Misteri që s’po zbardhet as pas 55 vitesh

Latif Qazimi (Fodulli) kreu me rezultate të shkëlqyera katër klasë fillore në fshatin Çepan të rrethit të Skraparit, kurse shkollën unike e mbaroi po shkëlqyeshëm në Konviktin “Uji i Ftohtë”, Vlorë, në vitet 1951-1954. Pastaj e dërguan në Tiranë në Politeknikumin “7 Nëntori”, katër vitet e të cilit, ai i mbaroi me rezultate të shkëlqyera, jo vetëm në mësime por edhe në fusha të tjera të jetës shkollore: letërsi, vizatim, sport, aktivist i organizatës së rinisë etj. I etur për dije, i talentuar e më vullnet të admirueshëm, Latifi shkëlqeu në gjuhën shqipe, përvetësoi gjuhën ruse, shkroi drama e skeçe, luante në grupin artistik, nxirrte për katër vite, së bashku me Llambi Blidon, gazetën e nderit të shkollës. Pas diplomimit teknik-gjeolog e caktuan me punë në dikasterin e Ministrisë së Ndërtimit, por në realitet ai punoi nëpër Shqipëri në tetë vepra energjetike, industriale e bujqësore.

Edhe pse koha i kalonte nëpër themele veprash ai nuk hoqi dorë nga letërsia e arti. Thuri e botoi poezi e artikuj publicistikë, shkroi tregime e skica, mbajti ditar të rregullt. Si gjithë të rinjtë e kohës, ëndrra e tij ishte vazhdimi i studimeve të larta, jashtë ose brenda vendit. Latifi kërkon të konkurrojë për në Institutin e Arteve dhe fitoi në korrik 1961, por atë e dërgojnë në Kinë për studime në tetor 1961.

Vdekje e beftë enigmatike…!

…dhe në datën 12 maj 1967, Latif S. Qazimi, siç u dha varianti zyrtar shtetëror vetëm gojor, rastësisht, nga një shofer kalimtar, u gjend i vdekur në një cekëtinë të lumit Vjosë, në afërsi të Urës së Dragotit në rrethin e Tepelenës. Fillimisht u konsiderua: “vdiq si armik i popullit” e më pas, “familja mund të vinte të merrte trupin e të vdekurit në arkivolin e mbyllur hermetikisht”.

Akti i varrimit u krye më 14 maj 1967 paradreke në vend-lindje, në Çepan. U tha nga personat e fushës së hetuesisë, se u hapën dosje hetimore, u bënë ekspertiza, u morën prova materiale e përgjigjja zyrtare, mbeti po ajo e datës 12 maj 1967: u vetë mbyt! Enigma vijon edhe pas pesëdhjetepesë vjetësh. Pse nuk u lejua familja të njihej me dokumentacionin e kësaj vdekjeje…?! E vranë apo e vetëvranë…!? Pse u la në harresë të plotë nga të dy sistemet ekonomiko-shoqërore?

Trashëgimia e pasur e Latif Qazimit: inxhinier, poet, shkrimtar, kritik, përkthyes, vizatues…!

Pavarësisht nga jeta shumë e shkurtër e tij, vetëm 27 vjeçar, la një trashëgimi jo të vogël në drejtim të profesionit që ushtroi si teknik gjeolog dhe si inxhinier elektro-metalurg, ndonëse këtë të dytin nuk arriti të fillonte ta vinte në jetë siç dëshironte ai. Më e madhja që na la është dashuria e tij për Shqipërinë, punën në tërësi e për zanatin e gjeologut e të metalurgut në veçanti si dhe pasionin e madh për letërsinë dhe artin.

Së pari, duhet të të përmendim hidrocentralet e Bistricës e të Shkopetit, që ishin objekte të një rëndësie të veçantë kombëtare, ku Latifi investoi djersë e dije, mençuri profesionale dhe aftësi organizative; në studimet për ndërtimin e themeleve të këtyre veprave shumë të mëdha dhe krejt të reja për kohën dhe mundësitë ekonomike e intelektuale të Shqipërisë.

Latifi shpalosi tërë energjitë e tij fizike, mendore dhe meritoi plotësisht atributet e një inxhinieri të mirëfilltë. Ai punoi e jetoi në kantiere tok me punëtorët ku tregonte gjithnjë portretin e tij si njeri i dashur me shokët e shoqet, me një art komunikimi shpirtëror që spikaste ngado e në çdo kohë.

Së dyti, ai kryesonte ekipet e punimeve për digën në rezervuarët e Kurjanit e të Thanës; për vendosjen e linjave të tensionit të lartë në Milot; rrezikshmërinë që sillnin rrëshqitjet masive të dherave dhe si do të parandaloheshin ose përballoheshin ato në një objekt në Përrenjas; gjendja e shtresave tokës ku do të ndërtoheshin këmbët e një ure të rëndësishme në fushën e Maliqit në Korçë; problemet e ujërave nëntokësore në bregdetin e plazhit të Durrësit dhe mjaft objekte të tjera të rëndësishme.

