Një kameleon politik/ Ku qëndron ndryshimi i Ramës, me Vuçiç dhe Dodik

“New Eastern Europe” ka bërë një analizë të qëndrimeve të kryeministrit Edi Rama si lider në vendin e tij, por edhe të raporteve të tij me ndërkombëtarët. Në artikull Rama cilësohet si një autokrat teksa bëhet dhe krahasimi mes autokracisë së tij, të presidentit serb Aleksandër Vuçiç dhe të të ashtuquajturës Republika Srpska Milorad Dodik.

Artikulli vijon teksa shkruhet se ndërsa Shqipëria nisi zyrtarisht negociatat e pranimit në BE disa javë më parë, duke riafirmuar në mënyrë dukshme rrugën e pakushtëzuar evropiane të vendit, lideri i saj angazhohet në modele të ngjashme të shtrëngimit demokratik dhe kapjes institucionale si Vuçiç dhe Dodik. Megjithatë, sipas artikullit, interesat e BE-së në ruajtjen e kësaj aleance me Tiranën i lejon këto veprime të kalojnë pa u vënë re në rastin më të mirë dhe të nënvlerësohen sa herë që është e mundur.

Artikulli i plotë i “New Eastern Europe”:

Marrëdhëniet e Bashkimit Evropian me Shqipërinë shpesh shihen si jashtëzakonisht pozitive. Kjo është veçanërisht e vërtetë kur krahasohet me lidhjet mjaft të trazuara të bllokut me shtetet e tjera në Ballkanin Perëndimor. Pavarësisht kësaj, anashkalimi i praktikave autokratike të pranishme në Tiranë mund të shkaktojë probleme në të ardhmen.

Në pushtet të pandërprerë që nga viti 2013, kryeministri shqiptar Edi Rama ka mbikëqyrur tkurrjen dhe përkeqësimin e hapësirës qytetare të Shqipërisë dhe kalimin e ngadaltë të saj në një autokraci zgjedhore. Ndryshe nga liderët e tjerë në Ballkanin Perëndimor, si Aleksandër Vuçiç i Serbisë dhe Milorad Dodik i Republika Srpska, të cilët zakonisht trajtohen si autokratë të teksteve shkollore të rajonit, qëndrimi pro-evropian i qartë i Ramës dhe karizma e çuditshme e kanë larguar vëmendjen në nivel ndërkombëtar nga veprimet e tij joliberale brenda vendit.

Ndërsa Shqipëria nisi zyrtarisht negociatat e pranimit në BE disa javë më parë, duke riafirmuar në mënyrë dukshme rrugën e pakushtëzuar evropiane të vendit, lideri i saj angazhohet në modele të ngjashme të shtrëngimit demokratik dhe kapjes institucionale si Vuçiç dhe Dodik. Megjithatë, interesat e BE-së në ruajtjen e kësaj aleance me Tiranën i lejon këto veprime të kalojnë pa u vënë re në rastin më të mirë dhe të nënvlerësohen sa herë që është e mundur. Kjo nuk është vetëm një tendencë e qartë në institucionet e BE-së dhe shtetet anëtare, por edhe te shumë vëzhgues, analistë dhe ekspertë.

Nxënësi i autokratit

Shqipëria po bie gradualisht në spiralën autoritare, pasi treguesit kryesorë demokratikë vazhdojnë ta përshkruajnë atë si një vend “pjesërisht të lirë”. Gjykatat i nënshtrohen presionit dhe ndikimit politik; pavarësia e medias është e kufizuar; korrupsioni është i përhapur; mosbesimi i qytetarëve në institucionet demokratike është i lartë dhe opozita – si në nivel shtetëror ashtu edhe në nivel lokal – është e dobët dhe e çorganizuar. Kjo është e vërtetë në masën që disa e konsiderojnë Shqipërinë de facto një shtet njëpartiak.

