Nga Tim Smedley

E njohur si “anosmia”, humbja e nuhatjes mund të ketë një efekt thelbësor në mirëqenien tonë të përgjithshme dhe cilësinë e jetës. Por ndërsa një infeksion i papritur në rrugët e frymëmarrjes mund të çojë në një humbje të përkohshme të kësaj ndjesie të rëndësishme, ndjenja juaj e nuhatjes mund të jetë zhdukur gradualisht për vite me radhë për shkak të diçkaje tjetër, dhe ajo është ndotja e ajrit.

Ekspozimi ndaj PM2.5 emri kolektiv për grimcat e vogla të ndotjes së ajrit, kryesisht nga djegia e karburanteve në automjete dhe termocentraleve ka qenë më parë i lidhur me “mosfunksionimin e nuhatjes”, por zakonisht vetëm në mjedise profesionale ose industriale. Por kërkimet e reja tani kanë filluar të zbulojnë dëmin e mundshëm të shkaktuar nga ajri që ne thithim çdo ditë.

Në pjesën e poshtme të trurit tonë, pikërisht mbi zgavrat tona të hundës, shtrihet llamba e nuhatjes. Kjo pjesë e ndjeshme e indeve përcbëhet me mbaresa nervore është thelbësore që shqisa jonë e nuhatjes të funksionojë. Është gjithashtu linja jonë e parë e mbrojtjes kundër viruseve dhe ndotësve që hyjnë në tru. Por, me ekspozim të përsëritur, këto mbrojtje ngadalë konsumohen.

“Të dhënat tona tregojnë se ka një rritje të rrezikut prej 1.6 deri në 1.7 herë për zhvillimin e anosmisë nga ndotja e grimcave,” thotë Murugappan Ramanathan Jr, një rinolog në Shkollën e Mjekësisë Johns Hopkins, Baltimore. Ai është bërë një nga ekspertët e paktë të kësaj fushe.

Me ndihmën e kolegëve duke përfshirë epidemiologun mjedisor Zhenyu Zhang , i cili krijoi një hartë të të dhënave historike të ndotjes së ajrit në zonën e Baltimores, Ramanathan krijoi një studim rast-kontroll të të dhënave nga 2,690 pacientë që ishin shtruar në Spitalin Johns Hopkins gjatë një periudhe katërvjeçare. Rreth 20% kishin anosmi dhe shumica nuk pinin duhan, pasi duhani dihet se ndikon në shqisën e nuhatjes.

Por saktësisht se si po e shkatërron ndotja aftësinë tonë për të nuhatur?

Sipas Ramanathan ka dy rrugë të mundshme. Njëra është se disa nga grimcat e ndotjes po kalojnë nëpër shqisën e nuhatjes dhe po futen direkt në tru, duke shkaktuar inflamacion. “Nervat e nuhatjes janë në tru, por ato kanë vrima të vogla në bazën e kafkës, ku fibrat e vogla futen në hundë, pothuajse si copa të vogla makaronash,” thotë Ramanathan.

Në vitin 2016, një ekip studiuesish britanikë gjetën grimca të vogla metalike në indet e trurit të njeriut që dukej se kishin kaluar nëpër shqisën e nuhatjes. Barbara Maher, një profesoreshë e shkencës mjedisore në Universitetin Lancaster në Mbretërinë e Bashkuar, e cila udhëhoqi studimin, tha në atë kohë se grimcat ishin “çuditërisht të ngjashme” me ato të gjetura në ndotjen e ajrit pranë vendeve me ajër të ngarkuar. Studimi i Maher sugjeron që këto grimca metalike në shkallë nano, pasi të hyjnë në tru, mund të bëhen toksike, duke kontribuar në dëmtimin oksidativ të trurit që dëmton rrugët nervore, megjithëse mbetet ende një teori.

