SHBA/ ‘Çelsat e shuarjes’ që do të imobilizonin avionët dhe sistemet e armëve ne Europë

Debati është kthyer nëse SHBA-të mbajnë sekret të ashtuquajturat ‘çelsat e shuarjes’ që do të imobilizonin avionët dhe sistemet e armëve. Me ndërprerjen e mbështetjes ushtarake të SHBA-ve për Ukrainën në një kthesë të papritur drejt Rusisë, shumë qeveri evropiane po ndiejnë keqardhjen e blerësve pas dekadash të tëra të blerjeve të armëve amerikane.

Këto të fundit, i kanë lënë ata të varur nga Washington-i për funksionimin e vazhdueshëm të armatimit të tyre.

“Nëse shohin se si po sillet Trump me (presidentin ukrainas Volodymyr) Zelensky, ata duhet të shqetësohen. Ai po e vërvit poshtë autobusit”, thotë për Financial Times – Mikael Grev – një ish-pilot luftarak Gripen dhe tani shef ekzekutiv i Avioniq, një kompani suedeze e mbrojtjes. “Shtetet nordike dhe baltike duhet të mendojnë: a do të bëjë të njëjtën gjë me ne?”

Debati është kthyer nëse SHBA-të mbajnë sekret të ashtuquajturat ‘çelsat e shuarjes’ që do të imobilizonin avionët dhe sistemet e armëve.

Ndërsa nuk u vërtetua kurrë, Richard Aboulafia, drejtor menaxhues në konsulencën AeroDynamic Advisory, thotë: “Nëse supozoni ekzistencën e diçkaje që mund të bëhet me pak kodim software-sh, ajo ekziston”.

Në praktikë, mund të mos ketë rëndësi edhe për shkak të faktit se sa avionë luftarakë të avancuar dhe armë të tjera të sofistikuara tashmë të varura – si sistemet antiraketë, dronët e avancuar dhe avionët e paralajmërimit të hershëm – janë në pjesët rezervë dhe përditësimet e software-it amerikan.

“Nuk është aq e thjeshtë sa një ndërprerës vrasës”, tha Justin Bronk, studiues i lartë në Institutin Mbretëror të Shërbimeve të Bashkuara (Rusi). “Shumica e ushtrive evropiane varen shumë nga SHBA-të për mbështetjen e komunikimit, për mbështetjen e luftës elektronike dhe për furnizimin me municion në çdo konflikt serioz”.

Mbështetja e Evropës nga SHBA-të, ndërkohë, ka ardhur në rritje, me Amerikën që përbën 55 për qind të importeve të pajisjeve mbrojtëse të Evropës midis viteve 2019 dhe 2023 – nga 35 për qind në pesë vitet e mëparshme, sipas Institutit Ndërkombëtar të Kërkimit të Paqes në Stokholm.

Sir Ben Wallace, ish-sekretari britanik i mbrojtjes thotë se, nëse ai do të ishte ende në detyrë, përgjigja e tij e parë do të kishte qenë të porosiste “një vlerësim të varësive dhe dobësive tona midis partnerëve ndërkombëtarë – përfshirë SHBA-të”.

Kjo do të lejonte reflektimin “nëse duhet të ketë ndonjë ndryshim strategjik”.

Avion luftarak
Trump ka deklaruar vazhdimisht qëllimin e tij për të blerë – ose për të marrë nën kontroll – Groenlandën, një territor autonom brenda mbretërisë së Danimarkës.

Duke përmendur rëndësinë strategjike të Arktikut, ministrat danezë kanë sinjalizuar se do të përpiqen të përforcojnë ishullin – potencialisht duke zgjeruar një pistë aeroporti për të akomoduar luftarakët F-35 të blerë nga SHBA-të.

Por, për këtë mision të veçantë, ata avionë mund të jenë pothuajse të padobishëm.

“Çfarë kuptimi ka dërgimi i F-35 nga Danimarka për të mbrojtur Groenlandën?”, pyeti Sash Tusa, një analist i hapësirës ajrore dhe mbrojtjes, duke vënë në dukje pasigurinë nëse F-35-të do të fluturonin – nëse SHBA-të nuk do ta donin.

