Telefonata që refuzoi me Amerikën/ Gjenerali që u shkarkua nga Zelensky, president i ardhshëm?

Një pasdite në fillim të marsit, tre ditë pas përplasjes katastrofike mes Donald Trump dhe Volodymyr Zelensky në Shtëpinë e Bardhë, pati një vrull telefonatash në ambasadën ukrainase në Londër.

Ekipi i JD Vance ishte në linjë dhe donte të organizonte një telefonatë me Valerii Zaluzhnyi, ambasadorin e Ukrainës në Mbretërinë e Bashkuar dhe më parë komandantin e përgjithshëm të ushtrisë.

Zv.Presidenti amerikan kishte qenë vendimtar në provokimin e përplasjes mes Trump dhe Zelensky në Zyrën Ovale, nga vendi i tij në një divan aty pranë. Tani, Vance dhe të tjerë në orbitën e Trump dukeshin sikur po testonin alternativa të mundshme ndaj Zelenskyt problematik.

Ekipi i Vance “provoi kanale të ndryshme diplomatike dhe të tjera” për të arritur tek Zaluzhnyi, tha një nga tre burimet me njohuri mbi përpjekjet, që foli me The Guardian. Zaluzhnyi, pas konsultimit me shefin e kabinetit të Zelenskyyt, refuzoi të merrte telefonatën.

Episodi pasqyronte litarin politik ku ka ecur Zaluzhnyi që prej se Zelensky e shkarkoi si shef ushtrie në shkurtin e kaluar dhe e dërgoi në Londër. Nga njëra anë, i mësuar të punonte brenda një hierarkie të rreptë ushtarake, Zaluzhnyi mbetet besnik ndaj qeverisë që i shërben. Nga ana tjetër, shumë – si brenda vendit ashtu edhe jashtë – e shohin atë si presidentin e ardhshëm natyral të Ukrainës dhe e shtyjnë të nisë një fushatë politike.

Ky rrëfim bazohet në intervista me disa persona pranë Zaluzhnyit, si edhe me figura politike të brendshme, diplomatë dhe të tjerë me njohuri të drejtpërdrejta mbi ngjarjet e përshkruara. Shumica kërkuan anonimitet, duke qenë se tema është e ndjeshme. Shumë nga detajet po raportohen për herë të parë.
Nuk ka zgjedhje të planifikuara në Ukrainë, meqë votimi është ligjërisht dhe teknikisht i pamundur ndërkohë që vendi është në luftë. Madje as kundërshtarët më të vendosur të Zelenskyt në vend nuk mbështesin mbajtjen e zgjedhjeve tani, dhe që nga katastrofa e Zyrës Ovale, marrëdhëniet me Trump gjithashtu janë përmirësuar. Javën e kaluar, presidenti ukrainas ishte përsëri në Shtëpinë e Bardhë në një atmosferë më miqësore.

Por të gjithë në Ukrainë e dinë që herët a vonë, politika do të rikthehet. Dhe kur kjo të ndodhë, sondazhet sugjerojnë se Zaluzhnyi, i cili udhëhoqi zmbrapsjen e suksesshme të sulmit rus në fillim të luftës, është i vetmi kandidat që do të përbënte kërcënim serioz për Zelenskyyn.

Zaluzhnyi nuk ka shpallur publikisht asnjë ambicie politike dhe refuzon pothuajse të gjitha kërkesat për intervista. Ekipi i tij menaxhon me kujdes paraqitjet e tij publike në Londër për të shmangur ngjarje ku mund të bëhen pyetje të sikletshme. Por ka pasur një rrjedhë të qëndrueshme “pelegrinësh politikë” në ambasadën ukrainase, e vendosur në një vilë pranë Holland Park, në perëndim të Londrës, për të ofruar shërbime, shprehur mbështetje ose për të kuptuar nëse gjenerali ka plane të kandidojë për postin e lartë.

