Kush është Ebu Mohammed al-Jolani, “makthi” i Assad-it

Ndërsa një koalicion rebel sirian mori kontrollin e Aleppo-s, pushtoi të gjithë Idlib-in dhe vazhdon të zgjerohet në një ofensivë që filloi vetëm pak ditë më parë, shumë mund të pyesin se cilët janë luftëtarët e përfshirë në këtë arritje të paprecedentë.

Koalicioni rebel përmban shumë forca të ndryshme dhe ideologjikisht të pangjashme, nuk ka dyshim se grupi në zemër të fitimeve të paprecedenta të rebelëve kundër Assad-it është Hayat Tahrir al-Sham (HTS).

Kur aleanca, e quajtur “Operacioni i Parandalimit të Agresionit”, publikoi fotografi në kanalin e tyre zyrtar të komunikimit, ata zgjodhën të tregonin një burrë me mjekër me veshje ushtarake që drejtonte sulmin.

Ai është Abu Mohammed al-Jolani, komandanti enigmatik i HTS-së, i cili prej më shumë se një dekade është përfshirë në luftën kundër regjimit të Assad-it.

Por kush është saktësisht ky ish-militant i pakapshëm i Al-Qaeda’s, për kokën e të cilit është vendosur një shpërblim prej 10 milionë dollarësh nga SHBA-të dhe konsiderohet gjithashtu një apostat (person që heq dorë nga një besim fetar) i cili meriton vdekjen nga grupi i Shtetit Islamik (IS).

Fillimet në Al-Qaeda

Abu Mohammed al-Jolani, emri i vërtetë Ahmed Hussein al-Shara lindi në Riyadh, Arabi Saudite në vitet 1970.

Prindërit e tij janë vendas në Lartësitë Golan të Sirisë, nga të cilat u detyruan të ikin prej pushtimit dhe okupimit izraelit të territorit sirian në vitin 1967.

Në vitin 1989, familja e Jolani-t u kthye në Siri. Në vitin 2003, ai u transferua në Irak për t’iu bashkuar Al-Qaeda’s për të luftuar forcat amerikane në Irak.

Në vitin 2005, i riu sirian Abu Mohammad al-Jolani, u arrestua nga forcat amerikane në Irak.

Jolani, i akuzuar si pjesë e Al-Qaeda’s në Irak (ISI), i kaloi pesë vitet e ardhshme brenda burgjeve më të famshme amerikane në tokën irakiane, duke përfshirë Abu Ghraib, Camp Bucca dhe Camp Cropper.

Pasi u lirua nga burgu, Jolani iu bashkua Al-Qaeda’s, në atë kohë të udhëhequr nga Abu Bakr al-Baghdadi, i cili më vonë u bë i famshëm si udhëheqës i Shtetit Islamik të Irakut dhe Levantit.

Ai u kthye në Siri në vitin 2011 me fillimin e Luftës Civile Siriane për të luajtur një rol udhëheqës në Jabhat an-Nusra, e cila në atë moment ishte krahu sirian i al-Qaeda’s dhe që shpesh luftoi si Assad-in ashtu edhe Ushtrinë e moderuar të Lirë Siriane.

Krijimi i Jabhat al-Nusra’s

Emiri xhihadist, i interesuar për të eksportuar lëvizjen e tij brenda konfliktit të sapolindur sirian, vendosi ta dërgonte të riun Jolani në Siri, duke i besuar atij detyrën e mbikëqyrjes së qelizave lokale të Al-Qaeda’s.

Pasi mbërriti në Levant në gusht 2011, së bashku me gjashtë emisarë të tjerë, Jolani organizoi takime me eksponentë të ndryshëm vendas xhihadistë dhe islamikë, me të cilët përgatiti themelimin e Jabhat al-Nusra (JaN).

Fillimisht, formimi i grupit u mbajt i fshehtë për të siguruar konsolidimin e tij fillestar, dhe për këtë arsye, milicët e JaN-it ishin përgjegjës vetëm për sulme të rastësishme shpërthyese ose prita të vogla.

Më 23 janar 2012, Abu Mohammad al-Jolani më në fund e shpalli veten emir të Jabhat al-Nusra, pa u lidhur megjithatë zyrtarisht me krahun irakian të lëvizjes.

Mendimi i Jolani-t dhe togerëve të tij ishte se betimi për besnikëri ndaj një grupi të huaj xhihadist mund të tjetërsonte popullsinë vendase siriane.

JaN, falë disiplinës së hekurt të luftëtarëve të saj dhe përdorimit intensiv të bombave vetëvrasëse në bordet e automjeteve shpërthyese (SVBIED), u bë shpejt një nga formacionet më të fuqishme rebele.

Lufta për autonomi, përtej Al-Qaeda’s dhe ISIL-it

Megjithatë, natyra transnacionale e grupit u zbulua për publikun sirian dhe ndërkombëtar në prill të vitit 2013.

