Amerika tradhtare dhe ne dëshmitarët e vdekjes dhe varrimit të Rendit Liberal

Që nga pushtimi në shkallë të plotë të Ukrainës, Shtetet e Bashkuara (SHBA) dhe aleatët e saj e kanë trajtuar Rusinë si një paria ndërkombëtare për tre vjet, duke e fajësuar atë për shkelje të ligjit ndërkombëtar.

Donald Trump i ka kthyer të gjitha këto në kokë: ai ka rivendosur marrëdhëniet me Moskën, ndërsa në të njëjtën kohë ka refuzuar ta quajë Rusinë agresore ose ta shpallë Ukrainën viktimë të luftës.

Për disa, duket se “rendi botëror liberal”, me rrënjët e tij në vitet 1990, është në këmbët e fundit.

BBC Russian kërkoi një diagnozë nga ekspertët e marrëdhënieve ndërkombëtare.

Epoka e Hegjemonisë Liberale

Duke folur në Kështjellën Mbretërore në Varshavë në shkurt 2023, presidenti i SHBA-së Joseph Biden e përshkroi luftën në Ukrainë si një “betejë të madhe për liri”, e luftuar midis një rendi të bazuar në rregulla dhe një urdhëri të bazuar në forcën brutale.

Duke nisur një pushtim në shkallë të plotë të Ukrainës, Rusia jo vetëm që shkeli ligjin ndërkombëtar në sytë e shumicës së vendeve, por gjithashtu hodhi dorën përballë mënyrës së trajtimit të çështjeve botërore që ishin rrënjosur nga Shtetet e Bashkuara.

Termi “rend botëror liberal” mishëron një sistem marrëdhëniesh ndërkombëtare të ndërtuara mbi detyrime, parime dhe norma.

Në thelbin e saj është e drejta ndërkombëtare dhe institucionet si Kombet e Bashkuara, Asambleja e Përgjithshme e saj dhe Këshilli i Sigurimit.

Karta e Kombeve të Bashkuara (OKB) përcakton parimet themelore që përshkojnë marrëdhëniet midis vendeve, ndër to respektimi i sovranitetit dhe integritetit territorial, zgjidhja paqësore e mosmarrëveshjeve dhe refuzimi i forcës.

Ajo garanton gjithashtu të drejtat e njeriut.

Çdo shtet anëtar i OKB-së, nga gjithsej 193, i është përkushtuar këtyre parimeve.

Rendi botëror liberal gjithashtu nxit një grup specifik vlerash, si tregtia e lirë, e mbështetur nga institucione të tilla si Organizata Botërore e Tregtisë, Fondi Monetar Ndërkombëtar dhe Banka Botërore.

Supozimi kryesor është besimi ideologjik se demokracia liberale perëndimore përfaqëson modelin më të mirë të qeverisjes.

Kjo gjendje e idealizuar e punëve lulëzoi në vitet 1990, kur dhjetëra vende në tre kontinente përqafuan reformat e tregut dhe, të paktën në teori, sundimin demokratik.

Edhe pse shumë prej tyre iu përmbajtën vlerave liberale vetëm në letër, shumë vende në zhvillim përfituan ekonomikisht nga qasja në tregun botëror.

Produkti i brendshëm bruto (PBB) i Kinës, për shembull, u rrit mesatarisht nëntë për qind në vit për një dekadë, ndërsa Irlanda, India, Koreja e Jugut, Argjentina, Kili dhe të tjerët gjithashtu përparuan.

Kjo periudhë pa gjithashtu zgjidhjen e një morie konfliktesh të gjata dhe të dhunshme, mes tyre mosmarrëveshja prej dekadash midis separatistëve baskë dhe shtetit spanjoll, trazirat në Irlandën e Veriut, lufta e Eritresë për pavarësi dhe lufta civile libaneze.

Shumë prej këtyre konflikteve lidheshin drejtpërdrejt ose tërthorazi me rivalitetin e Luftës së Ftohtë midis Shteteve të Bashkuara dhe Bashkimit Sovjetik.

