Një shtet bektashi: Revolucioni fetar në Shqipëri apo eksperiment politik?

Nga Baton Haxhiu

E lexova në “New York Times” idenë e krijimit të një shteti autonom bektashi në zemër të Shqipërisë. Një projekt që në sipërfaqe përçon mesazhin e tolerancës fetare dhe trashëgimisë së pasur kulturore të këtij sekti, por që ngre disa pikëpyetje serioze. A është kjo një përpjekje për të ridimensionuar identitetin fetar të Shqipërisë? Apo një lëvizje politike për të ripozicionuar veten në raport me aktorët ndërkombëtarë? Kjo iniciativë ngërthen aspekte fetare, kulturore dhe politike që kërkojnë analizë më të thelluar për të kuptuar pse dhe si duhet të ekzistojë një shtet i tillë në Shqipëri, dhe çfarë pasojash mund të ketë për të ardhmen e vendit.

New York Times botoi nje shkrim per bektashizmin. Nje shkrim si i ardhur nga qielli. Pse ky shkrim në këtë moment. Pse ka kaq nguti të jetë në faqen e parë të kësaj gazete. Një analizë socio-kulturore dhe politike për krijimin e shtetit të ri bektashi në Shqipëri duhet të përfshijë disa dimensione të rëndësishme që ndërlidhen me historinë, identitetin kombëtar, tolerancën fetare dhe imazhin ndërkombëtar të Shqipërisë.

A mund të bëhet një analizë pa sharje dhe me një mendje se cilat janë të mirat dhe të kqijat e këtij projekti.

Ndonëse  krijimi i një shteti autonom bektashi sjell mundësi për forcimin e imazhit të Shqipërisë si një qendër e tolerancës fetare, kjo iniciativë bart gjithashtu rreziqe të mëdha. Përçarjet e brendshme fetare, izolimi potencial nga bota islame, tensionet diplomatike me aktorët rajonalë dhe ndërkombëtarë, si dhe kostot ekonomike dhe sociale janë elemente që duhet të merren në konsideratë për të siguruar që ky projekt të mos bëhet një pengesë për zhvillimin e mëtejshëm të vendit.

Në thelb, Shqipëria duhet të bëjë një balancë delikate midis afirmimit të identitetit të saj kombëtar dhe fetar, dhe shmangies së ndarjeve të reja sektare, si brenda vendit ashtu edhe në nivel ndërkombëtar.

Ndërsa krijimi i një shteti autonom për bektashizmin ofron mundësi për të promovuar tolerancën fetare dhe për të përmirësuar imazhin e Shqipërisë, është thelbësore të kuptohet se kjo iniciativë ka edhe rreziqe të mëdha. Këto përfshijnë tensionet e brendshme fetare, cenimin e laicizmit, perceptimin negativ ndërkombëtar dhe shpërqendrimin nga çështjet më urgjente të vendit. Këto pasoja duhet të merren në konsideratë për të siguruar që ky projekt të mos krijojë më shumë probleme sesa zgjidhje për të ardhmen e Shqipërisë.

1. Arsye fetare

Krijimi i një shteti bektashi, i cili do të funksionojë në mënyrë të ngjashme me Vatikanin, ka rrënjë të thella fetare. Bektashizmi, një degë mistike e Islamit, ka një histori të gjatë në Shqipëri dhe Ballkan. Ai është një urdhër që përfaqëson tolerancën, përzierjen e elementeve islame dhe kristiane, dhe një formë tejet liberale të praktikës fetare. Duke qenë se Bektashizmi nuk ka lidhje me islamin rigoroz, e as me sektet më të rrepta të cilat janë të përhapura në disa pjesë të botës islame, ai përfaqëson një rrugë të mesme që i ka shërbyer për të ruajtur harmoninë fetare në Shqipëri për shekuj me radhë.

2. Arsye politike

Propozimi i këtij shteti vjen në një moment kur Shqipëria kërkon të theksojë vlerat e saj të tolerancës fetare, sidomos në një kontekst politik ku ekstremizmi fetar ka përfshirë shumë vende të tjera. Duke ngritur një shtet autonom për një urdhër tolerant si bektashizmi, qeveria shqiptare sinjalizon për Perëndimin se mbetet një vend ku pluralizmi fetar dhe liritë e besimit janë të garantuara. Kjo do t’i ndihmonte Shqipërisë në arenën ndërkombëtare, veçanërisht për marrëdhëniet me BE-në dhe SHBA-në, që shpesh shqetësohen për ndikimet fetare radikale në rajon. Në thelb, ky projekt është një akt politik për të forcuar rolin e Shqipërisë si një bastion i moderuar i Islamit në një Evropë kryesisht sekulariste.

3. Arsye imazhi

Një element tjetër është padyshim imazhi. Duke krijuar një “Vatican” për bektashizmin, Shqipëria ndërton një markë të re fetare dhe kulturore. Kjo mund të shfrytëzohet për të tërhequr vizitorë dhe për të afirmuar imazhin e vendit si një tokë ku besimet bashkëjetojnë në paqe. Duke e pozicionuar Shqipërinë si qendrën globale të bektashizmit, Edi Rama dhe qeveria e tij mund të krijojnë një shembull për vende të tjera të Ballkanit, dhe më gjerë, për mënyrën se si vendet mund të promovojnë pluralizmin fetar në një kontekst ku religjioni shpesh është burim ndarjeje.

