Lajmi se Vladimir Orliç u emërua drejtor i ri i BIA-s serbe, tërhoqi vëmendjen e madhe të publikut. Ndonëse, pyetja është se çfarë tjetër priste publiku duke pasur parasysh se kush ka qenë në krye të Agjencisë së Sigurisë Kombëtare në Serbi deri më tani.

Orliç absolutisht i plotëson të gjitha kriteret – ai e ka lavdëruar Aleksandër Vuçiçin pafundësisht, ka sulmuar kundërshtarët e tij politikë, ka ofenduar gazetarët nga foltorja parlamentare… Me një fjalë – përparimtar 24 karat dhe pasardhës i denjë i Aleksandër Vulin.

Kushdo që priste dikë tjetër në krye të BIA-s, duhet të jetë shumë naiv politik. Që nga ardhja e progresistëve në pushtet në Serbi, në atë post janë emëruar vetëm njerëzit besnikë të Vuçiçit, tek të cilët ai ka patur besim absolut.

I pari ishte Nebojša Rodić më pak i njohur, i cili qëndroi në atë pozicion për një vit, nga gushti 2012 deri në shtator 2013. Në fund të vitit 2013 ai emëroi në krye të BIA-s shokun e tij të ngushtë, Aleksandër Gjorgjeviçin, i cili qëndroi në at post për gati katër vjet dhe më pas erdhi Bratislav Gashiç dhe qëndroi plot pesë vjet, ndërsa pushteti i Vuçiqit u konsolidua edhe më shumë.

Gashiç nuk kishte kualifikimet e duhura, sikurse edhe paraardhësit e tij, sepse asnjëri prej tyre nuk vinte nga strukturat e sigurisë. Dhe më pas nuk kishte si të ndodhte ndryshe, në dhjetor 2022 u kurorëzuar Aleksandar Vulin u bë në krye të BIA-s. Dhe kushedi sa kohë do të kishte qëndruar atje, nëse SHBA-të nuk do ta kishin futur në listën e sanksioneve. Ai dha dorëheqjen në nëntor të vitit të kaluar, pasi siç tha ai “nuk donte ta sakrifikonte Serbinë për veten”.

Ai akuzoi fuqitë perëndimore se kërkuan dorëheqjen e tij “për të zvogëluar mbështetjen e votuesve për politikat e presidentit Aleksandër Vuçiç”.

Atherë pse duhet të habitemi sot nga zgjedhja e Vladimir Orliçit për drejtor të BIA-s pas një personelit të tillë parardhës?

Edhe Orliç nuk vjen nga strukturat e sigurisë, por vjen nga rrethi i besnikëve të Vuçiçit dhe nuk do ta ketë të vështirë të vazhdojë rrugën e paraardhësve të tij – të përgjojë kundërshtarët politikë, liderët e opozitës, gazetarët “e pabindur” dhe të gjithë serbët e tjerë që janë interesantë për ta për ndonjë arsye.

Shkurt, ai është i denjë për spiun dhe lëpirës. Dhe në këtë lloj qeverisje që është në Serbi, nuk ka rëndësi kush është në krye të BIA-s.

Zëdhënësi i Bashkimit Evropian, Peter Stano, ka thënë se lobimi i Serbisë kundër anëtarësimit të Kosovës në organizatat ndërkombëtare përben shkelje “të qartë” të Marrëveshjes së Brukselit që u arrit mes Kosovës dhe Serbisë në vitin 2023 për normalizim të marrëdhënieve.

“Marrëveshja për rrugën drejt normalizimit është e vlefshme dhe plotësisht detyruese për të dyja: Kosovën dhe Serbinë. Kjo përfshinë edhe Nenin 4. Lobimi i Serbisë kundër Kosovës është shkelje e qartë e kësaj marrëveshje”, tha Stano për Radion Evropa e Lirë.

Po ashtu, ai ka theksuar se Serbia nuk mund të bëhet anëtare e Bashkimit Evropian pa normalizimin e raporteve të saj me Kosovën.