Baghdadi deklaroi në mënyrë të njëanshme nga Mosuli bashkimin midis Shtetit Islamik në Irak dhe Jabhat al-Nusra’s, duke shpallur lindjen e Shtetit Islamik të Irakut dhe Levantit (ISIL) dhe gjenerimi i një krize që do të çojë në prishjen e marrëdhënieve me udhëheqjen e Al-Qaeda’s.

Jolani, i befasuar, refuzoi duke rinovuar Bay’a-n (një betim besnikërie) ndaj Ayman al-Zawahiri’t, emirit kryesor të al-Qaeda’s.

Udhëheqësi i ri sirian veproi i shtyrë nga dëshira për të garantuar mbijetesën dhe autonominë e organizatës së tij.

Në korrik 2016, Jolani, nga bastioni i tij i Idlib-it në veri-perëndim të Sirisë, bëri një zgjedhje të dytë kyçe.

Jabhat Fatah al-Sham

Në fakt, ai njoftoi riemërtimin e Jabhat al-Nusra në Jabhat Fatah al-Sham (JFS), duke e përshkruar grupin e ri si pa lidhje me “organizatat e jashtme”, pra të palidhur me Al-Qaeda’n.

Për Aymenn Jawad al-Tamimi, një ekspert i respektuar i konfliktit sirian, fillimisht masa ishte thjesht e lidhur me median. Jolani donte ende të ruante një lidhje me Zawahiri-n, thjesht jashtë vëmendjes.

Sipas disa dëshmive të ish-anëtarëve të Jabhat al-Nusra’s, riemërtimi nuk u vlerësua nga udhëheqja qendrore kaediste, tashmë e irrituar nga dallimet e ndryshme ideologjike dhe strategjike.

Ndarja midis Abu Mohammad al-Jolani dhe al-Qaeda’s, thonë al-Tamimi dhe Charles Lister, anëtar i nderuar i Institutit të Lindjes së Mesme, më në fund ndodhi në vitin 2017.

Udhëheqësi sirian, në fakt, edhe një herë i prekur nga dëshira për të siguruar mbijetesën, autonomia dhe supremacia e grupit të tij, shpalli më 28 janar lindjen e Hay’at Tahrir al-Sham (HTS), nga hiri i Jabhat Fatah al-Sham.

Tahrir al-Sham, si formacionet e mëparshme, u krijua dhe ndodhet edhe sot, në “Idlibin e Madh”, territori rebel midis provincës turke të Hatay-it, kantonit sirian të Afrinit dhe guvernatorëve të Idlib-it, Latakia-s, Hama-s dhe Aleppo-s, këto të fundit të kontestuara me besnikët e al-Assad’it.

HTS-ja pastaj filloi të shtypte IS-in dhe fraksionet pro-al-Qaeda’s në provincën e fundit të mbetur nga rebelët në Idlib, si dhe në pjesë të tjera të Sirisë veriperëndimore.

Ngritja në Idlib

Me HTS-në që kishte nisur shtypjen e kundërshtarëve të saj salafi-xhihadistë, ajo arriti të sundojë pjesë të mëdha të territorit në Idlib, të njohur si Qeveria e Shpëtimit Sirian (SSG).

Ajo ndan territorin me Qeverinë e Përkohshme Siriane (SIG), e cila është e lidhur me Ushtrinë Kombëtare Siriane (SNA), e cila shpesh ka luftuar për pushtet me HTS-në mbi pjesë të Idlib-it dhe për çështje taktike në lidhje me përballjen me regjimin e Assad-it dhe aleatët e saj.

Edhe pse Jolani ka hequr dorë nga al-Qaeda, sundimi i HTS-së në Idlib ka qenë larg ideales, me Idlib-in dhe zonat përreth që kanë pasur protesta kundër praktikave të HTS-së – nga torturat në burgje deri te monopolizimi i administratës ekonomike dhe të sigurisë të rajonit.

Megjithatë, ndonëse nuk ishte i përsosur në qasjen e tij ndaj trazirave, Jolani dëgjoi protestuesit dhe reformoi forcat e saj të brendshme të policisë, shpalli zgjedhje të reja për Këshillin e tij të Përgjithshëm Shura dhe u zotua të krijonte këshilla dhe sindikata lokale.

Rregullat

Jolani është shprehur se qeverisja duhet të jetë islamike, “por jo sipas standardeve të Shtetit Islamik apo edhe të Arabisë Saudite”.

Grupi nuk e ka ndaluar pirjen e duhanit dhe as nuk ka kërkuar që gratë të mbulojnë fytyrën.

Deri në janar 2022, policia e moralit kishte pushuar gjithashtu patrullimin në rrugë, sipas një raportimi të “The Washington Post”.

Në intervistën e tij të parë ndonjëherë, Jolani tha se përcaktimi i vazhdueshëm i grupit si “grup terrorist” ishte “i padrejtë”.

