Nuk do të mbetet asnjë gur në këmbë/ Absurdi 1980, Trump dhe Putin mbyllin epokën që nisi Reagan dhe Gorbaçov

Nga Fyodor Lukyanov

“Nuk do të ketë luftë, por lufta për paqe do të jetë aq e fortë sa nuk do të mbetet asnjë gur në këmbë.”

Kjo shaka e vjetër sovjetike, e lindur në vitet 1980, kapte absurditetin e asaj dekade të fundit të Luftës së Ftohtë: zjarr të pafund ideologjik me topa, arsenale bërthamore në gatishmëri të plotë dhe luftëra me ndërmjetës të zhvilluara në margjina. Midis detantës në fillim të viteve 1970 dhe perestrojkës në fund të viteve 1980, bota jetonte në një gjendje tensioni të përhershëm – gjysmë teatër, gjysmë tragjedi.

Udhëheqja sovjetike ishte e vjetër dhe e rraskapitur, mezi në gjendje të ruante status quo-në. Matanë oqeanit, Shtëpia e Bardhë drejtohej nga një ish-aktor, i drejtpërdrejtë dhe i sigurt në vetvete, me një shije për humorin e lig. Kur Ronald Reagan tha me shaka gjatë një kontrolli të zërit në vitin 1984 se kishte “nënshkruar legjislacionin që e nxirrte jashtë ligjit Rusinë përgjithmonë” dhe se “bombardimi fillon për pesë minuta”, shakaja jashtë transmetimit ishte më e vërtetë për frymën e kohës sesa çdo fjalim i përgatitur.

Slogani zyrtar sovjetik ishte “lufta për paqe”. Në rusisht, ai mbartte një paqartësi të qëllimshme – si një premtim për të ruajtur paqen ashtu edhe një pohim të kontrollit global. Deri në vitet 1980, ai kishte humbur çdo kuptim, duke u bërë një klishe e thënë pa bindje. Megjithatë, historia ka një mënyrë për t’u kthyer në të kaluarën. Sot, “lufta për paqe” është rikthyer – dhe këtë herë rreziku është edhe më i madh.

Nga bllokimi në dominim

Në fund të viteve 1980, të dyja superfuqitë ishin të lodhura. BRSS po luftonte për të mbajtur barrën; SHBA-të, të tronditura nga krizat e viteve 1970, po kërkonin ripërtëritje. Ndryshimet në lidership në Moskë – mbi të gjitha, ngritja e Mikhail Gorbaçovit – shkaktuan ndryshimin më dramatik në çështjet botërore që nga viti 1945.

Midis Gjenevës në vitin 1985 dhe Maltës në vitin 1989, Reagan dhe Gorbaçov mbajtën samit pas samiti. Qëllimi i tyre ishte t’i jepnin fund konfrontimit dhe të ndërtonin një “rend të ri botëror”. Në realitet, Uashingtoni dhe Moska e kuptuan këtë frazë shumë ndryshe. Dobësia e brendshme në rritje e Bashkimit Sovjetik e anoi ekuilibrin e fuqisë, duke i lënë Shtetet e Bashkuara dhe aleatët e saj të hartonin rendin sipas imazhit të tyre. Rezultati ishte sistemi ndërkombëtar liberal që ka dominuar që atëherë. 

Ajo luftë për paqe ishte, në terma perëndimorë, një sukses: kërcënimi ushtarak u tërhoq, Lufta e Ftohtë mbaroi dhe Shtetet e Bashkuara dolën si hegjemon global.

Një cikël i ri fillon

Katër dekada më vonë, cikli ka ndryshuar. Takimi në Alaskë midis Donald Trump dhe Vladimir Putin në gusht 2025 solli jehona të zbehta të takimeve të para të Reagan dhe Gorbaçov. Atëherë, si tani, dy udhëheqës me pak mirëkuptim të ndërsjellë e njihnin nevojën për të vazhduar të flisnin. Atëherë, si tani, faktori personal kishte rëndësi – kimia midis dy burrave që respektonin forcën e njëri-tjetrit.

Por ndryshimet i tejkalojnë paralelet. Reagan dhe Gorbaçov ishin mami të pavetëdijshme të rendit liberal. Trump dhe Putin janë varrmihësit e tij. Ndërsa samitet e mëparshme hapën lojën fundore të Luftës së Ftohtë, dialogu i sotëm shënon mbylljen e epokës pas Luftës së Ftohtë.

