Të godasë Iranin, por ëndrra e Donald Trump mund të kthehet në makthin e botës

A do të jetë vizioni i Presidentit amerikan Donald Trump për ndërtimin e një sistemi të pathyeshëm mbrojtës nga raketat gozhda e fundit në arkivolin e kontrollit të armëve bërthamore strategjike?

Duke pasur parasysh se “Golden Dome” i propozuar prej tij mund të nxisë një garë të shtrenjtë dhe destabilizuese të armëve strategjike, ëndrra e Trump mund të shndërrohet në makthin e botës.

Më së paku, sistemi i propozuar nga Trump do të përfaqësonte një ndryshim të rrezikshëm paradigme.

Gjatë dekadave të fundit të Luftës së Ftohtë, dhe për një dekadë tjetër më pas, reduktimet dramatike të arsenaleve bërthamore çuan në stabilitet strategjik. Gjatë kësaj periudhe progresi në kontrollin e armëve, paqja u ruajt përmes parandalimit, i cili vetë mbështetej në njohjen e përbashkët të shkatërrimit të ndërsjellë të garantuar.

Ky koncept (i shkurtuar në mënyrë të përshtatshme si MAD) u kodifikua në mënyrë të qartë në Traktatin e Raketave Anti-Balistike të vitit 1972, sipas të cilit Shtetet e Bashkuara dhe Bashkimi Sovjetik ranë dakord të mos ndërtonin asnjë mburojë mbrojtëse kundër sulmeve strategjike bërthamore.

Pavarësisht pamaturisë në dukje të konceptit, rreziku i vazhdueshëm i një sulmi bërthamor shihet gjerësisht se ka parandaluar një shkëmbim bërthamor gjatë Luftës së Ftohtë. MAD e kishte bërë një konflikt të drejtpërdrejtë shumë të rrezikshëm për t’u toleruar. Asnjëra palë nuk kishte ndonjë interes të lejonte një luftë që do të garantonte shkatërrimin e saj.

Në vend të kësaj, Lufta e Ftohtë u zhvillua në margjina, shpesh përmes ndërmjetësve. Dhe megjithëse pati momente jashtëzakonisht të rrezikshme – si Lufta Arabo-Izraelite e vitit 1973, kur si SHBA-të ashtu edhe Bashkimi Sovjetik kaluan në gatishmëri të lartë bërthamore – nuk ndodhi kurrë një përballje e drejtpërdrejtë e dhunshme.

Herë pas here, udhëheqësit politikë do të ëndërronin për marrëveshje alternative. Presidenti i SHBA-ve Ronald Reagan, për shembull, parashikoi një botë pa armë bërthamore dhe nisi Iniciativën ambicioze të Mbrojtjes Strategjike (“Luftërat e Yjeve”) për të krijuar një sistem mbrojtës nga raketat në hapësirë. Por ideja rezultoi tepër e kushtueshme dhe ndoshta nuk do të kishte funksionuar kurrë në praktikë.

Pastaj, në vitin 2002, Presidenti i SHBA-ve, George W. Bush braktisi marrëveshjen për të kufizuar mbrojtjet strategjike, duke lejuar sistemin që Amerika ka në vend sot. Por këto mbrojtje janë mjaft të kufizuara, kryesisht të paprovuara dhe të orientuara kryesisht drejt kapjes së disa raketave të Koresë së Veriut. Nëse Rusia do të vendoste ndonjëherë të lëshonte koka bërthamore në masë, mbrojtjet aktuale të SHBA-ve do të mposhteshin lehtësisht.

Këto përfshijnë një torpedo bërthamore me rreze veprimi të afërt globale, e cila me siguri mund të shmangte mbrojtjet konvencionale nga raketat, dhe një raketë lundrimi me energji bërthamore me rreze veprimi të pakufizuar, e cila ndoshta mund të depërtonte tinëzisht nga hapësira ajrore meksikane.

Pavarësisht dekadave të punës, asnjëri prej këtyre sistemeve të armëve nuk është afër funksionimit. Por e tëra që mbetet nga dekadat e mëparshme të përpjekjeve për kontrollin e armëve është Traktati i Reduktimit Strategjik të Armëve, të cilin Rusia e pezulloi në vitin 2023 dhe i cili do të skadojë në shkurt të vitit të ardhshëm nëse nuk ndodh asgjë.