“Nëse nuk ka progres në normalizim, nuk do të ketë progres në negociatat e anëtarësimit”, shtoi ai, duke iu kundërpërgjigjur ambasadorit të Shteteve të Bashkuara të Amerikës në Serbi, Christopher Hill, i cili ka potencuar se BE-ja nuk do të kërkojë nga Beogradi zyrtar ta njohë de jure pavarësinë e Kosovës nëse anëtarësohet në Union.

Edhe ministri i Financave, Punës dhe Transfereve, Hekuran Murati, i është përgjigjur ambasadorit Hill pas deklaratës së tij i cili ka thënë se Serbisë nuk do t’i kërkohet njohja e pavarësisë për t’u bërë anëtare e BE-së.

“Ne si Republikë e Kosovës përmes përfaqësuesit tonë në dialog jemi të përkushtuar që përmes dialogut në Bruksel të arrijmë në marrëveshje që ka synim normalizimin e marrëdhënieve mes dy vendeve dhe njohjen e ndërsjellë, por kjo është vetëm në raport me Serbinë. Sa i përket çështjeve të tjera dhe forcimit të subjektivitetit të Kosovës ne vazhdojmë punën”, tha Murati në një konferencë për media.

Serbia loboi kundër anëtarësimit të Kosovës në Këshillin e Evropës në maj, i cili përfundimisht vendosi të mos e fuste fare në agjendë kërkesën e Prishtinës për anëtarësim, pavarësisht se ajo i kaloi dy prej tri fazave të nevojshme.

Ambasadori i SHBA-së në Beograd, Christopher Hill beson se njohja de jure e Kosovës nuk do të jetë kusht për anëtarësimin e Serbisë në Bashkimin Europian.

Duke folur për Marrëveshjen e Ohrit ndërmjet Kosovës dhe Serbisë, ai tha se ajo “përcaktoi disa fusha” në të cilat dy vendet duhet të përqendrohen dhe përmendi se “njëra prej tyre është nevoja për te krijuar asociacionin”

“Kjo gjë nuk ka filluar me Ohrin. Ka rreth 11 vjet dhe mendoj se është koha për ta zbatuar asociacionin, por që në kontekstin e zbatimit ka një pasqyrë të qartë për serbët që jetojnë në Kosovë. Ka edhe elementë të tjerë që duhet të adresohen, përkatësisht normalizimi i marrëdhënieve ndërmjet Kosovës dhe Serbisë dhe besoj se kjo mund të bëhet dhe duhet të bëhet në kontekstin e rajonit. Rajoni i Ballkanit po fillon të ketë gjithnjë e më shumë modele bashkëpunimi midis vendeve, dhe shpresoj se mund të realizohet, por sinqerisht, jam i zhgënjyer që nuk mundëm të bënim më shumë” –  tha Hill në një intervistë në mediumin serb, NIN.

Marrëveshja e Ohrit përmban njohjen ‘de facto’, por i pyetur se a nevojitet njohja zyrtare që Serbia të hyjë në BE, Hill tha se europianët kërkojnë normalizim, ndërsa përmendi se në Unionin Europian ka edhe vende tjera që s’e njohin Kosovën.

“Ajo që europianët kërkojnë është pikërisht ajo që ata thonë se kërkojnë, që është normalizimi. Ata duan paqe dhe siguri në rajon, dhe specifikisht mes Kosovës dhe Serbisë. Unë mendoj se ata e kanë thënë shumë qartë se ka anëtarë të Bashkimit Europian që nuk e njohin Kosovën, kështu që çështja e vërtetë është të përpiqemi te arrijmë normalizimin ku kufij nuk do të jenë ato që ndajnë, por kufij që bashkojnë, dhe shpresoj që njerëzit ta kuptojnë se çfarë po themi për të ardhmen dhe si do të duket jeta e njerëzve. Do të doja të shihja shumë më tepër përparim në këtë front të normalizimit, dhe është e qartë se BE-ja ka gjithashtu këtë në mendje”- tha ambasadori

Hill gjithashtu u shpreh se SHBA-ja e mbështet cilindo vend që ka aspirata të anëtarësohet në BE, dhe tha se “kjo është pikërisht ajo që bëjmë në Serbi”.

