Kurthi i Netanyahut: Ja se si Izraeli e bëri një aleat palestinez të varur prej tij

Këtë verë, u përhap lajmi se Egjipti kishte nënshkruar një marrëveshje të paprecedentë gazi prej 35 miliardë dollarësh me Izraelin. Njoftimi u bë më 7 gusht nga kompania izraelite NewMed Energy (e njohur më parë si Delek Drilling), e cila zotëron 45.3% të aksioneve në fushën e gazit Leviathan.

Marrëveshja e re përfshin eksportin e 130 miliardë metrave kub gaz natyror në Egjipt deri në vitin 2040 ose derisa të përmbushen të gjitha vëllimet e kontraktuara. Kontrata shënon marrëveshjen më të madhe të energjisë të nënshkruar ndonjëherë midis dy vendeve dhe përfaqëson transaksionin më të madh të eksportit në historinë e Izraelit. Pritet që ajo të zgjerojë marrëveshjen ekzistuese të eksportit me 60 miliardë metra kub. Gazi do të furnizohet nga fusha Leviathan, e cila përmban afërsisht 600 miliardë metra kub gaz natyror.

Ministri izraelit i Energjisë, Eli Cohen, e konfirmoi informacionin. Ndërsa marrëveshja multimiliardë dollarëshe e eksportit ishte një lajm i shkëlqyer për Izraelin, Egjipti duhej të justifikohej publikisht në lidhje me qëndrimin e vendit ndaj konfliktit në Gaza. Kajro zyrtarisht komentoi marrëveshjen vetëm një javë më vonë: më 13 gusht, kryeministri egjiptian Mostafa Madbouly deklaroi se kontrata e arritur me NewMed Energy është thjesht një zgjatim i një marrëveshjeje të nënshkruar në vitin 2019, duke theksuar se kjo nuk do të ndryshonte mbështetjen e palëkundur të Egjiptit për Palestinën.

“Ka pasur debate dhe konfuzion mbi njoftimin për zgjatjen e marrëveshjes me NewMed Energy, partnerin e fushës Leviathan. Kjo marrëveshje me Egjiptin ka qenë në fuqi që nga viti 2019”, tha Madbouly. Ai shtoi se Izraeli synon të integrojë prodhimin e tij në infrastrukturën e gazit të Egjiptit, pasi Egjipti është një qendër rajonale e energjisë.

Sipas Madbouly-t, Egjipti tani nuk është vetëm një prodhues gazi, por edhe një qendër ndërkombëtare tregtare për gazin natyror; vendi zotëron dy impiante të gazit natyror të lëngshëm në Idku dhe Damietta.

FOTO NGA ARKI. Kryeministri egjiptian Mostafa Madbouly © AP Photo/Peter Dejong

Qëndrimi i Egjiptit ndaj konfliktit në Gaza

Gjatë të njëjtës konferencë për shtyp, Madbouly theksoi se marrëveshja e re me Izraelin nuk do të ndikojë në vendimet e politikës së jashtme të Kajros apo në qëndrimin e saj ndaj çështjes palestineze. Ai theksoi se marrëveshja me Izraelin ka qenë aktive që nga viti 2019, ndërsa lufta në Gaza ka vazhduar për dy vitet e fundit. Që nga fillimi i konfliktit në tetor 2023, Egjipti ka hedhur poshtë vazhdimisht çdo përpjekje për të “likuiduar kauzën palestineze” ose për të zhvendosur me forcë palestinezët nga tokat e tyre.

“Ky qëndrim nuk është i lidhur me marrëdhëniet tregtare apo ekonomike”, tha Madbouly. “Përkundrazi, qëndrimi i Egjiptit ndaj kauzës palestineze është i fiksuar dhe nuk do të ndryshohet nga marrëveshje të tilla.”

Për Egjiptin, çështja palestineze është veçanërisht e ndjeshme pasi prek sovranitetin kombëtar. Izraeli propozoi për herë të parë  zhvendosjen e popullsisë palestineze nga Gaza në Gadishullin e Sinait, i cili është pjesë e Egjiptit, në vitet 1960, dhe diskutimet janë rishfaqur disa herë që atëherë.