Ata vizitorë kanë përfshirë deputetë ukrainas, aktivistë të shoqërisë civile, përfaqësues të biznesmenëve të pasur dhe madje edhe ish-këshilltarin e turpëruar të Trump, Paul Manafort, i cili vizitoi Zaluzhnyin për t’i ofruar shërbimet e tij si konsulent politik në ndonjë fushatë zgjedhore të ardhshme. Zaluzhnyi e refuzoi ofertën.

Një vizitor tjetër i shpeshtë ka qenë Andriy Yermak, shefi i fuqishëm i kabinetit të Zelenskyyt. Në një takim në nëntorin e kaluar, tha një burim i informuar, Yermak i sugjeroi Zaluzhnyit që ai të bashkohej formalisht me ekipin politik të presidentit, për të paraqitur një front të bashkuar përpara zgjedhjeve të ardhshme.

Zaluzhnyi refuzoi, por gjithashtu premtoi besnikëri, deri në një pikë. Ai i premtoi Yermak se nuk do ta kritikonte Zelenskyy-n publikisht ndërsa lufta vazhdonte, tha burimi, dhe gjithashtu dha siguri se nuk do t’i jepte zyrës presidenciale asnjë surprizë të pakëndshme. “Nëse vendos që dua të hyj në politikë, do ta dëgjosh nga unë i pari, privatisht,” i tha Zaluzhnyi Yermak-ut.

Deri tani, Zaluzhnyi nuk e ka komunikuar atë mesazh, megjithëse ka një besim në rritje në Kiev se ai po përgatitet për një garë politike. Gjenerali është i rezervuar edhe privatisht me bashkëpunëtorët e afërt rreth planeve të tij, por shumë mendojnë se ai thjesht po pret kohën para se të hyjë në arenë.

“Ai ka zgjedhur taktikën më të zgjuar,” tha Volodymyr Fesenko, një analist politik me bazë në Kiev. “Ai do ta marrë vendimin përfundimtar vetëm në momentin e fundit, pak para zgjedhjeve.”

Zaluzhnyi ishte 48 vjeç kur Zelenskyy e promovoi atë në komandant të përgjithshëm në korrik 2021, një lëvizje që erdhi si surprizë për shumicën e drejtuesve të lartë të ushtrisë, përfshirë edhe vetë atë.

“Zaluzhnyi ishte një komandant i guximshëm dhe ambicioz, por ai ishte gjithashtu paksa shakaxhi, më shumë i njohur për talljet me trupat e tij sesa për disiplinimin e tyre,” shkroi gazetari Simon Shuster në biografinë e tij për Zelensky-n.

Ishte pikërisht kjo natyrë e shoqërueshme dhe jo konvencionale që tërhoqi Zelensky-n, ish-komedianin dhe aktorin që kishte arritur në mënyrë sensacionale presidencën dy vjet më parë.

Disa muaj pas emërimit të Zaluzhnyi-t, Rusia filloi të grumbullonte trupa përtej kufirit.

Administrata Biden paralajmëroi publikisht se Vladimir Putin mund të ishte duke planifikuar një pushtim në shkallë të gjerë të Ukrainës. Në muajt mes atyre paralajmërimeve të para amerikane në tetor 2021 dhe pushtimit në shkurt 2022, Zaluzhnyi shpesh shtyu për përgatitje më intensive për një sulm të mundshëm rus.

Zelensky, megjithatë, ishte i pasigurt nëse alarmi i pushtimit ishte i vërtetë, dhe mendonte se edhe nëse ishte, përgatitja e tepruar do të mbillte panik mes popullsisë dhe mund t’u jepte rusëve justifikimin që kërkonin për të pushtuar.

Në një mbledhje të këshillit të sigurisë së Ukrainës më 22 shkurt, Zaluzhnyi dhe ministri i atëhershëm i mbrojtjes, Oleksiy Reznikov, folën në favor të futjes së ligjit ushtarak, ndërsa Zelenskyy ende shqetësohej për krijimin e panikut. Në fund, këshilli votoi për të miratuar masa më të lehta.