Ky është konteksti në të cilin Trump ka propozuar “Golden Dome”. Ndërsa biseda e tij e zhurmshme për “përfundimin përgjithmonë të kërcënimit të raketave ndaj atdheut amerikan” nuk ka lidhje me realitetin, administrata e tij me siguri do të ndajë qindra miliarda dollarë për të zhvilluar sisteme me sofistikim në rritje, por me efektivitet të dyshimtë.

Më keq akoma, Rusia dhe Kina do t’i shohin këto iniciativa si kërcënime për qëndrueshmërinë e arsenaleve të tyre strategjike bërthamore.

Nëse ato arrijnë në përfundimin se janë të cenueshme dhe SHBA-të jo, llogaritja bërthamore do të ndryshojë.

Kjo është veçanërisht e vërtetë për Rusinë, forca strategjike bërthamore e së cilës është qendrore në pretendimin e saj për të qenë ende një superfuqi. Rreziku i mohimit të aftësisë së Rusisë për sulme bërthamore mund të ngjallë frikë pothuajse ekzistenciale në zemrat e planifikuesve strategjikë rusë.

Dhe pikëpamja nga Kina do të ishte e ngjashme, megjithëse frika do të ishte më pak e mprehtë, pasi fuqia kineze ka një bazë shumë më të gjerë.

Nëse SHBA-të shpenzojnë dhjetëra miliarda për mbrojtjen nga raketat, Rusia do të duhet të shpenzojë sa të mundet për të neutralizuar këto aftësi të reja. Nëse Rusia mund ta përballojë një përpjekje të tillë është larg nga e sigurt. Natyrisht, do të duhet të braktisë përparësitë e tjera. Programi i saj hapësinor në vështirësi ekspozon vështirësitë financiare me të cilat po përballet tashmë.

Megjithatë, ndryshime të tilla nuk do të ishin domosdoshmërisht të favorshme për stabilitetin global. Ndërsa regjimi i vjetër i kontrollit strategjik të armëve e bëri të qartë se ku qëndronin të gjithë, situata tani do të ishte më fluide dhe e pasigurt.

Marrëdhënia strategjike dypalëshe midis SHBA-ve dhe Rusisë ishte mjaft e vështirë për t’u menaxhuar. Një marrëveshje trepalëshe që përfshinte edhe Kinën – me arsenalin e saj bërthamor në rritje – do të ishte shumë më e ndërlikuar, dhe një që përfshinte edhe Francën dhe Britaninë do të ishte plotësisht e çrregullt.

Dhe sa më e çrregullt të jetë marrëveshja, aq më shumë ka gjasa që keqkuptimet ose konfliktet margjinale të përshkallëzohen në diçka më të rrezikshme.

Nga ana e tyre, Putin dhe Presidenti Kinez Xi Jinping e përshkruajnë propozimin e “Golden Dome” si “një refuzim të plotë dhe përfundimtar të njohjes së ndërlidhjes së pandashme midis armëve strategjike sulmuese dhe armëve strategjike mbrojtëse”. Ata nuk gabohen. Por as nuk ofrojnë ndonjë ide se si të menaxhohen më mirë rreziqet.

Me frikën në rritje të Rusisë dhe Kinës, Kupola e Artë, ironikisht, nuk ka gjasa të sigurojë sigurinë e SHBA-ve. Sapo kemi parë se as sistemet hiper-sofistikuara izraelite dhe amerikane së bashku nuk mund të parandalojnë raketa të shumta iraniane nga goditja e Tel Avivit qendror. Dhe me koka bërthamore, mjafton vetëm një raketë.

Nuk ka zgjidhje të thjeshta.

Edhe pse ëndrra e krijimit të një sistemi mbrojtës të pathyeshëm nuk do të vdesë kurrë, logjika e stabilitetit bërthamor është e drejtpërdrejtë. Edhe në këto kohë të vështira, të paktën një formë dialogu midis fuqive përkatëse është e domosdoshme.