Avioni mbështetet në përditësimet e vazhdueshme dhe mbështetjen e mirëmbajtjes nga SHBA-të përmes Sistemit të Informacionit Autonom të Logjistikës – i cili do të zëvendësohet nga një program pasardhës i njohur si Odin, Rrjeti i Integruar i të Dhënave Operacionale.

Sistemet menaxhojnë gjithçka, nga planifikimi i misionit dhe bazat e të dhënave të kërcënimeve deri te diagnostifikimi i mirëmbajtjes.

“Problemi me pajisjet me të vërtetë të sofistikuara të mbrojtjes është se [ajo ka nevojë për] kaq shumë mbështetje nga shitësi, saqë nëse shitësi vendos të ndërpresë mbështetjen (ato), pajisjet ndalojnë së punuari, nëse jo menjëherë, bëhet fjalë për shumë, shumë shpejt”, tha Tusa.

Më shumë se gjysma e avionëve luftarakë të avancuar të Evropës – kryesisht F-35 dhe F-16 – janë blerë nga SHBA-të.

Edhe para epokës së Trump, në fazat e hershme të programit F-35, Mbretëria e Bashkuar – një blerës kryesor që prodhon shumë pjesë për avionin – kërkoi garanci për “sovranitetin operacional”.

Disa garanci u dhanë në vitin 2006, por asnjë aleat i SHBA-ve nuk ka nivelin e qasjes të Washington-it në kodin burimor për sistemin.

Lockheed Martin tha se, si pjesë e kontratave të saj qeveritare, kompania dorëzon “të gjithë infrastrukturën e sistemit dhe të dhënat e nevojshme për të gjithë klientët F-35 për të mbështetur avionin”.

Shitjet ushtarake të huaja janë “transaksione qeveri-me-qeveri, kështu që çdo gjë tjetër trajtohet më së miri nga SHBA-të ose qeveritë përkatëse të klientëve”, shtoi Lockheed.

Departamenti i mbrojtjes në Zvicër kohët e fundit theksoi se F-35 e tij mund të përdoret “në mënyrë autonome” pasi u përball me pyetje në lidhje me ndikimin e SHBA-ve mbi avionin.

Duke pasur parasysh rolin që luajnë SHBA-të në mirëmbajtje, ai argumentoi se Britania duhet të paktën të hetojë mundësinë e përdorimit të raketave balistike franceze M51 të lëshuara nga nëndetësja.

Franca dhe Britania janë të vetmet fuqi bërthamore në Evropë.

Të dhënat dhe inteligjenca

Një burim i industrisë së mbrojtjes argumentoi për FT-në se pjesë të rëndësishme të flotës ajrore të inteligjencës, mbikqyrjes dhe zbulimit në Evropë “u hipotekua në mënyrë efektive në SHBA dhe u bazua në bashkëpunimin e tyre”.

Shembuj specifikë përfshijnë avionët spiun Rivet Joint të Mbretërisë së Bashkuar, gjuetarët e nëndetëseve P8 Poseidon (të përdorur nga Norvegjia dhe të porositura nga Gjermania), avionët paralajmërues të hershëm Wedgetail dhe dronët mbrojtës.

Shumë vende evropiane përdorin dronin amerikan Reaper, të prodhuar nga General Atomics, i cili mbështetet në lidhjet e komunikimit satelitor të ofruara nga SHBA-të dhe mbështetjen e software-it.

Italia dhe Franca kishin nevojë për një proces të gjatë lejeje nga SHBA-të për të pajisur dronët me raketa.

Shqetësimi në kryeqytetet evropiane nuk ka të bëjë aq shumë me sistemet specifike të armëve, por me potencialin e SHBA-ve për të tërhequr mbështetjen e komunikimit dhe shkëmbimin e informacionit në çdo platformë, nga avionët luftarakë te helikopterët Chinook dhe Apache, si dhe sistemet e mbrojtjes ajrore si Patriot.