Marrëdhënia midis ngrohjes globale dhe çrregullimit të spektrit të autizmit

Çrregullimi i Spektrit të Autizmit (ASD) është një problem kompleks i zhvillimit nervor, shfaqja e të cilit është shtuar në popullatë, duke kapërcyer nga 1 në 69 persona që ishte në 2012, në 1 në 36 persona vitet e fundit. Ky çrregullim ndikon thellësisht në aftësitë sociale dhe komunikuese të individit, duke prekur ndërveprimet dhe sjelljen gjatë gjithë jetës. Studimet shkencore tregojnë se afërsisht gjysma e diagnozave klinike mund t’i atribuohen trashëgimisë gjenetike. Megjithatë, origjina e saktë dhe mekanizmat e plotë mbeten ende mister për shkencën. Familjet e personave me ASD përjetojnë sfida të mëdha në ofrimin e mbështetjes dhe trajtimit të përshtatshëm, duke qenë se ende nuk ekziston një qasje gjithëpërfshirëse dhe plotësisht efektive për menaxhimin e këtij çrregullimi.

Ndryshimet klimatike përbëjnë kërcënim global kritik me pasoja gjithëpërfshirëse. Temperatura globale u rrit me 1.5 °C gjatë periudhës 2011-2024 krahasuar me nivelet paraindustriale, me pritshmëri përkeqësimi me 0.2°C në dekadë.

Studime kanë vërtetuar lidhjen midis temperaturave ekstreme dhe sëmundjeve neurologjike. Valët e nxehtësisë rrisin rrezikun e goditjeve termike dhe lidhen me rritjen e incidencës së sëmundjeve neurodegjenerative si demenca e Alzheimerit, epilepsia dhe sëmundja e Parkinsonit.

Ndikimi i temperaturave të larta në çrregullimet neuro-zhvillimore mbetet fushë me studime të kufizuara, veçanërisht për çrregullimet gjatë fëmijërisë. Studimi global mbi ndikimin e ndryshimeve klimatike në ASD paraqet një kërkim gjithëpërfshirës të lidhjes midis temperaturës dhe incidencës së Çrregullimit të Spektrit të Autizmit. Duke u bazuar në një analizë 30-vjeçare të të dhënave nga 204 vende dhe territore, ky kërkim synon të vërtetojë hipotezën se rritja e temperaturës shoqërohet me shtimin e rasteve të ASD-së.

Gjetjet më të fundit tregojnë një lidhje domethënëse midis ndryshimeve maksimale të temperaturës dhe ASD-së, ku ndikimi është veçanërisht i dukshëm te djemtë dhe fëmijët që jetojnë në zona me zhvillim të ulët ekonomik. Këto rezultate nxjerrin në pah ndërveprimin kompleks midis faktorëve mjedisorë dhe zhvillimit neurologjik, duke ofruar perspektiva të reja mbi mënyrën se si ngrohja globale mund të ndikojë në shëndetin e fëmijëve.

Ekspozimi ndaj temperaturave të larta shkakton ndryshime të thella në shëndetin fizik dhe mendor të nënave, duke u manifestuar në forma të ndryshme, sikurse janë depresioni dhe zemërimi. Ndikimi i ngrohjes globale shkon përtej efekteve të drejtpërdrejta psikologjike, duke prekur rëndë sigurinë ushqimore dhe rrjedhimisht, zhvillimin optimal të nënës dhe foshnjës. Kjo situatë kompleksohet më tej nga problemet që lidhen me mungesën e acidit folik, praktikat e papërshtatshme të të ushqyerit dhe kequshqyerjen, të cilat së bashku rrisin rrezikun e infeksioneve. Në këtë kontekst, studimet kanë zbuluar se përdorimi i analgjezikëve dhe antipiretikëve përbën një faktor rreziku të pavarur për zhvillimin e Çrregullimit të Spektrit të Autizmit (ASD).

Ndryshimet e temperaturës nuk janë thjesht një kërcënim për mjedisin; ato paraqesin një rrezik serioz për shëndetin, veçanërisht për foshnjat dhe fëmijët. Këto ndryshime mund të dobësojnë sistemin imunitar të foshnjave, duke përshpejtuar përhapjen e patogjenëve dhe shkaktuar aktivizim imunitar të tepërt. Ky aktivizim çon në ndryshime në nivelet e citokinës dhe neuroinflamacion, duke çrregulluar pengesën gjak-tru dhe duke lejuar migrimin e qelizave imune në tru.

Studimet në kafshë kanë treguar se ekspozimi ndaj temperaturave të larta mund të shkaktojë dëme në tru. Nxehtësia ndikon në mënyrën se si qelizat nervore lidhen dhe komunikojnë me njëra-tjetrën, duke çuar në keqfunksionim të sistemit nervor. Këto probleme janë të ngjashme me ato që vërehen tek individët me çrregullimin e spektrit të autizmit (ASD). Për më tepër, temperaturat e larta mund të rrisin rrezikun e krizave epileptike tek fëmijët me autizëm, duke e bërë këtë grup veçanërisht të prekshëm ndaj ndikimeve të klimës.

Ndikimet e temperaturave të larta dhe ndryshimeve klimatike nuk janë të kufizuara vetëm në sistemin nervor. Ato përfshijnë gjithashtu vështirësi në gjumë, funksionim të çrregullt të qelizave të trurit dhe rreziqe të shtuara nga ndotja e ajrit, veçanërisht nga tymrat e zjarreve. Grimcat e imta të ndotjes mund të depërtojnë në gjakun e foshnjave në barkun e nënës dhe në tru, duke shkaktuar inflamacion që mund të ndërpresë zhvillimin normal të trurit.

Në Asamblenë e 67-të të Shëndetit Botëror në vitin 2014, u miratua një rezolutë për të përmirësuar cilësinë e jetës së individëve me ASD përmes përpjekjeve të koordinuara. Studimet e fundit kanë vënë në dukje një lidhje midis ndryshimeve klimatike dhe rritjes së rasteve të ASD-së. Megjithatë, nevojiten më shumë hulumtime për të konfirmuar këtë lidhje dhe për të kuptuar plotësisht mekanizmat në lojë.

Klima Sot kontaktoi disa psiko-terapistë të specializuar për trajtimin e fëmijëve me autizëm në Shqipëri, me qëllim për të kuptuar nëse ekziston ndonjë lidhje midis temperaturave të larta dhe ndryshimeve në sjelljen e pacientëve me autizëm. Megjithatë, specialistët theksojnë se deri tani nuk ka pasur të dhëna shkencore dhe studime në vendin tonë, dhe ekspertët konfirmojnë se ky është një problem pothuajse i panjohur që kërkon studime të mëtejshme.

Nëse temperaturat e larta vërtetohen si një faktor rreziku për ASD-në, është e domosdoshme të reduktohet ekspozimi ndaj nxehtësisë ekstreme dhe të zbatohen masa për të luftuar ndryshimet klimatike. Kjo është veçanërisht e rëndësishme në vendet me të ardhura të ulëta, ku sistemet shëndetësore janë tashmë të mbingarkuara. Duke marrë masa të menjëhershme, ne mund të mbështesim mirëqenien e fëmijëve dhe të kontribuojmë në arritjen e qëllimeve të Planit të Shëndetit Mendor të OBSH-së për vitet 2013–2030.