Vdiqën pothuajse të gjithë minatorët/ Historia e mistershme e kërkimeve për uranium në Shqipëri

Në bashkëpunim me ekspertët kinez nisën kërkimet në Nimçë të Kukësit dhe Muhur të Dibrës. Punëtorët e arritën qëllimin, e takuan mineralin, ndonëse mundësitë e shfrytëzimit dhe kondicionet e mineralit ishin të ulëta. Raportimet periodike të dokumentuara me gjithçka që ndodhte për kërkimet bëheshin nga drejtuesit tek kryeministri.

“Rezultatet e punës raportoheshin te kryministri nga shefat e ekspeditave, hartoheshin relacionet përkatëse…Qëllimi dhe objektivat ishin që të konstatohet që kemi mineralizim të tillë në Shqipëri, kjo u arrit, u takua mineralizimi”, u shpreh Gëzim Shima, gjeolog.

“Në Shqipëri kemi Nimçen me kondicione industriale por me rezerva shumë të ulëta, kemi Muhur gjurmë uraniumi, kemi uranium në qymyret por minierat e qymyrit pothuajse janë mbyllur kemi uranium edhe në fosforitet e Fushë bardhës dhe në fosforitet e guzmarit, në fushë bardhës 3 herë me të ulëta se të guzmarit, ndërsa guzmari 0.08% U3O8”, u shpreh Qerim Ismeni, metalurg dhe ambientalist

Kërkimet u bënë nëpërmjet aparaturave të posaçme të cilat pasi konstatonin rrezatim në zone, nisnin kërkimit. Ky sinjal, për ekspertët ishte i qartë që ishte uranium që lëshonte rrezatimin.

Procesi i kërkimit në të dy zonat i arriti objektivat që ishte takimi i mineralit. Por kondicionet e tij ishin të ulëta dhe rezervat të pakta. Në këto kushte, pas një periudhe kohore të gjatë kërkimesh puna u ndërpre. Sot, ata që punuan në minierë dhe janë ende gjallë, numërohen me gishtat e dorës. Pasojat në shëndetin e tyre ishin të parikuperueshme.

Minatorët duhet të mbyllin gojën për mineralin sekret, çfarë zbulojnë matjet sot në galeritë e Nimçës për uraniumin

Jo vetëm ata që punuan në minierë humbën jetën në një moshë të hershme, por edhe fëmijët lindën me probleme të ndryshme shëndetësore, duke filluar me probleme të shëndetit mendor. Atëherë, kur vendoste partia e të gjithë bindeshin, askush nuk e dinte se sa I rrezikshëm ishte minerali që kërkonin. Nuk i dinin as emrin.

“Punonjësit merrnin 70 lekë ne ditë për ushqimin, çdo ditë edhe ditët e pushimit, 4 kostume blu xhins ne vit, 4 palë çizme, 4 këmisha, 4 palë brendshme në vit, pra ishte një trajtim i mirë. Pas punë punëtorët hiqnin rrobat i linin aty, vishnin rroba të tjera… kur vinin i gjenin të lara të thara e të sigurisë… kjo ishte … gjithçka ishte në rregull”, u shpreh gjeologu, Gëzim Shima.

Procesi i kërkimit u përfshi nga një mister, siç ishte dhe vetë ajo periudhë. Njerëzit mes njëri tjetrit përsërisnin se edhe muret kanë veshë. Në fshehtësi të plotë u hartua plani i detajuar me ekspertët vendas dhe të huaj. Minatorët u joshën me pagesa të larta, por asnjë prej tyre nuk e dinte se çfarë rreziku iu kanosej. Në rreth të ngushtë ishte vendosur që ata që do të punonin në minierë do të kishin të paktën tre fëmijë dhe do t’iu nënshtroheshin disa rregullave të forta, por udhëheqësit e dinin se cili do të ishte fundi i minatorëve.

“Gjithë shqiptarët punon në punë shteti, por jo të gjithë bënin llafe në shtëpi duke treguar historira punë”, u shpreh gjeologu, Gëzim Shima

Vetë punëtorët e këtyre galerive, flisnin për një mineral, por asnjëherë nuk përmendej emri. Këtu jemi në Nimçë së bashku me gjeologun Gëzim Shima, në zonën kur dikur ishin galeritë e uraniumit. Të gjitha janë të mbyllura. Siç tregojnë banorët janë izoluar me beton hyrjet duke shmangur çdo mundësi që diksuh të tentojë të afrohet. Pranë galerive, rreth 300 metra ndodhen tre shtëpi në të cilat ka banorë. Gjeologu Shima kujton bashkëpunimin me specialistët kinezë.