“Serbia ka gjëra për të bërë në fushën e sundimit të ligjit dhe çështje të ngjashme, por detyra jonë është që të përpiqemi ta ndihmojmë Serbinë në këtë përpjekje, sepse mendoj se është mjaft e qartë se Serbia do të jetë në Bashkimin Europian në të ardhmen” – potencoi ambasadori amerikan ne Beograd.

“Zgjedhjet për Parlamentin Evropian janë në një farë mënyre një grusht shteti tekstual për Evropën” – keshtu ka vleresuar Helena Ivanov, bashkëpunëtore hulumtuese në Qendrën Henry Jackson, duke shtuar se nuk do të ketë shumë ndikim në dialogun ndërmjet Beogradit dhe Prishtinës, por që procesi i anëtarësimit në BE mund të shtyhet mënjanë.

“Këto zgjedhje janë sigurisht në një farë mënyre një goditje tektonike për Evropën, në kuptimin që performanca e partive të krahut të djathtë dhe të ekstremit të djathtë ishte vërtet në mënyrë të paparashikueshme e lartë deri në atë pikë sa Macron ndjeu nevojën për të thirrur zgjedhje të jashtëzakonshme parlamentare. Kështu që unë mendoj se do të shohim patjetër një Evropë më të djathtë, sepse fakti që partitë e djathta dolën aq mirë në këto zgjedhje sigurisht që do të ndikojë në sjelljen e autoriteteve aktuale, të cilat mund të jenë më afër qendrës dhe ende ruajnë popullaritetin e tyre në mesin e votuesve” – theksoi Ivanov.

Nga ana tjetër, tha ajo, duhet theksuar se tre partitë më të mëdha në Parlamentin Evropian mbeten të njëjta si më parë, ndaj edhe pse partitë e djathta dolën shumë mirë, nuk është një fitore absolute në çdo kuptim.

“Besoj se do të ketë shumë nga ato që kemi parë deri më tani, por nga ana tjetër, me siguri kjo ecuri e së djathtës nuk do të kalojë pa u vënë re dhe sigurisht do t’i ndjejmë pasojat e saj” – u shpreh Helena Ivanov duke shtuar se  persa i përket qasjes në Ballkanin Perëndimor, nuk pret shumë ndryshime kur është fjala për normalizimin e marrëdhënieve ndërmjet Serbisë dhe Kosovës.

“Gjërat tashmë janë vendosur, ajo rrugë është e qartë dhe besoj se pritshmëritë do të jenë të njëjta dhe se në thelb do të bazohen në faktin se të dyja palët pritet të zbatojnë atë që kanë rënë dakord më parë” – vleresoi Ivanov.

Megjithatë, nga ana tjetër, ajo beson se një nga pasojat e prekshme për Ballkanin Perëndimor mund të jetë anëtarësimi në Bashkimin Evropian, sepse, pas zgjedhjeve të tilla, ajo beson se “oreksi për zgjerim do të jetë më i vogël se sa ishte deri tani”.

Hulumtuesja në Qendrën Henry Jackson e sheh idenë e profesorit dhe analistit amerikan Edward Joseph që SHBA-ja të caktojë një të dërguar special për njohjen e Kosovës ashtu siç pritej, duke pasur parasysh situatën aktuale në skenën politike globale, është mjaft e ndërlikuar.

“Pushtimi rus i Ukrainës nga njëra anë, lufta në Lindjen e Mesme nga ana tjetër, situata gjithnjë e më e ndërlikuar brenda Bashkimit Evropian, pikërisht forcimi i së djathtës… Unë besoj se në këtë kuptim Amerika dëshiron shumë që kapitulli i Perëndimit ta mbyllë Ballkanin, por një problem i madh për ta mbyllur këtë kapitull është fakti se jo të gjitha vendet e Bashkimit Evropian e kanë njohur pavarësinë e Kosovës, gjë që më pas e ndërlikon idenë e njohjes dhe trajtimit të plotë të Kosovës si të pavarur. Kështu që besoj se do të ishte funksion i atij të dërguari, që ai thjesht të përpiqet të bindë të gjithë ata aktorë që nuk e kanë njohur Kosovën ta bëjnë këtë në skenën ndërkombëtare” – potencoi analistja, e cila gjithsesi nuk beson se një i dërguar amerikan do të korrte fryte.