Mekanizmi tjetër i mundshëm, thotë Ramanathan, mund të mos ndodhi që grimcat e ndotjes të futen në tru. Duke goditur shqisen e nuhatjes pothuajse çdo ditë, ato shkaktojnë inflamacion dhe dëmtim të drejtpërdrejtë të nervave, duke i konsumuar ato ngadalë. Mendojeni thuajse si erozioni bregdetar, ku dallgët ranore dhe të kripura hanë vijën bregdetare, zëvendësoni valët me ajër të mbushur me ndotje dhe vijën bregdetare me nervat tanë të hundës.

Kjo pa dyshim i bën gjetjet e Stokholmit edhe më të rëndësishme nëse edhe banorëve të Stokholmit po u dëmtohen shqisat nga nivelet e ulëta të ndotjes, atëherë sa keq do të jetë në rajonet me nivele të larta?

Ndotja e ajrit dihet se shkakton një të katërtën e të gjitha vdekjeve nga sëmundjet e zemrës dhe goditjet në tru, dhe gati gjysmën e të gjitha vdekjeve nga sëmundjet e mushkërive. Për krahasim, ndoshta, shqisa jonë e nuhatjes duket e ulët në listën e shqetësimeve. Por si Ramanathan ashtu edhe Ekström paralajmërojnë se ne e nënvlerësojmë rëndësinë e nuhatjes në rrezik.

Specialiteti kërkimor i Ekström është demenca. Dhe anosmia mund të jetë një shenjë paralajmëruese e hershme.

“Me demencën dhe veçanërisht me sëmundjen e Alzheimerit, ne supozojmë se përparimi i sëmundjes po fillon në fakt disa dekada përpara se të shohim simptomat e para”, thotë Ekström.

Anosmia është një nga simptomat e para. Deri në kohën kur diagnostikohet Alzheimer, “pothuajse 90% e pacientëve kanë anosmi”, thotë Ekström. Lidhja e saktë mbetet e panjohur, por një teori është se “toksinat mjedisore hyjnë në sistemin nervor qendror nëpërmjet nuhatjes dhe shkaktojnë dëme, duke shkaktuar këtë efekt kaskadë që përfundimisht mund të çojë në neuro-degjenerim”. Studimi i Maher Lancaster, për shembull, zbuloi se nanogrimcat metalike lidhen drejtpërdrejt me formimin e “pllakave senile”, lezione në tru dhe një nga shenjat dalluese neuropatologjike të sëmundjes së Alzheimerit dhe demencës.

Pavarësisht lidhjeve të tilla të forta, Ekström argumenton se vetëm kohët e fundit studiuesit kanë “hapur sytë ndaj shqisës së nuhatjes” dhe rolit të saj në sëmundje.

Humbja e nuhatjes është lidhur me rritjen e gjasave për depresion dhe ankth në studime të ndryshme dhe dihet se luan një rol në obezitetin, humbjen e peshës , kequshqyerjen dhe rastet e helmimit nga ushqimi. Arsyet janë ndoshta të qarta hundët tona luajnë një rol kyç në përvojën tonë të botës përreth nesh, ndikojnë në aftësinë tonë për të shijuar ushqimin dhe na ndihmojnë të shmangim vaktet që kanë humbur.

Një ndjenjë e dobët e nuhatjes mund të nënkuptojë se të sëmurët ka të ngjarë të kërkojnë ushqim me shije më të fortë, i cili shpesh është i kripur dhe yndyror. Në të kundërt, humbja totale e nuhatjes mund t’i largojë njerëzit nga ushqimi dhe të humbasë kënaqësinë prej tij, duke u bërë përfundimisht nënpeshë një problem i veçantë për të moshuarit.

Era dhe shija janë gjithashtu të lidhura me kujtesën . “Njerëzve nuk e mbajnë mend se si dukej ajo pastë që hëngrën në Francë, por kujtojnë erën e dyqanit”, thotë Ramanathan. Ripërjetimi i një ere të veçantë mund t’i kthejë kujtimet tona drejt në atë moment në pastiçeri. Kjo ngre pyetjen, edhe pse ende mbetet për t’u studiuar, nëse mund të mos jemi më në gjendje të nuhasim, mund të dëmtojmë edhe aftësinë tonë për të krijuar kujtime të reja?