4. Ndikimi në marrëdhëniet fetare me botën islame

Një aspekt shumë i rëndësishëm është distancimi nga ndikimet e forta islamike të Turqisë dhe Arabisë Saudite. Shqipëria, edhe pse një vend me shumicë myslimane, ka kultivuar një identitet të veçantë fetar të bazuar në laicizëm dhe pluralizëm, dhe ka shmangur tërheqjen nga format më të ashpra të islamit që përfaqësohen nga disa vende të Lindjes së Mesme. Krijimi i një shteti bektashi mund të jetë një mënyrë për t’i dhënë Shqipërisë një alternativë unike në arenën islame, duke ofruar një “protestantizëm” në Islam që është më i hapur dhe tolerant. Kjo do t’i ndihmonte vendit të konsolidojë një pozicion më të fortë dhe të distancohet nga lëvizjet radikale të cilat shpesh kanë një ndikim negativ në politikat rajonale dhe ndërkombëtare.

5. Përfitimet për Shqipërinë

Krijimi i këtij shteti bektashi mund të ketë disa përfitime të mëdha për Shqipërinë. Së pari, ai afirmon një identitet kombëtar që promovon tolerancën dhe harmoninë ndërfetare, duke dhënë një mesazh të fortë brenda dhe jashtë vendit. Së dyti, rrit rolin e Shqipërisë si një aktor që kontribuon në debatin global mbi moderimin fetar dhe mund t’i tërheqë më shumë mbështetje politike dhe financiare nga partnerët ndërkombëtarë. Së fundi, krijon një imazh pozitiv të Shqipërisë si një shembull i suksesit të dialogut ndërfetar, i cili ka një vlerë të lartë në Evropën e sotme që përballet me sfidat e multikulturalizmit.

Në thelb, krijimi i shtetit të ri bektashi është më shumë se një akt fetar. Ai është një akt politik dhe simbolik që reflekton strategjinë e Shqipërisë për të përforcuar identitetin e saj kombëtar si një vend i tolerancës fetare dhe pluralizmit. Në të njëjtën kohë, ky projekt është një përgjigje ndaj sfidave të radikalizmit islam.

Krijimi i një shteti autonom bektashi mund të sjellë përfitime të dukshme për Shqipërinë, si tolerancën fetare dhe përmirësimin e imazhit ndërkombëtar, por duhet të adresohen edhe disa aspekte negative apo pasoja të mundshme që mund të lindin nga kjo iniciativë: Nuk dua që me këto fakte të bëj abokatin e djallit, por problemet që mund të lindin janë serioze.

1. Tensionet Fetare të Brendshme

Edhe pse Shqipëria është e njohur për bashkëjetesën fetare, ngritja e një shteti të veçantë për një urdhër fetar mund të krijojë pakënaqësi mes besimeve të tjera në vend. Të krishterët, ortodoksët dhe myslimanët sunitë mund të ndihen të lënë jashtë ose të nënvlerësuar, duke menduar se po bëhet një favorizim i një grupi të veçantë. Kjo mund të çojë në një ndarje të re fetare, edhe pse Shqipëria ka ruajtur deri tani një harmoni delikate.

2. Probleme me Sekularizmin e Shtetit

Shqipëria ka një traditë të fortë të laicizmit, duke e mbajtur shtetin dhe religjionin të ndarë. Krijimi i një “shteti” brenda shtetit, me një autonomi të veçantë fetare, mund të shfaqet si një hap prapa në këtë parim të ndarjes. Ka një shqetësim të mundshëm që një precedent i tillë mund të hapë rrugë për kërkesa të tjera nga komunitetet e tjera fetare për autonomi të ngjashme, çka mund të cenojë integritetin e shtetit laik.

3. Rreziku i Instrumentalizimit Politik

Krijimi i një shteti bektashi mund të shihet si një lëvizje politike e kryeministrit Edi Rama për të forcuar bazën e tij politike dhe për të kontrolluar më mirë komunitetet fetare. Kjo mund të krijojë perceptimin se qeveria po përfiton nga fetë për të siguruar mbështetje politike, duke deformuar ndarjen midis politikës dhe fesë, dhe duke përdorur Bektashizmin si një mjet për interesa të ngushta të qeverisë.

4. Perceptimi Ndërkombëtar dhe Rajonal

Edhepse Shqipëria përpiqet të distancohet nga ndikimet e islamit radikal të Turqisë dhe Arabisë Saudite, kjo lëvizje mund të interpretohet ndryshe në disa qarqe ndërkombëtare, sidomos nga vendet me lidhje të forta me islamin tradicional. Ka mundësi që ky projekt të shkaktojë irritime në marrëdhëniet me ato vende që mund të shohin këtë si një përpjekje për të “krijuar” një version alternativ të Islamit në rajon. Turqia, që e sheh veten si mbrojtëse e komuniteteve islame në Ballkan, mund ta shohë këtë si një sfidë për ndikimin e saj në rajon.

