Turqia bëhet Irani i ri/ Zhvillon plan bërthamor me bekimin e Donald Trump

Nga Shay Gal

Kur Izraeli goditi objektivat iraniane, Erdogan e pozicionoi Turqinë si një “Iran të ri”, duke pohuar ambicie ushtarake, politike dhe bërthamore. Për herë të parë që nga rënia e Perandorisë Osmane, Turqia kërkon hapur dominim rajonal.

Ashtu si Irani, Turqia ofron mbështetje politike dhe logjistike për organizatat terroriste, veçanërisht Hamasin, duke destabilizuar më tej sigurinë rajonale dhe duke kërcënuar Izraelin. Ky qëndrim strategjik pasqyron nga afër ndjekjen e gjatë të ndikimit rajonal të Iranit përmes kërcënimit ushtarak dhe politikës bërthamore.

Kohët e fundit, Erdogan njoftoi përparim të shpejtë të programit të raketave balistike të Turqisë, pasi testoi me sukses raketën ‘Typhoon’, e aftë të godasë objektiva në distanca deri në 560 km. Ai paralajmëroi shprehimisht se nëse Greqia nuk rri “e qetë”, vetë Athina mund të bëhet një objektiv. Turqia ka filluar gjithashtu prodhimin masiv të avionit luftarak të zhvilluar në vend ‘Kaan’, i cili pritet të hyjë në shërbim deri në vitin 2029. Erdogan theksoi se Turqia “nuk mund të mbetet prapa” Iranit dhe Izraelit.

Turqia po përshpejton projektin e saj bërthamor në Akkuyu në Detin Mesdhe, i cili fillon operacionet këtë vit. Këmbëngulja e saj për pasurimin e pavarur të uraniumit sugjeron një kalim të shpejtë drejt aftësisë ushtarake bërthamore. Në vitin 2019, Erdogan deklaroi shprehimisht: “Nuk mund ta pranoj ndalimin që Turqia të zotërojë armë bërthamore ndërsa Izraeli i ka ato”. Turqia rrezikon të ndjekë rrugën e Iranit, duke shfrytëzuar një rrjet ndërkombëtar: Pakistanin, i cili më parë ndihmoi Iranin dhe Libinë; Nigerin, duke furnizuar me lëndë të para bërthamore; dhe Somalinë, duke pritur baza klandestine stërvitore ushtarake turke larg shqyrtimit perëndimor.

Kërcënimet e Turqisë kundër Greqisë dhe pushtimi i vazhdueshëm 50-vjeçar i Qipros veriore, territor i një anëtari të BE-së, janë elementë thelbësorë të doktrinës së saj revizioniste “Atdheu Blu” që synon dominimin detar dhe ajror turk në Mesdheun Lindor. Një kërcënim i pakontrolluar turk kundër Greqisë rrezikon një krizë të paparë midis dy aleatëve të NATO-s, duke destabilizuar më tej aleancën. Ngjashëm me strategjinë graduale të Kinës në Detin e Kinës Jugore dhe sjelljen e Iranit, Erdogan përdor një taktikë të rrezikshme “sallam-prerjeje” – shkelje të vogla graduale të ujërave territoriale dhe hapësirës ajrore – individualisht të vogla, por kolektivisht që përbëjnë ndryshime strategjike dhe paqëndrueshmëri rajonale.

Turqia shfrytëzon anëtarësimin e saj në NATO për imunitet, duke minuar aleancën nga brenda dhe duke gëzuar mbrojtje që Irani nuk e ka marrë kurrë, pavarësisht politikave të Ankarasë që bien ndesh me interesat e NATO-s. Pavarësisht se blerja e sistemit rus S-400 nga Turqia po kompromenton sigurinë e NATO-s, Presidenti Trump kërkon kthimin e Turqisë në programin F-35, duke e inkurajuar më tej Erdoganin. Për më tepër, Neni 5 i NATO-s mbron agresionin e Erdoganit nga reagimi i drejtpërdrejtë i fqinjëve. NATO duhet të rivlerësojë abuzimin e Turqisë me Nenin 5, duke kushtëzuar garancitë e mbrojtjes me ndërprerjen e kërcënimeve ndaj anëtarëve të aleancës dhe partnerëve rajonalë nga Ankaraja.

