Bota në alarm të kuq/ Analiza e medias ndërkombëtare: Çfarë ndodh nëse Irani mbyll korridorin global të naftës?

Ka spekulime të konsiderueshme se Irani mund të hakmerret për sulmet e SHBA-së në objektet e tij bërthamore duke mbyllur kanalin më të ngarkuar të transportit të naftës në botë, Ngushticën e Hormuzit.

Rreth 20% e naftës dhe gazit global rrjedh përmes kësaj korsie të ngushtë transporti detar në Gjirin Persik. Bllokimi i saj do të kishte pasoja të thella për ekonominë globale, duke prishur tregtinë ndërkombëtare dhe duke rritur çmimet e naftës.

Gjithashtu mund të rrisë koston e mallrave dhe shërbimeve në të gjithë botën dhe të godasë disa nga ekonomitë më të mëdha në botë, përfshirë Kinën, Indinë dhe Japoninë, të cilat janë ndër importueset kryesore të naftës bruto që kalon nëpër ngushticë.

Çfarë është Ngushtica e Hormuzit dhe ku ndodhet?

Ngushtica e Hormuzit është një nga rrugët më të rëndësishme të transportit detar në botë dhe pika më e rëndësishme e tranzitit të naftës. I kufizuar në veri nga Irani dhe në jug nga Omani dhe Emiratet e Bashkuara Arabe (EBA), korridori i cili është vetëm rreth 50 km (31 milje) i gjerë në hyrje dhe dalje, dhe rreth 33 km i gjerë në pikën e tij më të ngushtë – lidh Gjirin me Detin Arabik.

Ngushtica është mjaftueshëm e thellë për cisternat më të mëdha të naftës bruto në botë dhe përdoret nga prodhuesit kryesorë të naftës dhe gazit në Lindjen e Mesme dhe klientët e tyre.

Në gjysmën e parë të vitit 2023, rreth 20 milionë fuçi naftë kaluan nëpër Ngushticën e Hormuzit në ditë, sipas vlerësimeve nga Administrata Amerikane e Informacionit për Energjinë (EIA)  kjo është një vlerë prej gati 600 miliardë dollarësh (448 miliardë paund) tregti energjie në vit. Kjo naftë nuk vjen vetëm nga Irani, por edhe nga shtete të tjera të Gjirit si Iraku, Kuvajti, Katari, Arabia Saudite dhe Emiratet e Bashkuara Arabe.

Cili do të ishte ndikimi i mbylljes së ngushticës?

Ish-kreu i agjencisë së inteligjencës britanike MI6, Sir Alex Younger, i tha BBC-së se skenari i tij më i keq në konfliktin e vazhdueshëm Iran-Izrael përfshinte një bllokadë në Ngushticën e Hormuzit.

“Mbyllja e ngushticës do të ishte padyshim një problem i jashtëzakonshëm ekonomik duke pasur parasysh efektin që do të kishte në çmimin e naftës”, tha ai.

Do të ishte “terren i paeksploruar”, sipas Bader Al-Saif, një profesor asistent në Universitetin e Kuvajtit i specializuar në gjeopolitikën e Gadishullit Arabik.

“Do të kishte pasoja të drejtpërdrejta në tregjet botërore, sepse do të shohim një rritje të çmimit të naftës, [dhe] do të shohim tregjet e aksioneve që reagojnë shumë nervozisht ndaj asaj që po ndodh”, tha Al-Saif për BBC Newshour.

Sigurisht, kjo do t’i dëmtonte vendet e Gjirit, ekonomitë e të cilave mbështeten shumë në eksportet e energjisë. Arabia Saudite, për shembull, e përdor ngushticën për të eksportuar rreth 6 milionë fuçi naftë të papërpunuar në ditë – më shumë se çdo vend fqinj sipas një studimi nga firma analitike Vortexa.

Irani, në krahasim, eksporton rreth 1.7 milion fuçi në ditë, sipas Agjencisë Ndërkombëtare të Energjisë. Irani eksportoi naftë me vlerë 67 miliardë dollarë në vitin financiar që përfundon në mars 2025 – të ardhurat e tij më të larta nga nafta në dekadën e fundit – sipas vlerësimeve të Bankës Qendrore të Iranit.

Edhe Azia do të goditej rëndë. Në vitin 2022, rreth 82% e naftës bruto dhe kondensateve (hidrokarbure të lëngshme me dendësi të ulët që zakonisht ndodhin me gazin natyror) që dilnin nga Ngushtica e Hormuzit ishin të destinuara për në vendet aziatike, sipas vlerësimeve të EIA-s.

Vetëm Kina vlerësohet se blen rreth 90% të naftës që Irani eksporton në tregun global. Çdo ndërprerje në këtë drejtim mund të rrisë kostot e karburantit dhe të prodhimit në një kohë kur Kina duhet të mbështetet në prodhim dhe eksporte. Ky nuk është vetëm një problem i brendshëm: rritja e kostove të prodhimit përfundimisht mund t’u kalojë konsumatorëve, duke nxitur inflacionin në të gjithë botën.

Ndikimi mund të jetë i madh edhe për ekonomitë e tjera kryesore aziatike, të cilat janë ndër importueset më të mëdha, pas Kinës. Pothuajse gjysma e naftës bruto të Indisë dhe 60% e importeve të saj të gazit natyror kalojnë nëpër Ngushticën e Hormuzit. Koreja e Jugut thuhet se merr 60% të naftës së saj bruto përmes ngushticës, dhe Japonia gati tre të katërtat.
Reklamë

Si mund ta mbyllë Irani ngushticën?