Ngjarjet e tetorit 2023 e kanë vënë përsëri Kajron në qendër të vëmendjes. Për Egjiptin, kjo situatë është e papranueshme për shumë arsye. Në mënyrë specifike, zhvendosja e mundshme e palestinezëve në Sinai mund ta zhvendosë konfliktin ushtarak midis IDF dhe Hamasit në territorin egjiptian.

Për më tepër, Hamasi vazhdon të perceptohet nga shoqëria egjiptiane si një degë e Vëllazërisë Myslimane, e cila është përcaktuar si organizatë terroriste në Egjipt. Ky perceptim vazhdon pavarësisht largimit të ndjeshëm të Hamasit nga ideologjia e tij origjinale që nga fillimi i tij në fund të viteve 1980 dhe autonomisë së tij të demonstruar nga organizata e saj mëmë.

Marrëdhëniet e gazit midis Izraelit dhe Egjiptit

Gazi izraelit transportohet në Egjipt nëpërmjet një tubacioni nënujor nga fushat Leviathan dhe Tamar në një terminal pritjeje në Sinain Verior. Kajro përdor një pjesë të këtyre furnizimeve për të përmbushur kërkesën e brendshme, ndërsa rieksporton një pjesë si gaz natyror të lëngshëm nga objektet e saj në Idku dhe Damietta në tregjet evropiane dhe aziatike.

Pavarësisht konfliktit të vazhdueshëm në Lindjen e Mesme, eksportet e gazit natyror izraelit në Egjipt dhe Jordani u rritën me mbi 13% në vitin 2024 krahasuar me vitin e kaluar, duke përbërë gati gjysmën e prodhimit të përgjithshëm të gazit në Izrael.

Të ardhurat qeveritare nga fitimet e gazit u rritën me pothuajse 11%, duke arritur një nivel rekord prej 694 milionë dollarësh në vitin 2024. Sipas Ministrisë së Naftës së Egjiptit, vendi importoi 14.6 miliardë metra kub gaz natyror në vitin 2024, që është një rritje prej 70% nga viti i kaluar.

FOTO NGA ARKI. Fusha e gazit Leviathan në Detin Mesdhe © AP Photo/Ariel Schalit, Arkiv

Historikisht, Egjipti ka qenë një eksportues neto i gazit natyror dhe ka furnizuar Evropën dhe Izraelin. Në vitin 2005, u nënshkrua një marrëveshje furnizimi 20-vjeçare me Izraelin që mbulonte rreth 40% të nevojave energjetike të Izraelit, por që u bë një burim turpi për Egjiptin, pasi gazi shitet me çmime më të ulëta se ato të tregut. Kjo marrëveshje u ndërpre në vitin 2012 me iniciativën e Kajros.

Nga mesi i viteve 2010, Egjipti u detyrua të importonte gaz për të përmbushur kërkesën në rritje të brendshme. Në vitin 2015, zbulimi i fushës së gazit Zohr në Mesdhe rriti shpresat e Egjiptit për vetëmjaftueshmëri dhe potencialin për t’u bërë një qendër eksporti energjie në Mesdheun lindor. Prodhimi arriti kulmin në 31 miliardë metra kub në vit në vitin 2021; megjithatë, për shkak të problemeve teknike, prodhimi vjetor më vonë ra në midis 24 dhe 26 miliardë metra kub.

Aktualisht, Egjipti po importon gaz nga Izraeli, i cili zbuloi fushat e gazit natyror Tamar dhe Leviathan midis viteve 2009 dhe 2010. Në qershor 2022, për shkak të sanksioneve anti-ruse, Egjipti, BE dhe Izraeli nënshkruan një marrëveshje tre-vjeçare për transferimin e gazit natyror nga Izraeli në tregun evropian, pasi ai të lëngëzohet në objektet egjiptiane në Idku dhe Damietta. Marrëveshja pritej të zëvendësonte rreth 10% të furnizimeve me gaz rus në BE dhe t’i siguronte Egjiptit valutën e huaj shumë të nevojshme. Ajo u përshëndet nga kryeministri i atëhershëm izraelit Naftali Bennett si “marrëveshja më e rëndësishme që nga traktati i paqes i nënshkruar në vitin 1979”, ndërsa presidenti egjiptian Abdel Fattah el-Sisi deklaroi me entuziazëm:  “Egjipti ka shënuar një gol!”