Ndërsa Lufta e Ftohtë po i afrohej fundit, SHBA po bëhej superfuqia e vetme në botë, shpesh duke vepruar si ndërmjetës në konfliktet ndërkombëtare.

Ndërmjet viteve 1990 dhe 2015, u lidhën më shumë se 1100 marrëveshje paqeje.

Shkeljet e së drejtës ndërkombëtare mund të vërtetohen zyrtarisht përmes rezolutës së Asamblesë së Përgjithshme të OKB-së ose vendimeve të Gjykatës Ndërkombëtare të Drejtësisë.

Këshilli i Sigurimit i OKB-së më pas mund të vendosë sanksione ekonomike ose, në raste ekstreme, të autorizojë veprime ushtarake.

Në praktikë, sanksionet dhe ndërhyrjet ushtarake shpesh zbatohen pa miratimin e OKB-së, gjë që Rusia e ka kritikuar prej kohësh.

Duke folur në Konferencën e Sigurisë së Mynihut në vitin 2007, presidenti rus Vladimir Putin tha: “Përdorimi i forcës mund të konsiderohet legjitim vetëm nëse miratohet nga OKB-ja. Dhe ne nuk mund të zëvendësojmë Kombet e Bashkuara me NATO-n ose BE-në.”

E megjithatë, që nga lufta ruso-gjeorgjiane e vitit 2008, Rusia ka përdorur gjithashtu forcën ushtarake pa autorizimin e OKB-së.

Nga këndvështrimi i Perëndimit, agresioni i Putinit kundër Ukrainës përfaqëson shkeljen më flagrante të rendit të bazuar në rregulla që nga Lufta e Ftohtë.

“Ne kemi parë tre lloje shkeljesh të parimeve më të ngurta të rendit,” tha J. për Financial Times . John Eikenberry, profesor i politikës dhe marrëdhënieve ndërkombëtare në Universitetin Princeton.

“Së pari, nuk duhet të përdorni forcën për të ndryshuar kufijtë territorialë. Së dyti, nuk duhet të përdorni dhunën kundër civilëve si mjet lufte. Dhe së treti, nuk duhet të kërcënoni se do të përdorni armë bërthamore,” shtoi ai.

“Dhe Putini bëri dy të parat dhe kërcënoi të tretën. Dhe kjo është arsyeja pse është një krizë e vërtetë për rendin e bazuar në rregulla.”

Në përgjigje të akuzave nga Perëndimi, diplomacia ruse e ka bërë kritikën ndaj rendit liberal një nga temat e saj të preferuara.

Ministri i Jashtëm rus Sergei Lavrov pretendon se qasja perëndimore nuk respekton ligjin ndërkombëtar dhe institucionet e OKB-së, në vend të kësaj ofron thjesht rregulla arbitrare që nuk kanë bazë në marrëveshjet e arritura.

Moska shpesh përmend bombardimet e NATO-s në Jugosllavi në vitin 1999, pushtimin e Irakut të udhëhequr nga SHBA në vitin 2003 dhe njohjen e pavarësisë së Kosovës në vitin 2008 si shembuj të veprimeve perëndimore të ndërmarra pa miratimin e Këshillit të Sigurimit të OKB-së – shkelje, pretendon Rusia, të vetë parimeve të përcaktuara në Kartën e OKB-së.

Reuters

Një nga sfidat më të mëdha bashkëkohore për rendin botëror liberal ka qenë qëndrimi i Uashingtonit ndaj konfliktit Izrael-Hamas.

Shumë vende kanë kritikuar ashpër administratën Biden për mbështetjen e saj ushtarake për Izraelin, duke akuzuar Uashingtonin për indiferencë ndaj vdekjes së dhjetëra mijëra palestinezëve.

“Është një hipokrizi shumë e dukshme, një standard i dyfishtë,” thotë Numan Kurtulmus, kryetari i parlamentit turk, në një intervistë për The Washington Post .

