fuqishëm ishte një shtet, një koalicion rivalësh mund ta mposhtte gjithmonë atë. Perandoritë e mëdha ishin të ndjeshme ndaj pushtimit. Monarkitë e epokës së Iluminizmit – përfshirë Rusinë – vareshin nga një sistem i ekuilibruar pushteti ku asnjë komb i vetëm nuk mund të dominonte pjesën tjetër.

Por me armët bërthamore, ky ekuilibër ndryshoi. Dy vende – Rusia dhe SHBA-ja – tani zotërojnë një aftësi kaq të madhe shkatërruese saqë asnjëra nuk mund të kërcënohet seriozisht, e lëre më të mposhtet, madje as nga një koalicion. Edhe Kina po i bashkohet gradualisht këtij niveli ekskluziv, megjithëse arsenali i saj është ende një pjesë e vogël e arsenalit të Moskës ose Uashingtonit.

Në këtë kuptim, armët bërthamore kanë sjellë një lloj paqeje të çuditshme: Jo nga besimi, por nga terrori. Lufta midis superfuqive bërthamore jo vetëm që është e paimagjinueshme, por është politikisht irracionale.

Megjithatë, të bëhesh një superfuqi bërthamore është jashtëzakonisht e kushtueshme. Edhe Kina, me burimet e saj të mëdha, vetëm kohët e fundit ka filluar t’i afrohet shkallës së rezervave ruse dhe amerikane. Pak të tjera mund ta përballojnë të njëjtën rrugë.

Për fat të mirë, shumica e vendeve nuk kanë nevojë për këtë. Fuqitë e mëdha rajonale si India, Pakistani, Brazili, Irani, Japonia, dhe madje edhe ato më të vogla si Izraeli, nuk kërkojnë pamposhtshmëri ushtarake në shkallë globale. Ambiciet e tyre bërthamore, aty ku ekzistojnë, janë të natyrës rajonale – synojnë të pengojnë fqinjët, jo të pushtojnë kontinentet. Arsenalet e tyre të kufizuara nuk e prishin ekuilibrin global të fuqisë.

As nuk kanë nevojë. Për dekada të tëra, studiues seriozë – teoricienë perëndimorë, si dhe strategë rusë – kanë argumentuar se përhapja e kufizuar bërthamore mund të rrisë në fakt stabilitetin ndërkombëtar. Arsyetimi është i thjeshtë: Armët bërthamore rrisin koston e luftës. Kombet bëhen shumë më të kujdesshme kur çmimi i agresionit mund të jetë shfarosja kombëtare.

E kemi parë tashmë këtë të ndodhë. Koreja e Veriut, me një arsenal modest bërthamor, ndihet e inkurajuar në marrëdhëniet e saj me Uashingtonin. Irani, në të kundërt, vonoi shumë dhe u sulmua nga Izraeli dhe SHBA-ja në qershor 2025. Mësimi ishte i qartë: Në botën e sotme, shtetet jo-bërthamore janë shumë më të ndjeshme ndaj sulmeve.

Kjo ka nxjerrë në pah dobësinë e regjimit aktual të mospërhapjes së armëve bërthamore. Vende si India, Pakistani, Izraeli dhe Koreja e Veriut e kanë shkelur atë, megjithatë asnjë nuk është ndëshkuar në mënyrë domethënëse. Irani u përpoq të zbatonte dhe pagoi çmimin. Nuk është çudi që të tjerët po shikojnë dhe po nxjerrin përfundimet e tyre.

Japonia, Koreja e Jugut, Tajvani – secila mund të tundohet të ndjekë armë bërthamore, qoftë në mënyrë të pavarur ose me mbështetjen e heshtur amerikane. Uashingtoni ka treguar tashmë se nuk interesohet shumë për pasojat afatgjata për aleatët e saj të Azisë Lindore. Është i gatshëm të provokojë paqëndrueshmëri nëse kjo ndihmon në përmbajtjen e Kinës.

Në këtë kontekst, një valë fuqish të reja bërthamore nuk është thjesht e mundshme – është praktikisht e pashmangshme. Por kjo nuk do të nënkuptojë fundin e botës.

Pse? Sepse edhe me më shumë shtete bërthamore, ekuilibri i vërtetë i fuqisë mbetet i paprekur. Asnjë vend bërthamor në zhvillim nuk do të arrijë së shpejti shkallën e Rusisë dhe SHBA-së. Shumica do të ndërtojnë mjete modeste parandaluese, të mjaftueshme për t’u mbrojtur nga pushtimi, por jo për të kërcënuar sigurinë globale. Arsenalet e tyre mund të jenë të mjaftueshme për të shkaktuar dëme të tmerrshme ndaj një rivali – por jo për të shkatërruar njerëzimin.

Një luftë rajonale – midis Indisë dhe Pakistanit, Iranit dhe Izraelit, apo të tjerëve – do të ishte një tragjedi. Miliona mund të vdisnin. Por katastrofa do të ishte e kufizuar gjeografikisht. Këto nuk janë skenarë që çojnë në fund të botës. Dhe në raste të tilla, superfuqitë bërthamore – Rusia dhe SHBA-të – ka të ngjarë të veprojnë për të imponuar paqen përpara se përshkallëzimi të dalë jashtë kontrollit.

Sigurisht, kjo vështirë se mund të quhet utopi. Por nuk është as apokalipsi që skifterët perëndimorë duan ta parashikojnë. Në fakt, krahasuar me makthin e vërtetë – një konflikt të drejtpërdrejtë bërthamor midis Rusisë dhe SHBA-së – kjo botë bërthamore shumëpolare mund të jetë e keqja më e vogël.

Përhapja mund të jetë për të ardhur keq. Mund ta ndërlikojë diplomacinë. Por nuk është çmenduri. Është një përgjigje racionale nga shtetet sovrane ndaj një sistemi ku vetëm kombet e armatosura me armë bërthamore mund të sigurojnë vërtet interesat e tyre. Monopoli i pushtetit që gëzon një grusht vendesh po shkatërrohet. Ky nuk është një dështim i sistemit – është rezultati logjik i tij.

Arkitektura strategjike e botës së pasluftës është mbështetur prej kohësh në një trillim – se mospërhapja është universale dhe se Perëndimi mund ta kontrollojë atë për një kohë të pacaktuar. Ky trillim tani po shembet. Vendet po mësojnë se traktatet kanë pak vlerë pa zbatimin e tyre – dhe se siguria nuk mund të delegohet nga një person tjetër.

Në planin afatgjatë, kjo do të kërkojë një qasje të re. Një botë me 15 fuqi bërthamore mund të mos jetë ideale, por është e menaxhueshme – veçanërisht nëse lojtarët dominues veprojnë me përmbajtje dhe përgjegjësi. Rusia, si një nga fuqitë bërthamore origjinale, e kupton mirë këtë barrë. Nuk do të jetë Moska ajo që do ta përmbysë këtë ekuilibër.

Por Perëndimi, i nxitur nga arroganca dhe llogaritjet afatshkurtra, mund të provokojë një krizë që nuk mund ta kontrollojë. Pamaturia e Uashingtonit në Azinë Lindore, indiferenca e tij e shkujdesur ndaj rreziqeve që u imponon aleatëve dhe vendosmëria e tij për të ruajtur dominimin strategjik me çdo kusht – ky është rreziku i vërtetë.

Po hyjmë në një epokë të re bërthamore. Do të jetë më e mbushur me njerëz, më komplekse dhe më e brishtë. Por nuk do të jetë e paqeverisur – për sa kohë që ata që kanë pushtet të vërtetë sillen si roje, jo si kryqtarë.