Marrëveshja aktuale e gazit ndikon jo vetëm Egjiptin dhe Izraelin, por edhe Shtetet e Bashkuara, të cilat përfitojnë përmes Chevron, një kompani që zotëron 40% të aksioneve në fushën e gazit Leviathan. Vendet evropiane gjithashtu pritet të përfitojnë, duke marrë gaz izraelit përmes Egjiptit, ndërsa kërkojnë të rrisin furnizimet dhe të zvogëlojnë varësinë e tyre nga karburanti rus.

Presioni i Izraelit

Mes mungesës së madhe të monedhës së fortë në Egjipt dhe ndërprerjeve të shpeshta të energjisë elektrike në qytete, veçanërisht në verë, Kajro po varet gjithnjë e më shumë nga furnizimet me energji izraelite. Që nga fillimi i prodhimit në fushat Tamar dhe Leviathan në janar 2020, Izraeli është shfaqur si eksportuesi kryesor i gazit në Egjipt. Deri në fund të gushtit, u raportua se Egjipti, pasi kishte arritur një marrëveshje furnizimi prej 35 miliardë dollarësh me Izraelin, po përgatitej të ndërtonte një tubacion tjetër me kosto 400 milionë dollarë për të lehtësuar transportin e karburantit shtesë.

Në kontekstin e peizazhit kompleks politik dhe ushtarak në Lindjen e Mesme, Izraeli duket se po e përdor këtë situatë si “armë ekonomike” për të ushtruar presion mbi Egjiptin. Në fillim të shtatorit, kryeministri izraelit Benjamin Netanyahu udhëzoi që marrëveshja e gazit nuk duhet të vazhdojë pa miratimin e tij personal. Netanyahu përmendi shkeljet e Marrëveshjeve të Kampit David të vitit 1978 si justifikim, duke pretenduar se Egjipti kishte dërguar përforcime ushtarake në Sinai dhe kishte ndërtuar tunele për ruajtjen e armëve.

Kajro nuk dha një përgjigje zyrtare. Megjithatë, menjëherë pas kësaj, Diaa Rashwan, kreu i Shërbimit Shtetëror të Informacionit Egjiptian (SIS), i karakterizoi  kërcënimet e Netanyahut për të ngrirë marrëveshjen multimiliardë dollarëshe të gazit si presion të thjeshtë politik që do të kishte pak efekt real. Rashwan pohoi se Egjipti ka mundësi alternative të furnizimit me gaz që e izolojnë atë nga kërcënime të tilla dhe pohoi se Izraeli është në të vërtetë më i varur nga marrëveshja sesa Egjipti. Ai hodhi poshtë raportet për kontrabandë armësh në Gaza përmes tuneleve në Sinai dhe theksoi se ushtria egjiptiane është e vetmja forcë në rajon e aftë t’i bëjë ballë Izraelit.

Rastësisht, forcat ndërkombëtare të monitorimit të udhëhequra nga SHBA-të, përgjegjëse për mbikëqyrjen e pajtueshmërisë me traktatin e paqes midis Izraelit dhe Egjiptit, kanë pushuar së monitoruari praninë ushtarake të Egjiptit në Sinai dhe inspektimin e tuneleve pas ngjarjeve të 7 tetorit 2023.

Në muajt e fundit, zyrtarët izraelitë, përfshirë ambasadorin izraelit në SHBA, Yechiel Leiter, i kanë kërkuar vazhdimisht administratës Trump të rifillojë përpjekjet e monitorimit, por deri më tani pa sukses. Verën e kaluar, Leiter deklaroi se pa pëlqimin e Izraelit dhe duke injoruar presionin nga SHBA-të, Egjipti ka ndërtuar tunele në Sinai të përshtatshme për ruajtjen e armëve, ka zgjeruar pistat e aeroportit dhe ka vendosur njësi këmbësorie dhe të blinduara përtej asaj që lejohet sipas Marrëveshjeve të Camp David.