“Së pari dhe më kryesorja, [Idlibi] nuk përfaqëson një kërcënim për sigurinë e Evropës dhe Amerikës”, i tha Jolani – Martin Smith të PBS-it në intervistën, e cila u filmua si pjesë e një dokumentari të Frontline mbi përfshirjen e tij në luftën e Sirisë.

“Ky rajon nuk është një terren për ekzekutimin e xhihadit të huaj”.

Aleanca me Turqinë, HTS-ja si forcë antiterroriste

Vitet e fundit, qëllimi i udhëheqësit sirian ka qenë të portretizojë veten si një partner i domosdoshëm në sytë e Ankarasë.

Para së gjithash, Jolani u sigurua që ai të ishte i vetmi bashkëbisedues për Turqinë në territoret rebele në lindje të Hatay-it dhe në jug të kantonit sirian të Afrini-t.

Midis viteve 2017 dhe 2019, HTS-ja asimiloi ose mundi disa grupe rebele armiqësore, duke u bërë autoriteti suprem i armatosur në rajon.

Me marrjen e kontrollit të plotë mbi “Idlibin e Madh”, Jolani u bë jo vetëm udhëheqësi ushtarak, por edhe politik i popullsisë që banonte në këtë zonë.

Territoret e administruara nga HTS-ja janë të mbipopulluara në mënyrë dramatike, një çështje e veçantë kritike e cila megjithatë funksionon në favor të grupit.

Ushtria e rregullt e Assad-it, me kalimin e viteve, në fakt ka shtyrë popullsi të tëra drejt veriperëndimit të Sirisë.

Kërkesat e presidentit turk Erdogan

Më shumë se 3 milionë e gjysmë njerëz jetojnë në “Idlibin e Madh” sot, kryesisht persona të zhvendosur brenda vendit (IDP).

Prandaj, Jolani është ulur mbi një “bombë demografike” gjigante, e vendosur përgjatë kufirit me Turqinë dhe, si rrjedhojë, me Evropën.

Dhe ishte pikërisht nevoja për të stabilizuar qeverinë e mbipopulluar të Idlib-it që e solli Turqinë në tryezë me emisarët e Jolani-t.

Prandaj, ky i fundit, ndërmjet viteve 2017 dhe 2018, vendosi të përmbushë kërkesat e presidentit turk Erdogan, i cili dëshironte të dislokonte ushtrinë e tij përtej kufirit.

Objektivi i Ankarasë ishte të pengonte çdo operacion ushtarak qeveritar që mund të kishte shkaktuar një zhvendosje masive të popullsisë civile drejt kufirit.

Në muajt në vijim, mijëra trupa të Ankarasë, të shoqëruar nga milicët e HTS-së, hynë në territoret islamike siriane, duke u vendosur në dhjetëra “pika vëzhgimi”.

Hyrja e trupave turke në Sirinë islamike u pa nga Kaedistët e Zawahiri-t si një fyerje tjetër nga Jolani.

Në janar 2018, udhëheqja e Al-Qaeda’s deklaroi kategorikisht se prania e grupit në Idlib nuk kishte lidhje me Tahrir al-Sham.

Një udhëheqës i rebelimit të Sirisë?

Me SNA-në e mbështetur nga Turqia të përqendruar më shumë në luftimin e Forcave Demokratike Siriane (SDF) të udhëhequra nga kurdët, nuk është befasi që Jolani është bërë figura kryesore e rebelimit sirian.

Me HTS-në, e cila po udhëheq sulmin më të madh ndaj forcave të regjimit të Assad-it në pothuajse një dekadë, ai dhe grupi janë padyshim udhëheqja e rebelimit.

Në fakt, dihet se disa fraksione të SNA-së nacionaliste laike i janë bashkuar koalicionit të Jolani-t, megjithëse nuk dihet nëse Turqia është pajtuar me këtë.

Megjithatë, shumë shqetësohen se me marrjen e kontrollit nga grupi përtej Idlib-it, Jolani mund të veprojë kundër pakicave fetare të Sirisë, siç ndodh shpesh me islamistët e vijës së ashpër.

Megjithatë, udhëheqësi i HTS-së është përpjekur të largojë këto shqetësime.

Gjatë ofensivës në veriperëndim të Sirisë, Jolani është zotuar se do të mbrojë të gjithë sirianët, pavarësisht nga përkatësia sektare.

Ai madje ka ofruar amnisti për ushtarët e lidhur me Assad-in nëse dezertojnë ose dorëzohen.

Në udhëzimet e dhëna për luftëtarët nga Jolani, të shpërndara në mediat sociale, militanti u thotë ushtarëve se “Aleppo është një vend takimi i qytetërimit me diversitet kulturor/fetar për të gjithë sirianët”.

“Shuani frikën e njerëzve nga të gjitha sektet”, shkruan lideri rebel.