“Unë dyshoj, duke qenë se shumica e vendeve që nuk e kanë njohur Kosovën, për shembull Spanja, nuk e kanë bërë këtë jo vetëm sepse kanë një qëndrim të caktuar ndaj çështjes së Serbisë apo ndaj çështjes së Kosovës, por edhe për shkak të disa çështjet e tyre të brendshme. Konkretisht në rastin e Spanjës do të ishte Katalonja. Pra, nuk e shoh se si ai i dërguar mund të bindë dikë si Spanja që ta njohë Kosovën, duke pasur parasysh implikimin që do të kishte në politikën e brendshme të Spanjës” – theksoi Helena Ivanov.

“Politika e sigurisë dhe rrymat gjeopolitike në Ballkan janë prioritet më i lartë për Perëndimin sesa procesi i njohjes së Kosovës nga pesë vendet mosnjohëse të BE” – keshtu ka vleresuar Belzim Kamberi nga Instituti për Politika Sociale “Musine Kokalari”.

Ai beson se Parlamenti Evropian nuk do të ndryshojë kurs pas zgjedhjeve, dhe se rrymat gjeopolitike mund të ndryshojnë pas zgjedhjeve në SHBA.

“Është e vështirë të dihet se cilat do të jenë rrymat e reja gjeopolitike. Një nga supozimet që mund të ndryshonte disi diçka, do të ishte zgjedhja e Donald Trump në Shtetet e Bashkuara të Amerikës, duke marrë parasysh profilin politik jokonvencional që ai ka. Persa i përket zgjedhjeve evropiane, vetë Parlamenti Evropian ndoshta nuk do ta ndryshojë politikën apo kursin e tij, sepse shumica që kanë është edhe ish-shumicë” – deklaroi analisti nga Prishtina, duke shtuar se ajo që ndoshta do të ndryshojë, është situata në nivel kombëtar.

“Për shembull, do të ketë zgjedhje të reja parlamentare në Francë dhe mund të pritet që Marine Le Pen të fitojë, kurse në Gjermani, socialdemokratët mund të humbasin pushtetin. Pra, shohim se e djathta ekstreme shpreson të marrë pushtetin në vendet kryesore të Bashkimit Evropian dhe në Shtetet e Bashkuara të Amerikës, por është e vështirë të dihet nëse do të ndryshojë rendi politik, gjeopolitik dhe botëror” – u shpreh analisti

Duke folur për dialogun ndërmjet Beogradit dhe Prishtinës, ai beson se bashkësia ndërkombëtare do të vazhdojë të kërkojë zbatimin e marrëveshjeve të arritura, por edhe nuk e përjashton hapjen e disa “çështjeve të vjetra” si të ishin të reja.

“A do të ketë ende nevojë për zbatimin e Unionit të Komunave Serbe apo do të ndryshojë diçka në një rend të ri gjeopolitik… A do t’i kthehemi ndoshta disa ideve për ndryshimin e territorit apo korrigjimin e kufirit? Viti është ende i vështirë, dhe asgjë nuk dihet” – theksoi Belzim Kamberi

Duke komentuar idenë e profesorit dhe analistit amerikan Edward Joseph që presidenti amerikan të caktojë një të dërguar special për njohjen e Kosovës, ai tha se aktualisht është e pamundur, para së gjithash për shkak se Biden është në fund të mandatit të tij.
“Kjo do të jetë e mundur nëse Biden fiton zgjedhjet. Politika e sigurisë dhe rrymat gjeopolitike në Ballkan kanë prioritet më të lartë se procesi politik që rrethon njohjen e Kosovës nga jo-njohësit në BE. Pra, mendoj se, nëse ka një lloj dinamike më të madhe, mendoj se mund të jetë më shumë në kontekstin e përfshirjes së Kosovës në aleancën e NATO-s për shkak të rrethanave të sigurisë që ekzistojnë dhe që mund të destabilizojnë edhe Ballkanin” – potencoi analisti duke shtuar se rreziku i destabilizimit dhe situata e sigurisë mes vendeve perëndimore dhe joperëndimore mund të çojë përfundimisht në njohje të reja të Kosovës……….