5. Rreziku i Shpërqendrimit nga Prioritetet Kombëtare

Në një kohë kur Shqipëria përballet me sfida të mëdha ekonomike dhe sociale, ngritja e një projekti të tillë fetar mund të shihet si një shpërqendrim nga prioritetet kombëtare më urgjente. Investimet në një “shtet” bektashi mund të perceptohen si një luks, kur vendi ka ende nevoja të mëdha për zhvillim në arsim, infrastrukturë dhe përmirësimin e cilësisë së jetesës.

Vazhdimi i analizës mbi krijimin e një shteti bektashi në Shqipëri dhe pasojat e tij mund të shkojë edhe më tej, duke shqyrtuar aspekte të tjera që lidhen me ndikimet e jashtme, marrëdhëniet me fqinjët dhe shtetet me ndikim islamik në Ballkan, si dhe perceptimet ndërkombëtare për projektin:

6. Ndikimet Rajonale dhe Ndërkombëtare

Krijimi i një shteti bektashi në Shqipëri nuk mund të trajtohet vetëm si një çështje e brendshme. Shqipëria ndodhet në një rajon ku përplasen ndikimet fetare dhe gjeopolitike nga aktorë të ndryshëm si Turqia, Arabia Saudite, por edhe vendet e Ballkanit që kanë minoritete fetare të konsiderueshme myslimane. Ky projekt mund të ndikojë në mënyrën se si fqinjët e Shqipërisë e shohin vendin dhe të krijojë shqetësime për një ndarje të re fetare në rajon. Vendet me shumicë ortodokse si Serbia apo Greqia, mund të shohin këtë projekt si një lëvizje që fuqizon identitetin mysliman të Shqipërisë, gjë që mund të komplikohet më tej nga tensionet historike dhe politike në rajon.

Nga ana tjetër, mund të ketë edhe përplasje në kuptimin se si shtete të tilla, si Turqia, e perceptojnë përpjekjen e Shqipërisë për të ngritur një qendër fetare që distancohet nga Islamizmi sunit tradicional. Kjo mund të shkaktojë përkeqësim të marrëdhënieve politike ose të krijojë tensione të reja diplomatike.

7. Risku i Izolimit nga Bota Islame

Duke u pozicionuar si një qendër për një formë liberale të Islamit, Shqipëria rrezikon të distancohet nga bota islame tradicionale. Urdhri Bektashi është një grupim mistik brenda Islamit, dhe shumë vende të tjera islame nuk e njohin atë si përfaqësues të Islamit tradicional. Kjo mund të çojë në një izolim të Shqipërisë nga komunitetet e mëdha islame dhe të dëmtojë marrëdhëniet ekonomike dhe politike që Shqipëria ka me këto vende.

Mund të ketë gjithashtu rreziqe për marrëdhëniet vllazërore me Kosoven, ku identiteti fetar dhe kulturor është shumë i ndërlikuar dhe ndonjëherë i politizuar, ku ndikimet e islamit sunit janë më të forta.

8. Përçarje e Komuniteteve të Brendshme

Një tjetër efekt anësor i mundshëm është polarizimi brenda vetë Shqipërisë. Bektashizmi, duke qenë një urdhër i ndryshëm nga islamizmi sunit, mund të krijojë përçarje midis komuniteteve myslimane brenda vendit. Për shembull, komuniteti mysliman sunit mund të ndjehet i nënvlerësuar ose i lënë në hije nga promovimi i një grupi tjetër mysliman. Kjo përçarje e brendshme mund të komplikojë marrëdhëniet e harmonisë fetare, që deri tani kanë qenë një nga pikat e forta të Shqipërisë si një shembull pozitiv për bashkëjetesën fetare.

9. Rritja e Ndikimit të Sektarizmit

Duke krijuar një shtet autonom për një grupim të caktuar fetar, mund të ketë një rrezik që të rritet sektarizmi, dhe që feja të politizohet më tej. Grupimet e tjera fetare mund të kërkojnë privilegje të ngjashme ose të organizohen për të fituar autonomi të ngjashme. Kjo do të thoshte që feja do të fitojë një rol të fuqishëm në strukturën politike të vendit, duke zbehur kështu ndarjen e qartë midis shtetit laik dhe fesë, që deri tani ka qenë një nga themelet e Shqipërisë moderne.

10. Kostot Ekonomike dhe Sociale

Investimi në krijimin e një shteti të tillë do të kërkojë burime të konsiderueshme financiare, të cilat mund të jenë më të nevojshme për sektorë të tjerë jetikë të vendit, si arsimi, shëndetësia apo infrastruktura. Në një vend me burime të kufizuara ekonomike, ky projekt mund të shfaqet si një luks që nuk përputhet me nevojat urgjente të popullsisë. Nëse projekti nuk arrin të japë rezultate konkrete, ai mund të krijojë zhgënjim dhe të ndihmojë në polarizimin e mëtejshëm të shoqërisë.