Çelësi i kësaj rënieje është roli i Edi Ramës, të cilit i mungojnë sfiduesit seriozë dhe ka mundur të margjinalizojë axhendat e demokratizimit dhe të shtetit ligjor në një shkallë shqetësuese. Brenda një kuadri institucional dhe politik që frenon çdo përpjekje për llogaridhënie, Rama ka shtypur mospajtimin publik dhe madje ka pranuar praninë e krimit të organizuar – me të cilin është akuzuar për qëllime fitimprurëse .

Në sferën e anëtarësimit në BE, Rama ka qenë i zgjuar dhe i hapur. Perceptimi prej vitesh ishte se Shqipëria po mbante peshën kryesore të vetos së Bullgarisë mbi Maqedoninë e Veriut, me të cilën Komisioni Evropian (KE) kishte bashkuar Tiranën. Në parim, Shqipëria dhe Maqedonia e Veriut do të ecnin së bashku në rrugën e BE-së, pavarësisht nga tekat e Sofjes – një vendim që mund të kishte kuptim narrativisht. Megjithatë, kjo pikëpamje u përmbys përfundimisht duke marrë parasysh kokëfortësinë e ngërçit bullgar.

Shqipëria u lirua nga kjo barrë në shtator 2024 pasi oferta e saj u shkëput nga ajo e Shkupit. Në tetor ajo madje ishte në gjendje të nisë negociatat zyrtare të pranimit me hapjen e grupit të kapitullit mbi bazat. Gjithçka dukej se tregonte se Tirana po përmbushte premtimet e saj dhe se, sipas pikëpamjes së BE-së, topi maqedonas ishte i përballueshëm për t’u hedhur për hir të Shqipërisë. Përparimi i perceptuar i Tiranës mund të përdoret për të krijuar iluzionin se zgjerimi i BE-së është kthyer në rrugën e duhur, pa marrë parasysh mangësitë aktuale.

Bëhu tiran, por duaje BE-në

Institucionet e BE-së dhe shtetet anëtare ndajnë njësoj një histori pragmatizmi mbi vlerat kur bëhet fjalë për prioritizimin e marrëdhënieve dypalëshe ose shumëpalëshe me shtetet jo anëtare të BE-së. Turqia, Azerbajxhani dhe Tunizia janë shembuj të qeverive me të cilat BE-ja ka hyrë në marrëveshje të ndryshme që përfshijnë energjinë ose migracionin – mos i kushtoni vëmendje historikut të vendeve për të drejtat e njeriut dhe standardet demokratike.

Megjithatë, brenda vendit, Brukseli lufton të pajtohet me një udhëheqje të ngjashme autokratike si Viktor Orbán i Hungarisë, i cili po dështon të respektojë vlerat e BE-së dhe kështu mund të përjashtohet politikisht kur nuk dënohet. Asnjë furnizim me naftë apo mekanizëm kundër refugjatëve nuk mund të blejë pranimin e KE-së dhe vendeve anëtare të një qeverie joliberale të BE-së. Epo, nëse kjo qeveri nuk e mbështet hapur sovranitetin dhe legjitimitetin e BE-së.

Figura e kryeministrit italian Giorgia Meloni është një shembull kryesor i kësaj. Ndërsa ajo i përket së djathtës radikale dhe aktualisht po shpalos axhendën politike më të djathtë në dekada, duke çmontuar të drejtat e prindërve LGBTIQ+ dhe duke shtypur protestat paqësore, ajo mbron BE-në. Ky faktor shëlbues e lejon atë të mos trajtohet si një ‘e pabesë’. Vetë presidentja e KE-së Ursula von der Leyen e ka bërë të qartë këtë.

