Bloomberg shkruan për Piramidën e Tiranës: Një Shqipëri në ndryshim

Maja e Piramidës, siç e quajnë banorët e Tiranës, është një vend i shkëlqyer për të parë horizontin e kryeqytetit të Shqipërisë, shkruhet në një artikull të botuar në të përditshmen Bloomberg.

Ndërtesa e lartë e epokës komuniste për ish-diktatorin Enver Hoxha, i cili sundoi vendin për më shumë se 40 vjet pas Luftës së Dytë Botërore, ofron pamje të qarta të qendrës së qytetit. Nga atje, mund të shihni siluetat katrore të blloqeve moderniste të apartamenteve të ndërtuara nën sundimin e tij.

Sot, ato ndërtesa apartamentesh janë në hije nga ndërtesa të larta të stilizuara dhe vetë monumenti ka një shkëlqim të ri gjithashtu. Piramida e Tiranës tani është qendra e një kryeqyteti në lulëzim. Pas një ndryshimi të profilit të lartë nga kompania MVRDV me qendër në Holandë, ish-monumenti tani shërben si një lloj qendre hibride kulturore dhe lidhjeje arsimore një vend për të parë përpara, jo prapa

Pamja e re e rafinuar është një lloj mikrokozmosi për zhvillimin në kryeqytetin e Shqipërisë, ku praktikat perëndimore duket se dominojnë. Ndërsa një bum ndërtimesh ka sjellë vende pune dhe ka sjellë rikonstruksione të rrugëve, shesheve dhe periferive, ai ka ngritur gjithashtu shqetësime se qyteti po sfidohet nga jashtë. Me një lartësi prej rreth 20 metrash në pikën e saj më të lartë dhe dikur e mbuluar me mermer, piramida përmbante një statujë gjigante të diktatorit, kur u përurua në vitin 1988. Ndërtesa duket sikur mund të zëvendësojë Ministrinë e së Vërtetës të George Orëell, një “strukturë gjigante piramidale prej betoni të bardhë vezullues”.

Dhe ajo i shërbeu të njëjtit funksion, si një gllënjkë e fundit autoritarizmi për qeverinë komuniste të dhunshme dhe izolacioniste, e cila kishte prerë lidhjet me Moskën, Beogradin dhe Pekinin dhe kishte qëndruar në pushtet edhe pas vdekjes së Hoxhës, deri në vitin 1992.

Në vitet në vijim, Piramida strehoi një stacion radioje, një klub nate të njohur si ”Mumja” dhe një bazë të NATO-s gjatë luftës në Kosovën fqinje. Përfundimisht ajo u rrënua, por mbeti pjesë e jetës së qytetit. Të rinjtë e Tiranës shpesh ngjiteshin në anët e saj dhe rrëshqisnin poshtë, një lloj ripërtëritjeje joformale që e bënte strukturën të dashur për vendasit. Qëndroi kështu për gati dy dekada.

Kthehemi në vitin 2000, kur Edi Rama një artist, u zgjodh kryetar bashkie i Tiranës dhe fitoi famë për iniciativën e tij për të rilyer banesat e zymta të epokës komuniste të kryeqytetit. Më vonë ai nisi një masterplan urban, i cili përfundimisht u bë projekti ”Tirana 2030”, i udhëhequr nga arkitekti italian, Stefano Boeri.

Plani propozonte një transformim rrënjësor të qytetit, i cili tashmë po ndryshonte me shpejtësi, ndërsa pronarët privatë morën kontrollin dhe filluan të rimodelonin ndërtesat e mëparshme shtetërore. Qasja e Boerit përfshinte kryesisht ndërtimin dhe gjelbërimin, por shpesh me një preferencë për dizajne tërheqëse. Pasi shërbeu si kryetar bashkie për më shumë se një dekadë, Rama u zgjodh kryeministër i Shqipërisë në vitin 2013.

Në vitin 2018, me mbështetjen e Fondacionit Shqiptaro-Amerikan të Zhvillimit, qyteti i Tiranës angazhoi MVRDV-në, të udhëhequr nga partneri themelues dhe arkitekti kryesor Ëiny Maas, për të ridizajnuar piramidën. U pa si aq e rëndësishme, sa vetë kryeministri Rama hapi projektin e përfunduar.

“Çfarë mund të bësh me këtë ndërtesë?” thotë Maas, duke folur për opsionet me të cilat u përball praktika e tij kur iu afrua dizajnit.

“Fshijeni. Kjo është një gjë. Dhe disa njerëz e donin këtë. Opsioni tjetër është ta riparoni plotësisht. Ta riktheni përsëri. Dhe e treta ishte në thelb të merreshim, dhe ndoshta të festonim, kapërcimin ose marrjen nën kontroll nga njerëzit. Qasja publike ishte çelësi”, shton ai.

Duke ndjekur opsionin e tretë, MVRDV ruajti bazat e formës origjinale, por zëvendësoi fasadën e rrënuar prej kohësh me beton dhe shtoi 16 shkallë me kangjella përgjatë anëve të ndërtesës. Maas dhe ekipi nuk e ripërtëritën të gjithë strukturën. Një pjesë është lënë si një sipërfaqe e pjerrët ku vizitorët mund të rrëshqasin poshtë, në një kujtim të përdorimit të saj të mëparshëm popullor. Pjesa e pasme dikur ishte e veshur plotësisht me pllaka mermeri dhe, ndërsa monumenti ra në rrënim, shumë prej tyre ranë; studioja vendosi të mos i mbyllte disa nga vrimat. Arkitektët gjithashtu lanë çarje që u shfaqën në piramidë dhe zgjodhën t’i lyenin në vend që t’i mbushnin.

