Elon Musk po çmonton qeverinë amerikane

Pas disa ditësh spekulimesh mbi rolin e saktë që njeriu më i pasur në botë do të luante në Shtëpinë e Bardhë të Donald Trump-it, sa pushtet do të kishte, nëse ai është fare një punonjës qeveritar, ai përdori platformën e tij  të mediave sociale “X” për të sqaruar.

“Titulli im i preferuar është thjesht ‘Mbështetës Teknologjik’,” shkroi Elon Musk në X të martën. Ishte një nënvlerësim me qëllim.

Si kreu i Departamentit të Efikasitetit Qeveritar (Doge), Musk është shfaqur si një forcë dominuese në fillimin marramendës të administratës së dytë të Trump-it.

Në vetëm dy javë ai ka udhëhequr përpjekjet për të marrë qasje në sistemin federal të pagesave, ka çmontuar një agjenci të tërë dhe ka ofruar një ultimatum për miliona nëpunës civilë, të japin dorëheqjen ose të përballen me shkarkimin.

Por përpjekja gjithnjë e më e guximshme e Musk për të rindërtuar qeverinë federale me të njëjtën forcë të drejtpërdrejtë që përdori për të marrë kontrollin e kompanive si Twitter e ka vënë atë në një kurs përplasjeje me institucionet e Uashingtonit.

Dhe ndërsa ai ka siguruar një vend në rrethin e ngushtë të Trump-it, vëzhguesit pyesin nëse një përplasje midis këtyre dy personaliteteve të fuqishme mund të jetë e afërt.

Rruga e Musk nga një sipërmarrës miliarder në një figurë të fuqishme në Shtëpinë e Bardhë nuk ishte e drejtpërdrejtë. Sipas vetë Musk, për dekada, ai kishte qenë një votues i besueshëm për Demokratët.

Por i pakënaqur me qëndrimin e Biden mbi çështje nga ligjet e punës deri te të drejtat e personave transgjinorë, Musk filloi të shihte në anën tjetër të spektrit politik në prag të zgjedhjeve presidenciale të vitit 2024.

Fillimisht, Musk kërkoi që Trump të lërë garën për President dhe mbështeti rivalin e tij, guvernatorin e Floridës, Ron DeSantis, për nominimin republikan. Por shpejt ai u bë përkrahësi më i madh i presidentit, duke kontribuar 288 milionë dollarë për Trump dhe kandidatët e tjerë republikanë dhe duke u bërë një këshilltar kyç gjatë fushatës.

Në kohën e inaugurimit të Trump, Musk ishte njeriu i tij i djathtë, i ulur pas shpatullës së majtë të presidentit në tribunë, një simbol i qartë i ndikimit të tij.

“Ju e dini që gjithmonë them se duhet të mbrojmë gjeniun tonë sepse nuk kemi shumë.” tha Trump për Musk, pasi e mirëpriti atë në skenë gjatë një mitingu një ditë më parë.

Musk ka qenë një prani e vazhdueshme në Uashington që atëherë.

Gati menjëherë pas zgjedhjeve, Trump e caktoi Musk për të drejtuar Doge, dhe kjo rol i ri duket se e ka fuqizuar atë në një mision të gjerë për të zvogëluar dhe transformuar qeverinë federale, duke shtyrë për reforma masive me një shpejtësi të mahnitshme.

Edhe pse Trump kishte thënë se Musk nuk do të kishte një zyrë në Shtëpinë e Bardhë, lideri i teknologjisë dhe ekipi i tij kanë zhvendosur shtretër në zyrën federale të personelit ngjitur me Shtëpinë e Bardhë, sipas New York Times.

Ai ka një nivel sigurie “top secret”, konfirmoi një zyrtar i administratës Trump, gjë që mund t’i japë atij akses në një gamë të gjerë informacioni shumë të klasifikuar.

Taktikat e tij, të pamëshirshme dhe ndonjëherë të ashpra, janë të ngjashme me mënyrën se si ai ka drejtuar kompanitë e tij, thonë ish-punonjësit.

Një ish-menaxher programi në Tesla, i cili foli për BBC në kushte anonimiteti për të diskutuar çështje të ndjeshme, tha se Musk-ut “nuk i interesonte” kostoja njerëzore e vendimeve të tij.

“Atij i intereson vetëm objektivi në fjalë. Mendoj se ai i sheh çështjet ndërpersonale dhe konfliktet si gjëra anësore që nuk ia vlen t’i kushtojë kohë,” tha ai.

Në mënyrë të rastësishme, Musk prirej të ishte impulsiv. Menaxheri kujtoi ta kishte parë Musk të pushonte nga puna një punonjës të Tesla-s në vend për shkak të një koshi mbeturinash të mbushur tej mase.

“Ai e interpretoi atë si një shenjë që personi nuk kishte aq krenari sa duhej për punën e tij,” tha ai. “Kjo ishte nuanca… por në fund të fundit dikush u pushua nga puna sepse pranoi se kosh i tij i plehrave ishte plot.”