Rregullat e Kombeve të Bashkuara u lejojnë vendeve të ushtrojnë kontroll deri në 12 milje detare (13.8 milje) nga vija e tyre bregdetare. Kjo do të thotë që në pikën e saj më të ngushtë, Ngushtica e Hormuzit dhe korridoret e saj të transportit detar shtrihen tërësisht brenda ujërave territoriale të Iranit dhe Omanit.

Nëse Irani do të përpiqej të bllokonte rreth 3,000 anijet që lundrojnë nëpër ngushticë çdo muaj, një nga mënyrat më efektive për ta bërë këtë, sipas ekspertëve, do të ishte vendosja e minave duke përdorur anije sulmi të shpejta dhe nëndetëse.

Marina e rregullt e Iranit dhe marina e Korpusit të Gardës Revolucionare Islamike (IRGC) mund të nisin sulme ndaj anijeve luftarake dhe anijeve tregtare të huaja. Megjithatë, anijet e mëdha ushtarake mund të bëhen nga ana tjetër objektiva të lehta për sulmet ajrore të SHBA-së.

Anijet e shpejta të Iranit shpesh janë të armatosura me raketa kundër anijeve, dhe vendi operon gjithashtu një gamë të gjerë anijesh sipërfaqësore, anijesh gjysmë-nëndetëse dhe nëndetëse.

Ekspertët thonë se Irani mund ta bllokojë ngushticën përkohësisht, por shumë janë po aq të bindur se SHBA-të dhe aleatët e tyre mund ta rivendosin shpejt rrjedhën e trafikut detar përmes mjeteve ushtarake.

Në fund të viteve 1980, gjatë luftës tetëvjeçare Iran-Irak, sulmet ndaj objekteve të naftës u përshkallëzuan në një “luftë me tankerë” ku të dy vendet sulmuan anije neutrale për të ushtruar presion ekonomik.

Tankerat kuvajtiane që transportonin naftë irakiane ishin veçanërisht të prekshme dhe përfundimisht, anijet luftarake amerikane filluan t’i shoqëronin ato përmes Gjirit në atë që u bë operacioni më i madh i konvojeve detare që nga Lufta e Dytë Botërore.

A do ta bllokojë Irani ngushticën?

Ndërsa Irani ka kërcënuar vazhdimisht se do të mbyllë Ngushticën e Hormuzit në konfliktet e kaluara, ai kurrë nuk e ka zbatuar premtimin. Ndoshta ngjarja më e vështirë ishte gjatë luftës së tankerëve në fund të viteve 1980 por edhe atëherë, transporti detar përmes Ngushticës së Hormuzit nuk u ndërpre kurrë seriozisht.

Nëse Irani e përmbush kërcënimin e tij, këtë herë mund të jetë ndryshe. Sekretari i Shtetit i SHBA-së, Marco Rubio, ka pohuar se mbyllja e Ngushticës së Hormuzit nga Irani do të përbënte një “vetëvrasje ekonomike” dhe i bëri thirrje Kinës, një aleate e Teheranit, të ndërhyjë .

“E inkurajoj qeverinë kineze në Pekin që t’i telefonojë [Iranit] për këtë, sepse ata varen shumë nga Ngushtica e Hormuzit për naftën e tyre”, tha Rubio në një intervistë me Fox News të dielën.

Edhe pse Kina ende nuk ka reaguar, Pekini ka shumë pak gjasa të mirëpresë ndonjë rritje të çmimeve të naftës apo ndërprerje të rrugëve të transportit detar, dhe mund të shfrytëzojë peshën e tij diplomatike për ta bindur qeverinë iraniane të vazhdojë me bllokadën.

Analistja e energjisë Vandana Hari tha se Irani ka “pak për të fituar dhe shumë për të humbur” nga mbyllja e Ngushticës.

“Irani rrezikon t’i shndërrojë fqinjët e tij prodhues të naftës dhe gazit në Gjirin Persik në armiq dhe të shkaktojë zemërimin e tregut të tij kryesor, Kinës, duke ndërprerë trafikun në Ngushticë”, tha Hari për BBC News.

A mund të kompensojnë rrugët alternative një bllokadë?

Kërcënimi i vazhdueshëm i mbylljes së Ngushticës së Hormuzit, me kalimin e viteve, i ka shtyrë vendet eksportuese të naftës në rajonin e Gjirit të zhvillojnë rrugë alternative eksporti. Sipas një raporti të EIA-s, Arabia Saudite ka aktivizuar tubacionin e saj Lindje-Perëndim, një linjë me gjatësi 1,200 km e aftë të transportojë deri në 5 milionë fuçi naftë të papërpunuar në ditë.

Në vitin 2019, Arabia Saudite e ripërdori përkohësisht një tubacion gazi natyror për të transportuar naftë bruto. Emiratet e Bashkuara Arabe kanë lidhur fushat e tyre të naftës në brendësi të vendit me portin e Fujairah në Gjirin e Omanit nëpërmjet një tubacioni me një kapacitet ditor prej 1.5 milion fuçish.

Në korrik 2021, Irani përuroi tubacionin Goreh-Jask, i cili synonte të transportonte naftë bruto në Gjirin e Omanit. Ky tubacion aktualisht mund të transportojë rreth 350,000 fuçi në ditë  megjithëse raportet sugjerojnë se Irani nuk e bën ende këtë. VNM vlerëson se këto rrugë alternative mund të trajtojnë së bashku rreth 3.5 milionë fuçi naftë në ditë afërsisht 15% e naftës bruto që transportohet aktualisht përmes ngushticës./BBC