Rusia nisi pushtimin dy ditë më vonë. Këto mosmarrëveshje rreth përgatitjeve për luftë, të cilat ndodhën kryesisht në privatësi dhe u mbuluan nga qëndrimi heroik i Zelenskyy-t pasi pushtimi filloi, mund të rikthehen në fokus nëse ka vërtet një betejë elektorale mes të dyve.

Pasi pushtimi ndodhi, Zelensky fillimisht ia la strategjinë ushtarake komandantit të tij, ndërsa ai vetë u përqendrua në mobilizimin e mbështetjes ndërkombëtare për Kievin. Zelenskyy u bë simboli ndërkombëtar i qëndresës ukrainase, Zaluzhnyi arriti statusin e një heroi brenda vendit.

Megjithatë, ndërsa konflikti zgjatej, kishte gjithnjë e më shumë tension mes të dy burrave. Pothuajse çdo mbledhje strategjike përfundonte me mosmarrëveshje. Kishte gjithashtu një shqetësim në rritje mes ekipit presidencial për popullaritetin e Zaluzhnyi-t, siç treguan sondazhet e brendshme sekrete. Ai dukej se po zhvillonte një status mitik të paprekshëm.

Deri në shkurtin e vitit të kaluar, Zelenskyy ishte ngopur. Pas muajsh spekulimesh, ai shkarkoi Zaluzhnyi-n dhe njoftoi se po e dërgonte atë në Londër si ambasador, duke pretenduar se ushtria kishte nevojë për një injektim idesh të reja. “Kjo nuk ka të bëjë me emra, e aq më pak, me politikë,” tha presidenti, duke shpjeguar vendimin në atë kohë. Pak njerëz e besuan atë. Por Zaluzhnyi mori urdhrat e tij të rinj qetësisht. Gjatë një takimi privat, të dy burrat u ndanë në një atmosferë të ngrohtë, dhe Zaluzhnyi madje pozoi në një fotografi me Zelenskyy-n për të provuar se nuk kishte armiqësi. Ishte hera e fundit që ata kishin një takim ulur përballë.

Kur Zaluzhnyi mbërriti në Londër, establishmenti britanik e kuptoi se kjo marrëdhënie e re diplomatike do të kërkonte trajtim delikat. Shumë zyrtarë të lartë ishin bërë të afërt me Zaluzhnyin dhe ekipin e tij gjatë luftës, por e kuptuan se mbajtja e tij të përfshirë në diskutimet e planifikimit ushtarak mund të irritonte administratën e Zelenskyyt, dhe do të tregonte mungesë respekti ndaj Oleksandr Syrskyt, pasuesit të Zaluzhnyit si shef i ushtrisë.

“U mor vendimi që, pavarësisht shumë lidhjeve të ngrohta personale, marrëdhënia do të rivendosej në një marrëdhënie më tradicionale diplomatike, e udhëhequr nga Ministria e Jashtme,” tha një zyrtar britanik i mbrojtjes.

Për Zaluzhnyin, i cili kishte kaluar dy vitet e para të luftës në një gjendje të zgjatur mungese gjumi nga adrenalina, jeta e re në Londër ishte një tranzicion i çuditshëm. Ai postonte selfie me gruan e tij nga platformat e metrosë dhe shëtitjet përgjatë Tamizit.

Çifti madje bëri edhe ndonjë udhëtim të rastësishëm në teatër, përfshirë një vizitë para Krishtlindjeve për të parë shfaqjen Barcelona, me aktoren Lily Collins. Kontrolli jashtëzakonisht intensiv i sigurisë së ndërtesës para shfaqjes bëri që stafi atje të mendonte se një anëtar i familjes mbretërore do të vizitonte, tha një burim në teatër. Pati konfuzion kur çifti sekret VIP mbërriti dhe askush nuk i njohu.