Kjo qasje nxiti një forcë punëtore të përkushtuar, tha ish-punonjësi. Nëse ishe në linjë me misionin e Musk, ku përqendrimi ishte vetëm tek puna, ishe i motivuar. Kjo qasje krijoi këto kompani ku të punoje rregullisht 13 orë në ditë ishte gjë normale.

“Musk mund të nxjerrë më shumë nga njerëzit sesa kushdo tjetër që kam parë ndonjëherë,” kujtoi ish-punonjësi, megjithëse shtoi se intensiteti në Tesla ishte i zakonshëm në Silicon Valley.

Por për ata në qeverinë federale, ai shtoi, ky intensitet “duhet të jetë një tronditje kulturore.”

Askund nuk është ndier angazhimi i Musk në emër të Trump aq intensivisht sa në USAID.

Agjencia qeveritare për zhvillimin ndërkombëtar kaloi nga shpërndarja e miliarda dollarëve ndihma për programe të ndryshme në mbarë botën, në një ndalim efektiv brenda dy javëve.

Trump tashmë e kishte kufizuar ndjeshëm punën e USAID kur urdhëroi një pezullim 90-ditor të shpenzimeve të jashtme të SHBA, ndërsa administrata shqyrtonte fondet për t’u siguruar që ishin në përputhje me objektivat politike të presidentit.

Por në ditët e fundit, punonjësit kanë vëzhguar me alarm të madh teksa Musk e ktheu vëmendjen drejtpërdrejt te USAID, duke e quajtur agjencinë e tyre një “organizatë kriminale” në X.

Retorika gjithnjë e më e ashpër e Musk ka përkuar me ndryshime po aq drastike në USAID.

Më 1 shkurt, faqja e internetit e USAID ndaloi së funksionuari; llogaria e saj në X u zhduk jo shumë kohë më vonë. Po atë fundjavë, dy zyrtarë të lartë të sigurisë u larguan duke iu dhënë leje e paguar pas një përplasjeje me përfaqësuesit e Doge për akses në një objekt të sigurt që përdorej për shqyrtimin e informacionit të klasifikuar, raportuan Washington Post dhe media të tjera amerikane.

Të hënën, punonjësve të USAID iu tha të qëndronin në shtëpi, ndërsa qindra punonjësve iu bllokua hyrja në email-et e tyre. CBS, partneri i lajmeve të BBC në SHBA, raportoi se punonjësit e USAID po largohen nga vendet e tyre përkatëse në mbarë botë deri të premten.

“Nuk mund të rregullohet (USAID-i),” tha Musk për agjencinë gjatë një bisede 50-minutëshe në X Spaces herët të hënën.

“E diskutova me të në detaje dhe ai ra dakord që duhet ta mbyllim,” tha Musk për bisedën e tij me Trump. “Dhe unë madje e pyeta disa herë [dhe] i thashë ‘a je i sigurt?’”

“Komentet nga Elon Musk kanë qenë veçanërisht therëse, duke na quajtur një ‘organizatë kriminale’ që duhet të ‘vdesë’,” tha një punonjës i USAID, i cili kërkoi të mos identifikohej sepse kishte frikë nga hakmarrja e Musk dhe administratës.

“Duke ardhur nga njeriu më i pasur në planet, kjo duket mjaft groteske,” tha punonjësi, i cili që atëherë është vënë në leje të paguar së bashku me shumë kolegë të tjerë.

“Shoh oficerë të shërbimit të jashtëm që kanë kaluar tërë jetën e tyre duke shërbyer – një pjesë të madhe të saj jashtë vendit – dhe sakrificat që kanë bërë,” thanë ata. “Të baltosen në këtë mënyrë është mosrespektuese.”

Tronditja në USAID ka ngritur shqetësime mes demokratëve dhe ekspertëve nëse veprimet e Trump dhe Musk janë të ligjshme.

Në pamje të parë, përpjekjet e Trump dhe Musk për të mbyllur USAID “nuk janë të ligjshme sepse bien ndesh me atë që Kongresi ka përcaktuar qartë më parë,” tha Jon Rogowski, profesor i shkencave politike në Universitetin e Çikagos, i cili studion ndarjen e pushteteve në qeverinë e SHBA.

Kongresi ka themeluar USAID si një agjenci të pavarur dhe dega legjislative cakton financimin. Si kreu i agjencive federale, megjithatë, Trump ka autoritet të gjerë për të sjellë funksione të caktuara të USAID nën kontrollin e Departamentit të Shtetit, sipas George Ingram, një bashkëpunëtor i lartë në Institutin Brookings dhe ish-ndihmës administrator i USAID.

Një lëvizje e tillë përfshinte emërimin e Sekretarit të Shtetit, Marco Rubio, si kreun e përkohshëm të USAID, ndërkohë që në të kaluarën agjencia kishte funksionuar e pavarur nga Departamenti i Shtetit, duke ndjekur udhëzimet e tij për politikën e jashtme.

