Çfarë duhet bërë kundër botës serbe/ Daniel Serwer sugjeron

“Serbia zgjodhi të ishte në anën lindore të vijës që do të kalonte nëpër Ballkan. Tani pyetja që shtrohet është se si të mbahen vendet e tjera të Ballkanit në anën perëndimore të linjës” – keshtu u shpreh profesori i Universitetit Johns Hopkins Daniel Server

Sipas tij, Serbia është duke zbatuar strategjinë e “botës serbe”, e cila synon të fitojë sa më shumë ndikim te fqinjët e saj. Beogradi po pozicionohet në mënyrë që të mund të kërkojë shkëputjen e serbëve nga fqinjët nëse kushtet gjeopolitike në rajon dhe në pjesën tjetër të botës e lejojnë.

Kjo e vë Bosnjën dhe Hercegovinën në një pozitë të vështirë. Dyzet e nëntë përqind e territorit të saj është Republika Srpska (RS). Serbët përbëjnë ndoshta 37 përqind të popullsisë së Bosnjës, shumica e tyre në Republikë. Shumë nga liderët e tyre politikë që nga lufta e viteve 1992-1995, premtuan se do të shkëputeshin, de fakto ose de jure, nga 51 përqindëshi tjetër i territorit.
Milorad Dodik, i cili aktualisht është kryetar i Republika Srpska, ka dominuar politikën e këtij subjekti për më shumë se 15 vjet. E preu vendin si sallam brenda një centimetri pavarësie. Ai gjithashtu vodhi një pjesë të madhe të të ardhurave të saj dhe kërkoi të bashkëpunonte me Beogradin për ta bërë realitet ‘botën serbe’.

Ndihmës Sekretari i Departamentit të Shtetit për Evropën, James O’Brien, e ka bërë të qartë se SHBA-të kundërshtojnë ambiciet e Dodik për shkëputje.
Ai shpreson se paratë e Bashkimit Evropian do ta parandalojnë këtë dhe do të nxisin reforma kuptimplota. Por ka një histori të gjatë të nacionalistëve etnikë në Ballkan që mbajnë para në xhepat e tyre dhe bëjnë të kundërtën e asaj që do të dëshironte BE-ja.

Afro 30 për qind e popullsisë së Malit të Zi e konsiderojnë veten serbë. Beogradi kombinoi me sukses zgjedhjet e fundit atje në formimin e qeverive kombëtare pro-serbe. Kjo ndodhi pavarësisht se ishte një vend anëtar i NATO-s që nga viti 2017.

Truku ishte përdorimi i politikanëve qartësisht pro-BE kundër partisë dhe politikanit dominues politik, ish-presidentit Milo Gjukanoviç me mbështetjen e aleatëve të pakicave etnike.

Kisha Ortodokse Serbe dhe agjencitë ruse të sigurisë sigurisht erdhën në ndihmë dhe korrën shpërblime.

Edhe pse ai u kritikua gjerësisht për korrupsion të dyshuar, Presidenti Gjukanoviç e dorëzoi pushtetin me dinjitet. Pasardhësit e tij nuk i kanë vërtetuar akuzat për korrupsion ndaj tij.

Mbetet për t’u parë nëse koalicioni më liberal demokratik që ai formoi mund të ringjallet dhe të rimarrë pushtetin. Kredencialet e saj pro-BE ishin më të forta se ato që tani marrin pjesë në një koalicion që përfshin politikanë në mënyrë eksplicite pro-serbë dhe pro-rusë, të cilët ndoshta pretendojnë gjithashtu se janë pro-BE.

Dështimi i tyre për të ofruar atë që Jim O’Brien i quan “përfitimet e qytetarëve” mund të çojë në një ndryshim tjetër në qeveri.

Kjo do ta ndante Federatën, e cila përbën 51 për qind të territorit të Bosnjë-Hercegovinës. Do të linte gjithashtu një entitet mysliman të cunguar që do të krijonte probleme serioze për fqinjët e tij, Evropën dhe SHBA-në.