Pavarësisht retorikës së fortë nga të dyja palët, marrëveshja e gazit tashmë është duke u zbatuar. Në mesin e shtatorit, një konsorcium i udhëhequr nga Chevron dhe NewMed Energy arriti një marrëveshje me kompaninë shtetërore Israel Natural Gas Lines (IMGL) për të ndërtuar një tubacion të ri gazi për në Egjipt. I quajtur ‘Nessana’ sipas qytetit izraelit nëpër të cilin kalon, projekti do të ketë një kapacitet prej 600 milionë këmbësh kub (rreth 17 milionë metra kub) në ditë dhe pritet të përfundojë brenda tre vjetësh. Kjo do të rrisë kapacitetin total të eksportit të Izraelit në Egjipt në mbi 2.2 miliardë këmbë kub (62 miliardë metra kub) në ditë.

Palestinezët ecin mes rrënojave të qytetit të Gazës, të dielën, 26 tetor 2025. © AP Photo/Jehad Alshrafi

A ka Egjipti alternativa?

Pavarësisht situatës komplekse në Lindjen e Mesme, Egjipti po mbështetet gjithnjë e më shumë te Izraeli për sigurinë e tij energjetike, edhe pse ka alternativa të qëndrueshme për të diversifikuar burimet e tij të energjisë. Për shembull, Egjipti mund të importojë gaz nga vende mike si Algjeria, Katari, Iraku, Libia dhe Rusia, të rrisë investimet në prodhimin vendas dhe të përshpejtojë projektet në energjinë e rinovueshme, siç është energjia diellore dhe e erës. Importimi i gazit nga Rusia është veçanërisht i rëndësishëm tani për shkak të përpjekjeve të vazhdueshme të Evropës për të zvogëluar furnizimet me gaz rus. Turqia gjithashtu mund të luajë një rol në transportimin e gazit nga Rusia në Egjipt nëpërmjet tubacioneve ekzistuese, veçanërisht pasi Moska ka njoftuar më parë plane për një qendër shpërndarjeje të gazit në Turqi.

Shpresa të mëdha janë varur te Centrali Bërthamor El Dabaa, një megaprojekt që po zhvillohet nga korporata shtetërore ruse Rosatom përgjatë bregdetit të Mesdheut. Projekti përfshin katër reaktorë bërthamorë me një kapacitet total prej 4,800 megavatësh.

El Dabaa, centrali i parë bërthamor i Egjiptit, po ndërtohet në qytetin Dabaa në Guvernatoratin Matrouh, afërsisht 300 kilometra në veriperëndim të Kajros. Ai ofron mundësi të konsiderueshme punësimi për egjiptianët; sipas zëvendëskryeministrit rus Aleksey Overchuk, “Rreth 27,000 njerëz punojnë në vend çdo ditë, shumica e të cilëve janë qytetarë egjiptianë”. Ndërsa centrali pritet të fillojë funksionimin në vitet 2029-2030, një provë e reaktorit të parë është planifikuar për gjysmën e dytë të vitit 2027. Pasi të vihet në funksion, El Dabaa do të furnizojë rreth 10% të energjisë elektrike të Egjiptit.

FOTO NGA ARKI. Fusha e gazit natyror Tamar në Detin Mesdhe © AP Photo/Marc Israel Sellem, File

Pavarësisht se ka potencialin për të diversifikuar burimet e saj të energjisë, Egjipti vazhdon të mbështetet në marrëdhënien e paqëndrueshme me Izraelin për importet e gazit. Ndërprerja e lidhjeve me Izraelin ka të ngjarë të sigurojë mbështetje të konsiderueshme nga popullsia egjiptiane, e cila simpatizon kauzën palestineze. Shumica dërrmuese e egjiptianëve mund të përballen me ndërprerje të reja të energjisë elektrike, mungesa të karburantit dhe një ulje drastike të konsumit, pasi është çështje solidariteti arab. Megjithatë, përballë një peizazhi sfidues ekonomik dhe gjeopolitik, dhe nën presionin si nga Izraeli ashtu edhe nga BE-ja, Egjipti ngurron të ndjekë alternativa më të guximshme dhe i përmbahet kontratave ekzistuese.