Trajtesa të tjera të karakterit të mirëfilltë studimor-shkencor ka pasur, me sa kemi gjetur deri tani në Arkivin Qendror Teknik të Ndërtimit, në dy objekte jo pak të rëndësishme kombëtare siç janë Fabrika e Sodës Kaustike në Vlorë dhe zgjerimi i Uzinës së Porcelanit në Tiranë. Edhe pse punoi një kohë shumë të shkurtër, vetëm 149 ditë, la gjurmë edhe në fonderinë e Uzinës Mekanike të Poliçanit dhe në laborator lidhur me analizën e metaleve për prodhimin e armëve të këmbësorisë.

Nga trashëgimia e tij letrare artistike përmendim

Ka shkruar shumë më tepër ditar, por ne mundëm të gjejmë vetëm 404 faqe në dorëshkrim; 74 poezi të përgatitura për botim; prej tyre katër janë botuar në gazetën “Zëri i Rinisë” datë 30 shtator 1960; dorëshkrime të tjera, të shumëllojshme, të llogaritura , gjithsej afërsisht 187 faqe; 16 tregime e 44 skica; peizazhet e përshkrimet e natyrës dhe të jetës në Roskovec, Plazh – Durrës, Bistricë, Anshan, janë disa prej tyre.

Në dorëshkrimet e Latifit gjejmë kritikë për artin skenik, për letërsinë në prozë e poezi të kohës që ai jetoi, për pikturën dhe skulpturën. 32 faqe janë kritikë vetëm për poezinë dhe veprën e deri atëhershme të Ismail Kadaresë. Gjithashtu në dorëshkrimet e Latifit, ka përkthime nga gjuhët ruse e kineze, fabula, anekdota etj.

Ka konspekte hulumtuese të grimcave gjuhësore e folklorike të rrënjës popullore të gjuhës shqipe; proverba të përkthyera e të përshtatura prej tij krahasimisht në tri gjuhët: shqipe, ruse dhe kineze. 189 vizatimet e larmishme të Latifit kanë marrë vlerësime maksimale nga piktorët Skënder Kamberi, Anastas Kostandini etj, dhe posaçërisht nga “Skulptori i Popullit”, Mumtaz Dhrami.

Nën përkujdesjen e avokat Përparim Kalo, me një pjesë të zgjedhur të këtyre vizatimeve u çel për tre javë një ekspozitë e shumëvlerësuar në “Galerinë Kalo” në maj 2016. Ai ka shkruar disa pjesë shfaqjesh teatrore të shkurtra e skeçe, për të cilat ka pasur interes e vlerësim të veçantë, “Mësuesi i Popullit”, Gjergji Canco etj.

Dorëshkrim ose shtypshkrim prej tyre deri tani nuk kemi mundur të gjejmë; në revistën “Për jetën e shkencën” që botohej nga shkolla e tij, ka debutuar disa herë me shkrime të ndryshme. Ai ka pasur një letërkëmbim të gjerë, tepër interesant dhe me shumë njerëz, shokë e shoqe, miq e dashamirës, të profesioneve e moshave të ndryshme, shqiptarë, kinezë, algjerianë, rusë, sidomos kur ishte student në Kinë, pjesa me e madhe e të cilit është ruajtur.

Dorëshkrimet e tij me vlera të spikatura shoqërore e artistike për t’u botuar përbëjnë një kolanë librash format vogël me vëllim afërsisht 1200 faqesh. Vepra e tij letrare e artistike është zbardhur, redaktuar dhe pret dritën e botimit, duke u bazuar në shpresën, se do të gjendet njeri me zemër të madhe ose edhe ndonjë institucion kulturor që të sponsorizojë atë. Deri tani familja i ka botuar dy vepra të tij.

Studiuesi, Ilmi S. Qazimi (dhe të tjerë), përpos përgatitjes së veprës së Latifit për botim, ka takuar rreth 300 persona që e kanë njohur Latif Qazimin, në vendlindje, në shkollë, në jetën e tij në Shqipëri e në Kinë e në punë dhe prej tyre ka dëgjuar ose i janë dhënë të shkruara përshtypjet dhe vlerësimet nga më të lartat për të.

Ishte unikal, i pashëm, i dashur e i dhembshur. Njeri me ndjenja të holla dhe pastërti të kulluar shpirtërore dhe me interesa të gjera jetike: pjesëmarrës në një nga shfaqjet lëvizëse të Ansamblit Kombëtar të Këngëve e Valleve të Republikës Popullore të Shqipërisë, gusht 1959; aktor në grupet teatrale të shkollës së mesme, sportist me aktivizim në futboll, volejboll, kanotazh, shahist, këngëtar etj.

Ishte i ri që vështronte larg. Inxhinier me vizion të kthjellët për një të ardhme të ndritur të atdheut e të popullit të tij dhe që ushqente dashuri të thellë për Shqipërinë e sidomos për vendlindjen.

Njeri i pajisur me magjinë e thithjes së shpirtit të njerëzve dhe me artin e komunikimit më çdokënd. Djalosh me prirje të dukshme dhe të vlerësuara artistike, poetike dhe aktoreske. Intelektual idealist, me ndërgjegje të lartë, që aspironte për liri, demokraci e humanizëm kudo në skutat e jetës njerëzore./ Memorie.al