Historiku/ Çfarë armësh bërthamore zotëron Izraeli dha a janë kryer ndonjëherë testime?

 Izraeli është një nga nëntë vendet që dihet se kanë armë bërthamore, së bashku me SHBA-në , Rusinë , Mbretërinë e Bashkuar, Francën, Kinën, Indinë, Pakistanin dhe Korenë e Veriut. Besohet se Izraeli posedon rreth 90 koka bërthamore dhe plutonium të mjaftueshëm për të prodhuar rreth 200 armë të tjera bërthamore, sipas Iniciativës për Kërcënimin Bërthamor.

Izraeli ka midis 750 dhe 1,110 kg plutonium, i cili do të ishte i mjaftueshëm për të ndërtuar 187 deri në 277 armë bërthamore. Këto armë të supozuara mund të qëllohen nga ajri, deti dhe toka.

Izraeli zotëron avionë F-15, F-16 dhe F-35 të prodhuar në SHBA, të cilët mund të modifikohen për të mbajtur bomba bërthamore. Besohet gjithashtu se ka gjashtë nëndetëse të klasit Dolphin, të prodhuara nga një kompani gjermane, të cilat mund të jenë të afta të lëshojnë raketa bërthamore.

Familja e raketave balistike Jericho me bazë në tokë ka një rreze veprimi deri në 4,000 km. Studiuesit vlerësojnë se rreth 24 prej tyre mund të mbajnë koka bërthamore, megjithëse numri i saktë është i paqartë.

A ka testuar Izraeli armë bërthamore?

Nga nëntë fuqitë bërthamore, Izraeli është i vetmi që nuk ka kryer hapur një provë bërthamore. Prova më e afërt ka qenë ajo që njihet si “incidenti i Velës” në shtator të vitit 1979, kur Izraeli dhe Afrika e Jugut e epokës së aparteidit mund të kenë kryer një provë të përbashkët bërthamore në një ishull ku Atlantiku Jugor takohet me Oqeanin Indian.

Satelitët amerikanë në atë kohë zbuluan një shkreptimë të dyfishtë drite të pashpjegueshme, zakonisht një shenjë treguese e një shpërthimi bërthamor. Qeveria e aparteidit në Afrikën e Jugut zhvilloi armë të shkatërrimit në masë për pesë dekada, por i dha fund programit të saj bërthamor në vitin 1989 dhe është i vetmi vend që ka arritur kapacitetin e armëve bërthamore, por hoqi dorë prej tyre vullnetarisht.  Jimmy Carter, i cili ishte president i SHBA-së në kohën e incidentit, tha se besonte që incidenti i Velas kishte qenë një provë bërthamore izraelite.

Kur u bënë të njohura gjerësisht armët bërthamore të Izraelit?

Programi bërthamor i Izraelit u bë kryelajm në tetor të vitit 1986, kur ish-tekniku bërthamor Mordechai Vanunu zbuloi detaje rreth Dimonës për gazetën Sunday Times. Vanunu, i cili kishte punuar në vend për nëntë vjet, tha se vendi ishte i aftë të prodhonte 1.2 kg plutonium në javë, që do të ishte i mjaftueshëm për rreth 12 koka bërthamore në vit.

Ai tha se gjatë vizitave në SHBA në vitet 1960, zyrtarët amerikanë ishin mashtruar nga mure të rreme dhe ashensorë të fshehur, dhe se ata nuk ishin në dijeni se kishte edhe gjashtë kate të tjera të fshehura nën tokë. Vanunu bëri 60 fotografi të Dimonës, disa prej të cilave u botuan nga gazeta britanike.

Në vitet që paraprinë rrjedhjen e informacionit, Vanunu ishte zhgënjyer nga veprimet e Izraelit, duke kundërshtuar pushtimin e Libanit në vitin 1982 dhe duke bërë thirrje për të drejta të barabarta për palestinezët.

Por, para se historia e tij të botohej, Vanunu u rrëmbye nga agjentë izraelitë. Duke qëndruar në Londër me shpenzimet e The Sunday Times, ai u bind nga një agjente femër e Mossadit të shkonte në Romë. Atje, i droguar, u çua në Izrael, u shpall fajtor për spiunazh dhe vuajti 18 vjet burg më shumë se gjysmën e tyre në izolim. Pas lirimit të tij në vitin 2004, atij iu ndalua të udhëtonte ose të fliste me gazetarë të huaj.

Cila është strategjia e Izraelit për përdorimin e armëve bërthamore?

Në vitin 2011, Piers Morgan i kërkoi kryeministrit izraelit Benjamin Netanyahu të konfirmonte nëse Izraeli nuk ka armë bërthamore. Ai u përgjigj: “Kjo është politika jonë. Të mos jemi të parët që do të fusim armë bërthamore në Lindjen e Mesme.” Është një shprehje që përsëritet shpesh nga zyrtarët izraelitë kur u kërkohet për këtë çështje.

“Izraeli nuk e sqaroi kurrë publikisht se çfarë do të thotë ‘hyrje’”, tha Cohen, duke shtuar se Izraeli i trajtoi aktivitetet bërthamore si të klasifikuara dhe jashtë politikave të tij të mbrojtjes dhe të jashtme.

“Prandaj, Izraeli nuk ka strategji publike që përfshin përdorimin e armëve bërthamore. Kuptohet që Izraeli nuk sheh përdorim të armëve bërthamore përveç në skenarët më ekstremë të ‘mjetit të fundit’. Gjithashtu kuptohet gjerësisht se për sa kohë që Izraeli ruan monopolin e tij rajonal beninj, ai nuk e sheh aftësinë e tij si armë.” 

“Skenari i mjetit të fundit” nganjëherë quhet “Opsioni i Samsonit”, një frazë që besohet se është shpikur nga udhëheqësit izraelitë gjatë mesit të viteve 1960. Parimi është se Izraeli do të përdorte hakmarrje bërthamore nëse përballej me një kërcënim ekzistencial. Samsoni ishte një figurë biblike hebraike i cili, i lidhur me zinxhirë nga armiqtë e tij, filistinët, në një tempull, përdori forcën e tij të dhënë nga Perëndia për të shembur një shtyllë, duke vrarë veten dhe ata që e kishin zënë robër.

Analistët thonë se kjo është në kontrast të plotë me doktrinën e Shkatërrimit të Garantuar Reciprokisht (MAD), ku nëse një fuqi bërthamore sulmon paraprakisht një tjetër, atëherë kombi i synuar do të ketë ende kohë për t’u hakmarrë, duke siguruar që asnjëra të mos mbijetojë. Por në teori, Opsioni Samson mund të zbatohet nëse Izraeli përballet me një disfatë ushtarake që e konsideron ekzistenciale, madje edhe nga një fuqi jo-bërthamore.

Cohen dhe disa studiues të tjerë kanë thënë se gjatë luftës së Lindjes së Mesme të vitit 1973, kur Egjipti dhe Siria ndërmorën një sulm të papritur, Izraeli e shqyrtoi  këtë mundësi. Por, ndërsa ata kurrë nuk e kanë pranuar ekzistencën e armëve bërthamore, udhëheqësit izraelitë kanë lënë të kuptohet se ato mund të përdoren nëse është e nevojshme.

“Flota jonë e nëndetëseve vepron si një pengesë për armiqtë tanë”, tha Netanyahu në një fjalim të vitit 2016. “Ata duhet të dinë se Izraeli mund të sulmojë, me fuqi të madhe, këdo që përpiqet ta dëmtojë atë.”