Në shtëpi, ku Zaluzhnyi është personazhi i dytë më i njohur në vend, fotografitë nga jeta e tij e re nuk janë pritur gjithmonë mirë. Një fotosesion melankolik bardh e zi për Vogue së fundmi nxiti një mori memes sarkastike. Por Zaluzhnyi gjithashtu ka qëndruar në kontakt me shumë komandantë ushtrie dhe ndjek aktivitetet luftarake nga ekrane video të sigurta në zyrën e tij që transmetojnë pamje të drejtpërdrejta nga fushëbeteja.

“Valerii Fedorovych ka lënë luftën, por lufta nuk e ka lënë Valerii Fedorovychin,” tha një bashkëpunëtor, duke përdorur emrin dhe pseudonimin e Zaluzhnyit.

Në biseda private, Zaluzhnyi nuk e ka konfirmuar se planifikon të hyjë në politikë, por i ka lejuar vetes të spekulojë mbi çfarë lloj platforme mund të propozojë nëse merr vendimin. Ata që janë pranë tij thonë se ai e sheh Izraelin si model, pavarësisht veprimeve të tij të përgjakshme aktuale në Gaza, duke e parë atë si një vend të vogël të rrethuar nga armiq dhe të fokusuar plotësisht në mbrojtje.

Ai do ta stilizonte veten si një udhëheqës i fortë lufte, i cili do t’i premtonte popullit ukrainas “gjak, djersë dhe lot” në këmbim të shpëtimit të kombit, duke kanalizuar Winston Churchillin. Në një bisedë private, ai tha: “Nuk e di nëse populli ukrainas do të jetë gati për këtë, gati për këto politika të ashpra.”
Pasi Trump e poshtëroi Zelenskyn në Zyrën Ovale në shkurt, presidenti ukrainas fluturoi në Londër për të hartuar strategji me Keir Starmer për mënyrën më të mirë për të riparuar marrëdhënien. Situata dukej e zymtë dhe disa në administratën amerikane po diskutonin hapur se cilat mekanizma mund të përdornin për të zëvendësuar presidentin ukrainas.

“Nuk e di nëse mund të punojmë ndonjëherë me Zelenskyyn përsëri,” tha senatori republikan Lindsey Graham, duke sugjeruar publikisht që Zelenskyy të jepte dorëheqjen. Menjëherë pas kësaj, zyra e Vance u përpoq të vendoste një telefonatë me Zaluzhnyin.

Për Zaluzhnyin, çfarëdo mosmarrëveshje që kishte me Zelenskyyn, rreshtimi me ekipin e Trump kundër presidentit të tij nuk ishte një opsion. Ai u takua me Zelenskyyn në aeroport në Londër dhe postoi në kanalet e tij të rrjeteve sociale një fotografi të dy burrave duke shtrënguar duart. “Rruga përpara nuk do të jetë e lehtë, por së bashku, do të kapërcejmë çdo sfidë,” shkroi ai. Ishte një shfaqje demonstrative uniteti në një nga momentet më të ulëta të Ukrainës që nga fillimi i pushtimit në shkallë të plotë.

“Shumë nga mbështetësit e tij nuk e kuptuan pse e bëri këtë,” tha një burim pranë Zaluzhnyit. “Por ishte pozicioni i tij parimor: Ukraina është poshtëruar dhe ne duhet të jemi të bashkuar.”

Kjo kujdesje ka filluar të frustrojë disa kundërshtarë të Zelenskyy-t në Kiev, të cilët ndjejnë se Zaluzhnyi ofron shansin e tyre më të mirë për ndryshim politik. “Ai është një djalë ushtarak, kupton të marrë urdhra dhe të punojë brenda një strukture, por nuk kupton si të bëjë manovra politikisht,” tha një ish-zyrtar i lartë, i cili shpreson ta bindë Zaluzhnyin të kandidojë.