Megjithatë, politika e BE-së ndaj Turqisë mbetet rrezikshëm kontradiktore. Në maj të vitit 2025, BE miratoi programin SAFE prej 150 miliardë eurosh, duke i dhënë Turqisë bashkëpunim në fushën e sigurisë pavarësisht shkeljeve të vazhdueshme të të drejtave të njeriut nga Ankaraja kundër kurdëve, pushtimit të Qipros dhe kërcënimeve të qarta kundër Greqisë.

Politikat jokonsistente të SHBA-së dhe Evropës kërkojnë një përgjigje të pavarur strategjike izraelite. Përforcimi ushtarak i Turqisë në Sirinë veriore ofron një platformë shtesë për projektimin e kërcënimeve kundër Izraelit. Një vlerësim strategjik i kohëve të fundit i Komitetit Nagel të qeverisë izraelite për vitin 2025 thekson se kërcënimi i Turqisë potencialisht tejkalon edhe kërcënimin iranian. Izraeli ka forcuar aleancat strategjike me Greqinë dhe Qipron, duke kryer rregullisht ushtrime ushtarake dhe bashkëpunim detar për të siguruar asetet energjetike. Njëkohësisht, Izraeli po forcon bashkëpunimin e sigurisë me Egjiptin dhe Emiratet e Bashkuara Arabe, të cilat janë gjithashtu të shqetësuara nga ambiciet ushtarake në rritje të Turqisë.

Ndërkohë që Izraeli sigurisht nuk kërkon përballje të drejtpërdrejtë me Turqinë dhe as nuk ka ndërmend të përdorë aftësi të tilla menjëherë, ai duhet të sigurojë që kapaciteti operacional për të goditur asetet ushtarake turke – të ngjashme me veprimet e tij të demonstruara kundër kërcënimeve iraniane – të jetë plotësisht i zhvilluar, i sinjalizuar në mënyrë të besueshme dhe i koordinuar ngushtë me aleatët rajonalë. Izraeli duhet të kundërshtojë me vendosmëri çdo marrëveshje që rikthen Turqinë në programin F-35 në këmbim të lëshimeve në Siri. Në çdo bisedë të ardhshme me Sirinë, Izraeli duhet të kërkojë qartë kufizime në praninë ushtarake turke në Sirinë veriore.

Mes inflacionit në rritje, arrestimeve politike dhe protestave masive, Erdogan mund të përshkallëzojë kërcënimet e jashtme, siç bëjnë shpesh udhëheqësit autoritarë, për të larguar vëmendjen e publikut nga trazirat e brendshme.

Në nivel rajonal dhe ndërkombëtar, reagimet ndaj veprimeve të Turqisë mbeten rrezikshëm joefektive dhe të paqëndrueshme. SHBA-të e shohin Turqinë si një partner të domosdoshëm kundër Moskës dhe Evropa luhatet midis kritikave dhe bashkëpunimit, duke e inkurajuar më tej Turqinë. Kjo politikë perëndimore e paqëndrueshme nënvizon nevojën urgjente për veprim vendimtar, përpara se ambiciet e Ankarasë të bëhen të pakthyeshme, duke e eklipsuar potencialisht edhe kërcënimin e Iranit.

Shay Gal është ekspert në politikën ndërkombëtare, menaxhimin e krizave dhe komunikimin strategjik. Ai operon globalisht mbi çështjet e marrëdhënieve të pushtetit, strategjisë gjeopolitike dhe diplomacisë publike, si dhe ndikimin e tyre në formësimin e politikave.