“Është një lloj racizmi, sepse nëse nuk i pranoni viktimat palestineze si të barabarta me viktimat ukrainase, kjo do të thotë që dëshironi të krijoni një lloj hierarkie midis racës njerëzore. Kjo është e papranueshme.”

Eikenberry pranon se rendi liberal botëror është “shumë i lidhur me SHBA-në, dollarin amerikan dhe ekonominë amerikane.

NATO dhe aleancat ishin më të rëndësishme këtu se Këshilli i Sigurimit i OKB-së.

Në përgjithësi, kjo mund të përjetohet si “hegjemonia liberale” e Shteteve të Bashkuara.

Amerika – nga autor në sabotator

Vendet që kërkojnë të sfidojnë rendin ekzistues ndërkombëtar etiketohen tradicionalisht si fuqi revizioniste.

Politikanët dhe analistët amerikanë e kanë përdorur prej kohësh këtë term për Kinën dhe Rusinë, duke argumentuar se të dyja vendet duan të reduktojnë ndikimin amerikan në skenën botërore.

Konkurrenca me forca të tilla revizioniste u identifikua si një nga kërcënimet më të mëdha për prosperitetin amerikan në një dokument kyç të sigurisë kombëtare të miratuar gjatë mandatit të parë të Trump.

“Kina dhe Rusia kërkojnë të formësojnë botën sipas modelit të tyre autoritar – duke fituar të drejtën e vetos mbi vendimet ekonomike, diplomatike dhe të sigurisë të vendeve të tjera”, thuhet në Strategjinë Kombëtare të Mbrojtjes .

Por në muajt e fundit, thotë profesor Eikenberry, janë SHBA ato që janë bërë fuqia kryesore revizioniste në botë.

Ai pretendon se administrata Trump po punon për të çmontuar “pothuajse çdo element të rendit ndërkombëtar liberal – tregtinë, aleancat, migrimin, multilateralizmin, solidaritetin midis demokracive, të drejtat e njeriut”.

“Administrata ime po bën një thyerje vendimtare me dështimet e politikës së jashtme të administratës së kaluar dhe, sinqerisht, me të kaluarën në përgjithësi”, tha Trump.

Ndryshe nga ndryshimet e tjera radikale të paraqitura nga ekipi i tij, ky ndryshim do të jetë veçanërisht i vështirë për t’u bllokuar nga Kongresi dhe gjyqësori, pasi politika e jashtme bie rreptësisht nën autoritetin presidencial.

Në janar, Sekretari i Shtetit Marco Rubio sulmoi ata që mendonin se rendi liberal mund të zëvendësonte një politikë të jashtme të bazuar në interesat kombëtare.

“Nuk ishte thjesht një fantazi, por një imagjinatë e rrezikshme,” tha Rubio në fjalimin e tij në Senat .

Pikërisht duke e përcaktuar këtë si interesa amerikane, administrata Trump justifikoi lëvizjen drejt pajtimit me Rusinë.

“Ne besojmë se vazhdimi i konfliktit është i keq për Rusinë, i keq për Ukrainën dhe i keq për Evropën. Por mbi të gjitha, i keq për Amerikën,” shkroi zëvendëspresidenti i SHBA JD Vance në një postim në X.

Në fjalimin e tij inaugurues në janar, Trump premtoi të rivendoste statusin e Amerikës si fuqia më e fuqishme në botë, të rimarrë kontrollin e Kanalit të Panamasë dhe madje të zgjerojë territorin e Shteteve të Bashkuara.

Revolucioni diplomatik i Trump, megjithatë, mbetet masa e tij më pak popullore e politikës.

Një sondazh i fundit tregoi se amerikanëve u pëlqen mbi të gjitha politikat e tij të imigracionit, ndërsa qëndrimi i tij ndaj luftës në Ukrainë dhe konfliktit izraelito-palestinez gëzon mbështetjen më të vogël.

Ndërkohë, më shumë se dy të tretat e njerëzve e konsiderojnë Ukrainën një vend aleat ose mik, ndërsa pothuajse gjysma kanë një opinion të favorshëm për Presidentin Volodymyr Zelensky.