Rreziku është i qartë: nëse Dodik ose Çoviç ndahen, shteti boshnjak do të shpërbëhej në tre pjesë. Paqëndrueshmëria dhe lufta e mundshme do të përcaktonin kufijtë mes tyre.

Ndihmës Sekretari i Departamentit të Shtetit për Evropën, James O’Brien, e ka bërë të qartë se SHBA-të kundërshtojnë këto ambicie për shkëputje.

Ai shpreson se paratë e fundit të Bashkimit Evropian do ta parandalojnë këtë dhe do të nxisin reforma kuptimplota. Por ka një histori të gjatë të nacionalistëve etnikë në Ballkan që mbajnë para në xhepat e tyre dhe bëjnë të kundërtën e asaj që do të dëshironte BE-ja.

Ne do të duhet të presim dhe të shohim nëse zbatimi i ardhshëm mund të përputhet me qartësinë e O’Brien për çështjen kryesore. Bosnja duhet të mbetet një shtet unik, multietnik, demokratik.

Mali i Zi tashmë është në ‘fytin’ e Serbisë
Afro 30 për qind e popullsisë së Malit të Zi e konsiderojnë veten serbë. Beogradi kombinoi me sukses zgjedhjet e fundit atje në formimin e qeverive kombëtare pro-serbe.

Kjo ndodhi pavarësisht se ishte një vend anëtar i NATO-s që nga viti 2017. Truku ishte përdorimi i politikanëve qartësisht pro-BE kundër partisë dhe politikanit dominues politik, ish-presidentit Milo Gjukanoviç me mbështetjen e aleatëve të pakicave etnike. Kisha Ortodokse Serbe dhe agjencitë ruse të sigurisë erdhën në ndihmë. Ata korrën shpërblime të bukura.

Në Kosovë, popullsia serbe është pakica më e madhe, por ajo përbën jo më shumë se gjashtë për qind të popullsisë. Kushtetuta e Kosovës i siguron pakicës serbe mbrojtje të gjerë dhe marrëveshje për ndarjen e pushtetit.
Por shumica e serbëve të Kosovës mbeten të ndarë nga shumica e shqiptarëve. Gjuhët e tyre (ndryshe nga gjuhët dominuese në Bosnjë dhe Mal të Zi) janë të papajtueshme.

Serbët në jug të lumit Ibër jetojnë kryesisht në enklava me shumicë serbe. Por duket se janë pajtuar, të paktën tani për tani, me institucionet e dominuara nga shqiptarët në Prishtinë. Ashtu si komunat me shumicë shqiptare, ato me shumicë serbe kanë kompetenca të gjera mbi administratën lokale.

Katër komunat veriore me shumicë serbe ngjitur me Serbinë janë shumë më pak të integruara se ato në jug të Ibrit. Duke përdorur levat e tij ushtarake, ekonomike dhe politike, duke përfshirë frikësimin nga shërbimet sekrete dhe partnerët e tyre në krimin e organizuar, Beogradi siguroi me sukses që ata të refuzonin të pranonin autoritetin e Prishtinës.

Serbia dëshiron që komunat me shumicë serbe të formojnë Unionin e Komunave Serbe. Kjo do t’u mundësonte të sundonin së bashku dhe veçmas nga Prishtina, si në Republikën e Serbisë. Në mjedisin e duhur gjeopolitik, asociacioni mund të veprojë edhe si mjet për shkëputjen e katër komunave veriore nga shteti, të cilin Beogradi ende nuk e njeh.

E kundërta e kësaj kërkon një manovër të vështirë nga Prishtina. Është e nevojshme të binden serbët në veri se ata do të jenë më mirë si qytetarë të Kosovës (edhe nëse e ruajnë shtetësinë serbe).

Kryeministri i Kosovës Albin Kurti dëshiron të flasë më shumë me serbishten e tij të rrjedhshme. Të gjitha autoritetet e Prishtinës duhet të jenë më të kujdesshme sesa kanë qenë në të kaluarën. Zbatimi i shumë marrëveshjeve për ndarjen e pushtetit në kushtetutë nuk është i lehtë, por megjithatë është i nevojshëm.