Dhe republikanë me ndikim në Kongres duket se janë të gatshëm të punojnë me administratën për të lejuar një shkallë të caktuar ndryshimi.

“Unë mbështes përpjekjet e administratës Trump për të reformuar dhe ristrukturuar agjencinë në një mënyrë që i shërben më mirë interesave të sigurisë kombëtare të SHBA,” tha senatori James Risch, kryetar i Komitetit të Marrëdhënieve me Jashtë të Senatit.

Megjithëse Musk nuk ka autoritet për të mbyllur ose ristrukturuar USAID, agjencia ndoshta nuk do të ishte shpërbërë kaq shpejt dhe në mënyrë kaq të plotë pa ndikimin e tij.

“Nuk mund të mendoj për ndonjë precedent ku një administratë presidenciale i ka dorëzuar në thelb frerët një qytetari privat, për të ripunuar dhe marrë nën kontroll degën ekzekutive sipas dëshirës së tij,” tha zoti Rogowski.

Në një deklaratë për BBC, Sekretarja për Shtyp e Shtëpisë së Bardhë, Karoline Leavitt, tha se Musk “po i shërben pa interes administratës së Presidentit Trump si një punonjës special i qeverisë dhe ai ka respektuar të gjitha ligjet federale të zbatueshme.”

Para betimit të Trump, disa nga kolegët e Musk shprehën optimizëm për mundësinë e një injeksioni të kulturës së start-up në Uashington.

Mendoj se sapo kaluam një moment shumë emocionues,” tha në dhjetor Marc Benioff, miliarderi themelues dhe CEO i Salesforce, i cili ka qenë i zëshëm në mbështetje të Trump. “Është një kapitull i ri për Amerikën.”

“Ka shumë njerëz të pabesueshëm si Elon Musk në industrinë e teknologjisë dhe në komunitetin e biznesit. “Dhe nëse mund të shfrytëzohet kjo fuqi ekspertize për të bërë më të mirën për Amerikën, ky është një vizion i madh,” tha ai në atë kohë.

Por dy javë pas marrjes së detyrës nga Trump, disa vëzhgues thonë se jo të gjithë në Silicon Valley janë entuziastë.

Niki Christoff, ish-ekzekutiv i Salesforce që tani drejton një firmë komunikimi në Uashington, i tha BBC-së se shumë “njerëz në industrinë e teknologjisë duken të shokuar nga ngjarjet e dy javëve të fundit.”

“Shumica e CEO-ve të kompanive ndërkombëtare të teknologjisë që janë të listuara në bursë duan parashikueshmëri. Ata duan stabilitet. Ata duan një dollar të fortë,” shtoi ajo. “Ata duan zinxhirë furnizimi të parashikueshëm, dhe shumë nga politikat dhe titujt që vijnë nga Uashingtoni po krijojnë ankth dhe pasiguri.”

Dr. Philip Low, një neuroshkencëtar dhe CEO i kompanisë të neuroteknologjisë Neurovigil, tha se stili i punës që ka Musk mund të shkaktojë kaos në institucionet qeveritare. Ata ishin të afërt për gati 15 vjet para se marrëdhënia e tyre të përkeqësohej, tha ai.

“Një pattern i tij është të zgjedhë kompani, të investojë në to, t’i destabilizojë dhe pastaj t’i marrë ato,” tha Dr. Low, duke përmendur Twitter-in si një shembull.

“Në këtë kontekst, Shtëpia e Bardhë është investimi i tij më i madh deri tani. Dhe ai po destabilizon qeverinë amerikane tani.”

Sipas Dr. Low, Musk nuk do të kënaqet të jetë një zëvendës besnik. Dhe kjo mund ta çojë atë në një kurs përplasjeje me presidentin, shefin e tij.

“Duke e njohur Elonin siç e njoh, ai nuk do të dëshirojë të jetë numri dy apo numri tre. Ai do të dëshirojë të marrë kontrollin,” tha ai.

“Çdo gjë që ai vendos, ndodh,” tha ish-punonjësi i Tesla-s, duke e përsëritur Dr. Low. “Ai kurrë nuk pranon një ‘jo’ si përgjigje.”

Pasi ndodhi ndryshimi në USAID, Trump bëri të qartë se autoriteti i fundit do të mbetet gjithmonë tek ai.

Kur u pyet nëse ishte i kënaqur me Musk pas trazirave në agjenci, ai tha po, “për pjesën më të madhe”.

“Disa herë ne nuk do të pajtohemi me të, dhe nuk do të shkojmë aty ku ai do. Por mendoj se ai po bën një punë të shkëlqyer,” tha ai të hënën.

“Elon nuk mund të bëjë dhe nuk do të bëjë asgjë pa miratimin tonë, dhe ne do t’i japim miratimin aty ku është e përshtatshme. Atje ku nuk është e përshtatshme, nuk do ta bëjmë,” tha presidenti.