Edi Rama e ka ndjekur prej kohësh modelin e Melonit. Sigurisht, kjo ka qenë e vërtetë edhe para se vetë Meloni të arrinte pushtetin. Për BE-në dhe veçanërisht për vendet anëtare, kryeministri shqiptar ofron një avantazh të dyfishtë. Ai ofron thjeshtësinë e një “stabilokrati” të Ballkanit Perëndimor, pasi qeveris një vend që në thelb i mungon opozita, ndërsa është gjithashtu një mbështetës i zjarrtë i BE-së si projekt politik dhe i së ardhmes së pakushtëzuar të Shqipërisë në të. Kjo është në kontrast të plotë me Aleksandër Vuçiç, i cili realizon çështjet e stabilitetit, por është i paqartë në rastin më të mirë për synimet e Serbisë në BE dhe nuk përputhet me politikën e jashtme të BE-së. Rama duket, pra, të jetë studenti më i mirë i Ballkanit Perëndimor në klasën e zgjerimit të BE-së.

Rama ka kapur me sukses imagjinatën e BE-së si një lider karizmatik dhe i aftë. Kjo dikur ishte e vërtetë edhe për vetë Vuçiç, Milorad Dodik të Republika Srpska dhe ish-kryeministrin maqedonas Nikola Gruevski. Përmes qëndrimeve të tij properëndimore; mbështetje e palëkundur për proceset e integrimit të Shqipërisë në NATO dhe BE; aftësia për të shmangur mosmarrëveshjet dypalëshe rajonale dhe sigurinë e tij “stabilitokratike”, BE-ja ndihet rehat duke u mbështetur tek ai si një aleat i ngushtë, deficitet demokratike të të cilit mund të përballojë t’i shpërfillë. Mundësia për të shfaqur një alternativë politike në Shqipëri tani është mjaft e dobët. Kjo mund të bëjë që gjërat të shkojnë më keq për kërkimin e dëshpëruar të BE-së për stabilitetin rajonal.

Një mesazh nga e ardhmja

Në sytë e BE-së, Rama përgjithësisht nuk përbën kërcënim. Ai është karizmatik dhe i besueshëm dhe, ndryshe nga Vuçiç dhe Dodik, ai nuk tërhiqet nga ndikimi i rrezikshëm joliberal i Hungarisë. Në vend të kësaj, ai u shërben në mënyrë pragmatike interesave të liderëve të tjerë joliberalë më pak shqetësues dhe më të pranueshëm, si Italia.

Megjithatë, më thellë, vendosmëria e BE-së për të ushqyer sistemin stabilitokratik dhe gjysmë-autoritar të Shqipërisë mund të ketë pasoja të rënda. Duke lejuar Ramën dhe klikën e tij të bëjnë biznesin e tyre të pakontrolluar; mos vendosja e kufijve të qartë ndaj rrëshqitjes demokratike dhe gërryerjes së shtetit të së drejtës; dhe mbyllja e syve ndaj shkeljeve të qarta të të drejtave të njeriut në vend – të gjitha për hir të gjeopolitikës – mund ta shohë udhëheqjen e tij të evoluojë në një problem të rrezikshëm për Bashkimin në kushtet e duhura. Rama është mbi të gjitha një kameleon politik.

Kryeministri shqiptar sigurisht nuk është ai lloj nacionalisti i zjarrtë që luan tej mase me frikën e popullatës, ndryshe nga praktikat narrative që janë padyshim më të shpeshta te Vuçiç. Por marrëdhënia e tij e mirë me presidentin serb zbulon se emëruesi i tyre i përbashkët nuk është ideologjia e tyre – nëse kanë fare – por dëshira e tyre themelore për të ruajtur pushtetin me çdo kusht.

Ky nuk është vetëm një paralajmërim për KE-në apo vendet anëtare, por edhe, veçanërisht, për gazetarët, akademikët, analistët dhe vëzhguesit, të cilët më shpesh nuk e përfshijnë Ramën në listën e autokratëve rajonalë. Në përgjithësi, ato duket se zbardhin politikat e një showman që po minon çdo ditë vlerat thelbësore të BE-së.