“Ekspertët e huaj ishin specialistët kinezë nëpërmjet gjuhës ruse, ishte një përkthyes që ua përkthente rusisht fjalët e tyre kinezçe shqiptarëve”, u shpreh gjeologu, Gëzim Shima

“Ato përshëndeteshin, edhe punëtorët i përshëndesnin, edhe bisedonin por nuk kuptoheshin, informacione nuk kërkonin se e dinin që nuk do të merrnin dot gjë, sepse kishte një dëshirë për të biseduar më tepër se duhet nga të dyja anët”, u shpreh gjeologu, Gëzim Shima

Për të kuptuar nëse ka ende gjurmë të iraniumit, gjeologu Shima bëri disa matje konkrete në terren. Rezultoi se radioaktiviteti ishte 0.19 bekerel, një shifër e ulët, e papërfillshme siç e cilësoi ai. Norma e lejuar është 30 bekerel. Kjo tregon se nuk ka rrezik radioaktiviteti në zonë, por, zbulon gjurmët e uraniumit.

“Vetëm 3 mbijetuan”, pasojat shëndetësore dhe rrëfimi i rrallë me familjen e minatorit të uraniumit

Megjithatë, rastet e mëhershme të problemeve shëndetësore të banorëve të zonës mund të lidhen me rrezatimin. Akumulimi është një formë, sipas së cilës ata që jetojnë aty mund të përthithin rrezatim. Problemet shëndetësore shfaqen pas rreth 20 vitesh. Pikërisht kjo është shpjeguar edhe në Laç, që siç do t’ju tregojmë pak më poshtë, ka sjellë pasoja të rënda, deri në vdekje.

Pavarësisht pretendimeve të regjimit për sigurinë e minatorëve, pasojat tregojnë se kushtet nuk kanë qenë të tilla. Sot, nga të gjithë ata që kanë punuar në galeritë e Nimçës kanë mbetur gjallë vetëm tre prej tyre, Safet Dogjani, Osman Dauti dhe Maksut Ollomani. Të gjithë të tjerët kanë humbur jetën pasi janë diagnostikuar me sëmundje të ndryshme.  Mesatarja që kanë arritur të jetojnë është 55 vjeç.

Ne kemi arritur të kontaktojmë njërin prej të mbijetuarve. Në Cërnalevë, një fshat pranë Nimçes, “Inside Story” trokiti në derën e Osman Dautit, sot 84 vjeç, I cili ka punuar në minierën e uraniumit. Pasojat e punës në galeri janë të dukshme, ai ka humbur dëgjimin prej vitesh. Osmani punonte tek shpërthimi i minave dhe për shkak të zhurmës e ka të pamundur të dëgjojë. Herë pas herë e humb logjikën dhe nuk arrin të tregojë për ngjarjet e së shkuarës. Kryesisht komunikon në gjuhën gorane. Problemet me dëgjimin e bëjnë të vështirë bisedën me të. Në krah i qëndron bashkëshortja, Kadirja, nëna e 4 fëmijëve të tij. Mësojmë se ka humbur edhe tre fëmijë të tjerë pas lindjes.

“Atje kanë pasur problem janë sëmurur, asnjë nuk është i gjallë, vetëm burri im. Ka pasur probleme, ka punu me mina, nuk nin është shurdhuar”, u shpreh Kadrie Dauti, bashkëshortja e minatorit.

Pasojat te pasardhësit, minatori  i Nimçës humbi tre fëmijë nga dëmet e rrezatimit

Shkaku i humbjes së 3 fëmijëve nuk u mësua asnjëherë, edhe pse dyshimet lidhen me rrezatimin nga uraniumi. Kadirja rrëfen vuajtjet familjare por edhe informacione rreth kërkimet në miniera që dikur ishin sekret.

“Puna është e vështirë boll po ka material, me punu ka leverdi shteti me furgon ka punu brenda në galeri. Kanë punu ama material nuk kanë nxjerr sa ka dalë materiali i kanë ndërpre punimet” u shpreh Kadrie Dauti, bashkëshortja e minatorit. (Inside Story)