Ishte koha kur në kangjellat e Kishës në Tiranë shiteshin sutjena të kuqe

Nga Marelba Fushekati
Në vitin 2002, u takova në Toronto me Peshkopin ortodoks Ilia Ketri. U takuam në një ambient familiar, pasi Peshkopi ishte i afërt i kushërinjve të mi, kështu që biseda me Hirësinë e Tij ishte një bisedë e zakonshme, siç janë bisedat e vizitave mbrëmësore.
Peshkopi ndau me ne disa kujtime të një udhëtimi që kishte bërë në Shqipëri pas viteve nëntëdhjetë, kur edhe kufijtë tanë me botën nisën të hapen. Atëbotë, e painteresuar për çështje të besimit fetar dhe me një edukatë të krishterë të përciptë, nuk dija t’i bëja Atë Ilias ndonjë nga pyetjet e mëdha që mundojnë gjithherë ekzistencën njerëzore, por me kënaqësi ndiqja rrëfimet dhe përshtypjet e tij nga Shqipëria.
Atë Ilia ishte lindur në Amerikë në vitin 1937, nga prindër shqiptarë, dhe e gjithë puna e tij si Peshkop dhe Mitropolit kishte qenë në shërbim të komunitetit ortodoks të Amerikës dhe Kanadasë. Për një njeri që nuk kishte jetuar asnjë ditë në Shqipëri, shqipja e tij e folur ishte e përkorë e me një tis humori, sa prej meshtari, aq edhe e një njeriu jo të rrobës së fesë.
Ndërsa më pyeti se si e kisha lënë Shqipërinë dhe se si ishte ajo tani – kisha vetëm një vit që isha larguar nga atdheu – Atë Ilia vazhdoi të tregojë kujtimet e tij nga ai udhëtim.
“Po ç’ishte ajo punë ashtu?” tha, në një moment. “Në tërë kangjellat e kishës katolike në Tiranë, asaj që ndodhet afër kishës ortodokse, ishin të varura për shitje sutiena të kuqe.
“Më duket se jo”, mbaj mend të kem thënë, e pasigurtë apo e padëshiruar të pranoja praninë e flakërimtë të kombinezoneve të ngulura majë gardhit prej hekuri të kishës katolike në Rrugën e Kavajës, të quajtur Zemra e Krishtit. Ndërkohë, mundohesha të kujtoja nëse mund të kish qenë kohë e ndonjë prag Krishtlindjeje, që të linjtat e kuqe shiteshin aty, apo ndoshta mund të kish qenë ndonjë kohë Shën Valentini, kur tradita e festës së sapolejuar të dashurisë u përhap pas viteve nëntëdhjetë si një plasje e gëzuar shashkash, dhe kur tregëtia e të brendshmeve të kuqe zbarkoi fuqishëm nëpër shitore e trotuare.
Kreativiteti i shitjeve ishte superior, dhe si një nga kulmimet e këtyre gjetjeve, kujtoj disa trëndafila artificialë të kuq, që nuk ishin gjë tjetër veçse breçka të tantellta, të mbështjella si një gonxhe e paçelur.
Ishin kohë kur festat e sapolejuara, të cilat ishin ndaluar të festoheshin në dikaturë, u përqafuan masivisht nga populli, me çdo mënyrë shpirtërore dhe materiale të mundshme.
Festa e bajramit shënonte kurbanë dhensh me shumicë, që, nga mungesa e funksionit të ligjeve dhe anarkisë së kohës, thereshin vend e pa vend, duke lënë pas gjurmët e kasaphanës. Festimet e pashkës të jepnin një alivan të menjëhershëm sapo hyje në kishë në mesnatë, nga mungesa e vendit, oksigjenit dhe ngrohtësisë së qirinjve. Njerëzia shkonte rrugës me qirinj në duar që të çonin kështu nëpër shtëpitë e tyre flakën e Zotit të ringjallur. Të nesërmen, Rruga e Kavajës ishte e mbushur me lëvore vezësh të kuqe, të thyera me gëzim mes njerëzve në mesnatën e pashkës. Edhe kjo festë kërkonte kurbanë qingjash. Ndërkohë, u rralluan ose ne hoqëm dorë nga kartolinat e dashura të urimit të shkruara me dorë, duke i quajtur një zakon të kotë, të dalë kohe. Demode.
Për t’i qëndruar me përafërsi të vërtetës dhe për t’i bërë drejtësi tregëtisë ambulante të asaj kohe, në ato kangjella të asaj kishe nuk shiteshin vetëm sutiena të kuqe. Kishte aty lodra fëmijësh, gjithëfarësoj bluzash pambuku me stampa të mëdha nga perëndimi aq i dëshiruar, këmisha nate, të mbathura meshkujsh, cigare, çokollata të lira importi që shijonin çuditshëm, e ndonjë katundar që, në buzëmbrëmje, të lutej t’i blije ndonjë shpend të gjallë të mbetur pa shitur. Një pazar karizmatik, që, nëse do të kishte ndodhur brenda oborrit të kishës, do t’i ngjante pazarit brenda tempullit te Jeruzalemit, siç është e shkruar në Dhjatën e Re. Por Krishti nuk kishte ardhur në ato vite në Tiranë për të përmbysur e pastruar atë tempull, sikundër bëri në Jeruzalem.
Nuk di të them se kur ndodhi që kangjellat e kishës nuk u përdorën më për stenda pazari.
Në kohë të paqëndrueshme e të brishta, si në Tiranën e atyreve viteve, ku mbijetesa me çdo kusht ishte qëllimi parësor i jetës, të linjtat e varura majë kangjellave ndoshta dukej të ishin një gjë “normale”. Në kohë të këqija, morali njerëzor dhe rregullat universale që të udhëheqin për të jetuar epohen, tempulli i shenjtë kthehet në pazar, sistemi i vlerave kthehet kokëposhtë dhe njeriu, anarkist nga natyra, gjendet përkohësisht në habitatin e tij primar.