Sfida më e madhe e epokës sonë/ Çfarë do bëjë Amerika, si mund ta rikonceptojmë botën pa të?

Për dekada me radhë, Shtetet e Bashkuara të Amerikës kanë mbajtur një pozicion të dyfishtë dhe shpesh kontradiktor në rendin botëror. Në një anë, ato janë akuzuar për ndërhyrje të papërgjegjshme në çështjet e brendshme të vendeve të tjera dhe për shkelje të ligjit ndërkombëtar. Në anën tjetër, kanë qenë të konsideruara si fuqia e vetme në gjendje për të ruajtur një rend global të bazuar në ligj dhe stabilitet. Ky dualitet, i cili për shumë kohë është toleruar si pjesë e “realpolitikës”, duket se është bërë i paqëndrueshëm në mandatin e dytë të Donald Trump.

Shembulli i fundit i kësaj disonance është qëndrimi i Uashingtonit ndaj konfliktit në Sudan, ku SHBA refuzon të ushtrojë presion mbi Emiratet e Bashkuara Arabe, një aleat i afërt, që të ndalojë furnizimin me armë të palëve në luftë. E njëjta situatë është reflektuar më herët edhe në rastin e Gazës, ku ndihma ushtarake ndaj Izraelit ka vijuar në mënyrë të vazhdueshme pavarësisht krizës humanitare. Megjithatë, në shumë pjesë të botës, sidomos në jugun global, vazhdon të ekzistojë pritshmëria që SHBA të veprojë si polici moral i planetit, një rol që realiteti historik nuk e mbështet.

Kriza e tanishme nuk është vetëm politike, por edhe institucionale dhe kulturore. Tradicionalisht, edhe kur presidentët kanë qenë të kontestuar, është ruajtur një ndarje simbolike mes figurës së presidentit dhe qëndrueshmërisë së institucioneve amerikane, Kongresi, gjykatat, universitetet dhe shtypi i lirë. Por, në administratën aktuale, kjo ndarje po venitet. Presidenti i SHBA-ve jo vetëm që përbuz këtë ndarje institucionale, por mburret publikisht se të afërmit dhe aleatët e tij përfitojnë nga kaosi që ai krijon në tregjet financiare. Kjo e vë në pikëpyetje vetë themelet mbi të cilat është ndërtuar besimi ndërkombëtar në sistemin amerikan.

Në të njëjtën kohë, edhe vetë ideja e Amerikës si strehë e sigurt për të përndjekurit, për emigrantët, për intelektualët apo për qytetarët e persekutuar politikisht, është goditur rëndë. Rastet e dëbimeve arbitrare, përndjekja e të huajve nga autoritetet e imigracionit dhe mbyllja e dyerve për qytetarë e ligjshëm, kanë krijuar një klimë frike që i ka larguar shumë nga ideja tradicionale e “ëndrrës amerikane”.

Por më e thella është dilema psikologjike e një bote që nuk di si të funksionojë pa SHBA-në në qendër. Për më shumë se gjysmë shekulli, rendi botëror (ekonomik, institucional, kulturor dhe ushtarak) është ndërtuar mbi praninë dhe dominimin e SHBA-së. Edhe idetë e demokracisë liberale dhe të drejtave të njeriut janë eksportuar dhe legjitimuar përmes këtij modeli. Prandaj, ndërsa një pjesë e botës kërkon një shkëputje nga varësia ndaj SHBA-së, kjo kërkesë shoqërohet me një ndjesi marramendjeje, sepse alternativa nuk është ende e qartë. A do të kemi një sistem të ri shumëpolar me qendra të balancuara, apo një kaos ndërkombëtar ku secili vepron në interesin e vet të ngushtë?

Nga kjo krizë del në pah një e vërtetë më e thellë: bota ka qenë gjithmonë e varur nga çdo drejtim që SHBA merrte, duke ekspozuar vendet e tjera, përfshirë aleatët më të ngushtë, ndaj pasojave të një fuqie të madhe, por të paqëndrueshme. Prandaj, ajo që po ndodh sot nuk është thjesht një krizë e presidencës së Trumpit apo një cikël politik i zakonshëm, por një rishikim i madh i marrëdhënies që bota ka me SHBA-në dhe me idenë e rendit global që ajo ka përfaqësuar.

Ironikisht, ndërsa SHBA e humb statusin e saj si mbikëqyrës i rendit ndërkombëtar, disa vende mund të fitojnë një lloj lirie të re, jo domosdoshmërisht përmes përmirësimit të situatës së tyre, por përmes vetë zhdukjes së hegjemonit. Nëse ndodh, ky tranzicion do të jetë i dhimbshëm, i pasigurt dhe i mbushur me rreziqe, por gjithashtu ofron mundësinë për të ndërtuar një rend të ri global, më gjithëpërfshirës dhe më demokratik. Për herë të parë në dekada, pyetja nuk është më “çfarë do të bëjë Amerika?”, por “si mund ta rikonceptojmë botën pa të?”. Dhe kjo mund të jetë sfida më e madhe e epokës sonë.

Përshtatur nga Nesrine Malik në The Guardian