“Një lider i vërtetë duhet t’a kishte marrë telefonatën e Vance-it, duhet të ishte duke lëvizur. Por si ta bindim?”
Një tjetër burim, që e njeh Zaluzhnyin dhe gjithashtu është një ish-zyrtar i lartë, tha se gjenerali do të ishte tepër i kujdesshëm ndaj destabilizimit të brendshëm për të nisur një fushatë politike kundër Zelenskyy-t. “Unë nuk besoj në betejën e dy Z-ve, do të ishte një katastrofë për vendin dhe nuk mendoj se ai është gati për këtë. Prandaj mendoj se ai do të kandidonte vetëm nëse Zelenskyy mund të bindet të tërhiqet,” tha burimi.

Muajin e kaluar, Zaluzhnyi mbërriti në Kiev, për një samit gjashtë-ditor të ambasadorëve ukrainas. Të dërguarit dëgjuan fjalime nga Zelenskyy dhe liderë ushtarakë, dhe vizituan zona pranë vijës së frontit në rajonin e Zaporizhias. Për shumicën e diplomatëve, kjo ishte një përvojë e rrallë e dorës së parë e luftës për ta çuar përsëri në vendet ku shërbejnë. Për Zaluzhnyin, duhej të ketë qenë një përvojë sureale të kthehej në front si pjesë e një udhëtimi diplomatik.

“Ai ishte miqësor, por i kujdesshëm,” tha një ambasador tjetër që ishte i pranishëm. “Mund të shihje se ishte i rezervuar të bëhej shumë i hapur me njerëz që nuk i njihte personalisht; ai nuk e di kush është në cilën anë.”
Rastësisht, samiti bëri që Zaluzhnyi të ishte në Kiev gjatë një vale protestash në rrugë kundër një plani të qeverisë për të dobësuar dy organe kundër korrupsionit. Protestat trembën ekipin e Zelenskyy-t dhe çuan në një tërheqje të shpejtë. Disa shpresuan se kjo mund të ishte momenti kur Zaluzhnyi do të shkëputej publikisht nga Zelenskyy. “Shumë njerëz po prisnin që ai të thoshte diçka, por ai qëndroi i heshtur,” tha Inna Sovsun, një deputete e opozitës.

Pas samitit, Zaluzhnyi qëndroi edhe një javë në Kiev dhe zhvilloi takime të shumta me figura të ndryshme politike dhe civile. Thashethemet qarkulluan se ai më në fund po testonte terrenin me anëtarë të një ekipi të ardhshëm politik.
Ata përreth tij mohojnë se diskutimet kishin të bënin me politikën. “Ai e ka thënë shumë herë se ndërkohë që lufta po vazhdon, ne duhet të punojmë për të shpëtuar vendin dhe jo të mendojmë për zgjedhjet, dhe kjo nuk ka ndryshuar,” tha Oksana Torop, një ish-gazetare e BBC-së që tani punon si këshilltare mediatike e Zaluzhnyit. “Ai flet me shumë njerëz për mbrojtjen dhe sigurinë, por kjo nuk ka lidhje me zgjedhjet,” shtoi ajo.

E pyetur nëse zyra presidenciale e sheh Zaluzhnyin si një kërcënim politik, këshilltari i Zelensky-t, Mykhailo Podolyak, tha: “Zaluzhnyi shihet nga presidenti si pjesë e ekipit, si një ambasador në një vend të rëndësishëm … Gjithsesi, nuk ka asnjë proces të vërtetë politik për momentin.”
Po kur ata procese politike të rifillojnë, kurdo që të ndodhë kjo? “Nuk jam gati të them çfarë do të ndodhë atëherë, dhe si mund të veprojnë njerëz të ndryshëm,” tha Podolyak. “Gjithçka është shumë e paparashikueshme.”