Ngjashmëria qëndron vetëm në kohë: të dy momentet përfaqësojnë kthesa të spirales historike. Vitet 1980 panë lodhje nga të dyja palët. Tani janë Shtetet e Bashkuara, jo Rusia, që tregojnë lodhje me një rend botëror që dikur e dominonin. Kërkesa për ndryshim vjen mbi të gjitha nga brenda vetë Amerikës, ashtu siç erdhi nga shoqëria sovjetike në vitet 1980.

Paqe përmes forcës

Trump huazon me vetëdije sloganin e Reaganit “paqe përmes forcës”. Në anglisht është i drejtpërdrejtë; në rusisht fraza mund të nënkuptojë gjithashtu “paqe e ruajtur me ngurrim, kundër vullnetit të dikujt”. Të dyja nuancat e kuptimit i shkojnë për shtat Trumpit. Ai nuk e fsheh obsesionin e tij për të fituar Çmimin Nobel për Paqen, një projekt kotësie që megjithatë pasqyron një instinkt të vërtetë: metoda e tij e diplomacisë është presioni i ashpër, madje edhe kërcënimet, derisa të arrihet një marrëveshje.

Trashëgimia e Reganit ishte ta vendoste Amerikën në rrugën neoliberale dhe të drejtonte fundin e Luftës së Ftohtë, duke u bërë pa dashje babai i globalizimit. Ambicia e Trumpit është ta zmbrapsë globalizimin dhe ta zëvendësojë atë me atë që ai e sheh si një Amerikë më të fortë – jo izolacioniste, por një magnet që tërheq avantazhe nga të gjitha drejtimet. Për ta arritur këtë, edhe atij i duhet një rend botëror – i ndryshëm nga ai i Reganit, por po aq qendror për ndjenjën e tij të interesit kombëtar.

Pikëpamja e Putinit është pasqyrë e kundërt. Aty ku Trump e sheh Amerikën së pari, Putini sheh domosdoshmërinë e riformësimit të vetë rendit global – të përfundimit të periudhës së dominimit të SHBA-së dhe të imponimit të një zgjidhjeje shumëpolare. Për të, çështja e rendit botëror nuk është kozmetike, por ekzistenciale.

Qendra e re nervore

Ajo që bie në sy në vitin 2025 është rikthimi i boshtit Moskë-Uashington si qendra nervore e botës. Kjo nuk supozohej të ndodhte. Për vite me radhë, analistët shpallën se Kina do t’i zëvendësonte të dyja si rivalët përcaktues. Dhe Pekini është me të vërtetë qendror. Megjithatë, dialogu midis Trump dhe Putin, sado i tensionuar, edhe një herë po përcakton tonin e politikës globale.

Ritmi është më i shpejtë se 40 vjet më parë. Lufta nuk është e ftohtë, por e nxehtë, dhe nuk ka pauza të gjata midis takimeve. Procesi i filluar në Alaska do të ecë më shpejt se ai që filloi në Gjenevë.

Nëse vazhdon, rezultati do të jetë i kundërt. Regani e mbylli Luftën e Ftohtë sipas kushteve të Uashingtonit, duke e kurorëzuar Amerikën si superfuqinë e vetme. Trumpi dhe Putini po i japin fund kësaj periudhe. Epoka unipolare ka mbaruar, edhe nëse mbrojtësit e saj në Bruksel ose Uashington nuk mund ta pranojnë ende.

Lufta për paqen, përsëri

Ironia është se të dy ciklet – ai i viteve 1980 dhe ai i sotëm – u përcaktuan si luftëra për paqe. Në të parin, paqja nënkuptonte përfundimin e konfrontimit dhe çarmatosjen e rivalitetit. Në të dytin, paqja nënkupton parandalimin e një fuqie nga diktimin e kushteve për të gjitha të tjerat.

Kërcënimi ushtarak sot është të paktën po aq i rëndë sa në vitet 1980, ndoshta edhe më i madh. Por beteja e vërtetë është për formën e vetë rendit. Lufta për paqe, edhe një herë, rrezikon të mos lërë asnjë gur në këmbë.

Lufta e Ftohtë përfundoi me fitoren e Reaganit dhe dorëzimin e Gorbaçovit. Këtë herë nuk do të ketë dorëzim, vetëm një riformësim të skenës. Shtetet e Bashkuara janë ende të forta, por nuk janë më të gatshme ose të afta të mbajnë kostot e hegjemonisë globale. Fuqitë e tjera – Rusia, Kina dhe të tjera – janë mjaft të forta për të këmbëngulur në vendin e tyre.

Lufta për paqe është rikthyer dhe, ashtu si paraardhësja e saj, do të përcaktojë një epokë. Por këtë herë skenari është i ndryshëm: nuk do të përfundojë me njërën palë që dikton kushtet, por me një ekuilibër të ri të arritur me forcë dhe domosdoshmëri.