Kthesa diplomatike e Trump

“Duke përmbyllur shkurtin e vitit 2025, tani janë Shtetet e Bashkuara që kërcënojnë të rrëzojnë këtë rend të bazuar në rregulla”, thotë Dr. Julie Newton, një anëtare e lartë në Qendrën për Studime Ruse dhe Euroaziatike në Universitetin e Oksfordit.

Si provë, ajo tregon kërkesat e Trumpit për kontroll mbi burimet natyrore të Ukrainës; normalizimi i dukshëm i marrëdhënieve me Rusinë; Sulmet publike të presidentit ndaj Zelenskit; dhe mbështetjen e aleatëve të tij për partitë e ekstremit të djathtë në Evropë.

Më 24 shkurt, në përvjetorin e tretë të pushtimit të plotë të Ukrainës nga Rusia, SHBA-të votuan kundër një rezolute të Asamblesë së Përgjithshme të OKB-së që dënonte agresionin rus dhe pushtimin e territorit ukrainas.

Getty Images

Në vend të kësaj, diplomatët amerikanë propozuan një deklaratë më flakëruese, “duke ardhur keq për humbjen tragjike të jetëve në të gjithë konfliktin midis Federatës Ruse dhe Ukrainës”.

Ndërkohë, Trump njoftoi se po negocionte me Putinin për të rivendosur lidhjet ekonomike midis Uashingtonit dhe Moskës.

“Nëse ky moment i ngjan një Marrëveshjeje të re të Mynihut apo, ndoshta, një Pakti të ri Ribbentrop-Molotov”, shtoi Njutoni, “revolucioni diplomatik i Trump po shkatërron parimet e Kartës së Helsinkit dhe po i kthen Shtetet e Bashkuara në një armik në sytë e aleatëve të vet”.

Marrëveshjet e Helsinkit të vitit 1975 ishin marrëveshje midis Shteteve të Bashkuara, Bashkimit Sovjetik dhe vendeve evropiane që synonin forcimin e parimeve të integritetit territorial, paprekshmërisë së kufijve dhe mosndërhyrjes në punët e brendshme të një vendi tjetër.

“Trump mendon si Putin – si një imperialist i shekullit të 19-të,” thotë Sergei Radchenko, një specialist për Rusinë në Universitetin Johns Hopkins.

Ai e krahason situatën aktuale me Konferencën e Jaltës të vitit 1945, kur SHBA-të, Bashkimi Sovjetik dhe Britania e Madhe ndanë Evropën në sfera të ndikimit pas Luftës së Dytë Botërore.

Por ndërsa pjesa më e madhe e Evropës ishte në gërmadha në atë kohë, sot ajo është një aleancë e disa prej vendeve më të pasura në botë, duke përfshirë dy fuqi bërthamore.

Getty Images

“Evropa ka fuqi të konsiderueshme ekonomike dhe burime financiare për të ushtruar presion mbi Rusinë,” thekson Radchenko.

“Pavarësisht se sa larg shkon Trump në dialog me Putinin, është e vështirë të imagjinohet që vendet evropiane të normalizojnë në mënyrë të barabartë marrëdhëniet me Rusinë.

Është ende shumë herët për të shpallur fundin e rendit botëror liberal, sipas Shelby Magid nga Qendra Euroaziatike e Aleancës Atlantike.

Sanksionet amerikane ndaj Rusisë janë ende në fuqi dhe administrata Trump ka treguar se ato do të hiqen vetëm nëse Rusia i jep fund luftës në Ukrainë.

“Jam dakord që ekziston rreziku i një normalizimi të parakohshëm dhe të rrezikshëm, por ne nuk kemi arritur ende në atë pikë”, thotë Magid.

“Kur të thuhet dhe të bëhet gjithçka, ndikimi i qëndrueshëm në rendin botëror do të përcaktohet më shumë nga mënyra se si lufta përfundon dhe paqja zbatohet sesa nga rruga drejt këtij përfundimi.”

BBC në serbisht