Më e rëndësishmja, Maas dhe ekipi i tij shtuan 32 struktura të mëdha, shumëngjyrëshe, në formë kutie. Këto hapësira të reja fillimisht strehonin studio dhe klasa mësimi, por ato përdoren gjithnjë e më shumë për kafene. Ato duken sikur janë vendosur rastësisht si brenda ashtu edhe jashtë ndërtesës një përkulje stilistike ndaj banorëve që jetonin në territorin e piramidës gjatë viteve të saj të rrënimit. Studiot që mbeten janë të shtrenjta për t’u marrë me qira, me çmime që arrijnë disa mijëra euro.

Në të gjithë qytetin, klasicizmi i zhveshur dhe monumentalizmi bombastik që përcaktuan trashëgiminë urbane të Hoxhës po merr një shkëlqim të ri. Jo shumë larg piramidës, një ish-bunker i regjimit me majë kupole që dikur përfshinte një dhomë gjumi për ministrin e fuqishëm të Brendshëm të Partisë Komuniste është transformuar në një hapësirë ​​muzeale, me rikrijime të zyrave të përdorura nga Sigurimi, policia sekrete e regjimit.

Pranë sheshit ”Nënë Tereza”, një hotel ”Marriott” me shkëlqim, gati 100 metra i lartë, i projektuar nga firma me seli në Itali, ”Archea Associati”, ngrihet mbi muzeun e zymtë arkeologjik pjesë e ridizajnimit të plotë të fushës historike të futbollit të stadiumit ”Qemal Stafa”, i njohur tani si stadiumi ”Air Albania”. Një kampus i ri i Kolegjit të Evropës, i projektuar nga ”Oppenheim Architecture” me seli në SHBA, është gjithashtu në plan.

Perëndimorët janë në ballë të bumit të dizajnit në Tiranë, së bashku me zhvillime të rëndësishme të udhëhequra nga investitorë të pasurive të paluajtshme nga Emiratet e Bashkuara Arabe, Katari dhe Kuvajti. Bunkeri bërthamor i shndërruar në muze ishte ide e gazetarit italian Carlo Bollino, për shembull.

Edhe MVRDV po udhëheq projekte të tjera në të gjithë qytetin, duke përfshirë ndërtesën ”Skënderbej” dhe ”Doëntoën One”, shtesat e fundit në horizontin e Tiranës. Midis ndërtesave të reja, disa koncepte mund të duken të zmadhuara, madje paksa vizatimore: ndërtesa ”Skënderbeu” e MVRDV supozohet të duket si koka e Gjergj Kastriotit, i njohur si Skënderbeu, heroi kombëtar shqiptar i shekullit XV që luftoi osmanët. ”Doëntoën One” është zbukuruar me një hartë gjeometrike të dekonstruktuar të vendit. MVRDV është i famshëm për dizajne të gjalla, shpesh qëllimisht absurde, të karakterizuara nga gjeste të guximshme dhe zbukurime teatrale.

Sigurisht, problemet e Shqipërisë kanë ndryshuar në mënyrë dramatike gjatë tre dekadave të fundit: Kontrolli i Partisë Komuniste dikur ishte aq absolut sa qytetarët nuk e dinin që Muri i Berlinit kishte rënë. Pasi shteti brutal njëpartiak përfundoi, vendi përjetoi një tranzicion të shpejtë nga një ekonomi e centralizuar dhe agrare në një ekonomi të bazuar në treg.

Ekonomia u shemb në vitin 1997 kur humbjet e mëdha në skemat piramidale me rrezik të lartë shkatërruan kursimet e qytetarëve. Rënia e çoi vendin në prag të luftës civile me depot e armëve të plaçkitura dhe qytetarët që rrëmbyen armët, duke nxitur ndërhyrjen e paqeruajtësve të OKB-së. Por, që nga viti 2022, pamja në Shqipëri ka ndryshuar. Investimet e huaja direkte arritën në 1,44 miliardë dollarë, me kapital që rrjedh në pasuri të paluajtshme, energji dhe infrastrukturë. Turizmi gjithashtu është në rritje. Tirana, me një popullsi metropolitane prej më shumë se 500 000 banorësh, është dyfishuar në madhësi që nga tranzicioni nga komunizmi.

Këtë vit, Jared Kushner siguroi miratimin për të zhvilluar një vendpushim luksoz prej 1,4 miliardë dollarësh në ishullin e Sazanit, rreth 100 kilometra nga kryeqyteti. Projekti përfshin shndërrimin e një ish-baze ushtarake në një hotel me qasje të planifikuar me traget nga kontinenti. Drita jeshile erdhi nga një komitet zhvillimi i kryesuar nga kryeministri Rama.

Ndërsa Shqipëria përgatitet për anëtarësim në BE, piramida është sigurisht ndër projektet më të ndritura qytetare që po riformësojnë kryeqytetin e saj. Madje mund të argumentojë për një arkitekturë të re urbane që nuk është as tepër nostalgjike dhe as e shkëputur nga e kaluara në një vend tradicionalisht në kufijtë e Evropës. Tirana moderne po krahasohet me një Roterdam të Ballkanit, ku dizajne mbresëlënëse nga arkitektë ndërkombëtarë ndërthuren në peizazhin urban./Bloomberg