Thikë pas shpine dhe tradhti/ Vija e kuqe u shkel, Serbia po bëhet shënjestra e re e Putinit

Mbetet një pyetje e hapur nëse Presidenti rus Vladimir Putin e ka kaluar “vijën e kuqe” të vendosur nga Donald Trump dhe nëse Uashingtoni është gati të vendosë sanksione më të dhimbshme kundër Rusisë, thotë ish-diplomati amerikan John B. Craig, një bashkëpunëtor i lartë në Rrjetin Transatlantik të Lidershipit në Uashington dhe anëtar i bordit këshillimor të Institutit për Politikë dhe Ekonomi të Evropës Juglindore, në një artikull të botuar nga Euronews. Ai shkruan se Moska po e zgjon administratën e Presidentit të SHBA-së me sfidën e saj të vazhdueshme dhe aktivitetet e papërgjegjshme në lagje. Putini po përgatitet për një betejë të gjatë politike për ndikim me Uashingtonin, argumenton Craig. Objektivi i ri tani duket të jetë Serbia, një tjetër vend i Ballkanit Perëndimor miqësor me Rusinë.

Edhe pse Serbia konsiderohet një aleate tradicionale e Rusisë, është zbuluar se ajo ka furnizuar me armë Ukrainën – duke përfshirë raketahedhës me shumë tyta dhe predha mortajash, thuhet se nëpërmjet Bullgarisë dhe Republikës Çeke.

Kjo provokoi një reagim të fortë nga Moska, e cila e quajti këtë veprim një “thikë pas shpine” dhe një “tradhti”.

Më 29 maj të këtij viti, Shërbimi i Inteligjencës së Jashtme Ruse dënoi publikisht Serbinë, paralajmërimi i dytë zyrtar i Moskës ndaj Beogradit brenda një muaji.

Deklarata të tilla publike janë të rralla dhe tregojnë një kalim nga diplomacia e qetë në presion të hapur.

Ekziston edhe akuza nga Alexander Dugin, ideologu i krahut të djathtë që shpesh quhet “truri i Putinit”, i cili kohët e fundit tha se Presidenti serb Aleksandar Vuçiç “nuk ka më legjitimitet”. Ai gjithashtu ka mbështetur protestat në Serbi që kanë shpërthyer për korrupsion, neglizhencë dhe ndërtim të dobët dhe që kanë vazhduar që nga shembja vdekjeprurëse e tendës së stacionit hekurudhor të Novi Sadit (1 nëntor 2024). Në përgjigje të zbulimeve dhe presionit në rritje të brendshëm, Vuçiç ka njoftuar një pezullim të të gjitha eksporteve ushtarake, ndoshta në një përpjekje për të lehtësuar tensionet si me Moskën ashtu edhe me opinionin publik vendas.

Implikimet gjeopolitike

Një “përparim” i mundshëm në marrëdhëniet midis Rusisë dhe Serbisë mund të jetë një pikë kthese. Ndërsa Beogradi është përpjekur të balancojë Lindjen dhe Perëndimin për vite me radhë, armatimi indirekt i Ukrainës mund të jetë një vijë e kuqe për Moskën.

Serbia është gjithashtu një lojtar kyç në rajon. Çdo trazirë e brendshme apo presion i jashtëm (qoftë nga Rusia apo BE-ja) mund të ketë implikime më të gjera për të gjithë Ballkanin Perëndimor.

Referenca ndaj “luftërave politike afatgjata për ndikim”, që është strategjia më e gjerë e Putinit, tregon se Rusia ende e sheh Ballkanin si pjesë të sferës së saj të interesit dhe do të reagojë ashpër ndaj çdo afrimi me Perëndimin.

Cili është roli i Duginit? Edhe pse ai nuk ka një qëndrim zyrtar, deklaratat e Duginit shpesh pasqyrojnë tonin e Kremlinit. Kritikat e tij të hapura ndaj Vuçiçit sugjerojnë se Rusia mund të mbështesë opozitën ose të destabilizojë qeverinë nëse Vuçiç do të afrohej edhe më shumë me Perëndimin.

Diplomati amerikan beson se Putinit, përveç armatosjes së Ukrainës, nuk i pëlqyen edhe marrëveshjet e rëndësishme të Serbisë me Perëndimin. Korrikun e kaluar, Serbia, BE-ja dhe Gjermania nënshkruan një marrëveshje mbi zinxhirin e furnizimit me bateri, e cila i dha BE-së akses në lëndët e para me burim në Serbi. Me depozita të konsiderueshme litiumi, veçanërisht në Luginën Jadar, Serbia ka potencialin të bëhet një furnizuese kryesore e metalit kryesor të baterive në Evropë. Marrëveshja u vlerësua nga kancelari gjerman i atëhershëm Olaf Scholz si një megaprojekt që mund të zvogëlonte varësinë e Evropës nga Kina. Nëse zbatohet, projekti Jadar prej 2.4 miliardë dollarësh (2 miliardë euro) i litiumit mund të përmbushë 90% të nevojave aktuale të Evropës për litium. Çfarë përfshin marrëveshja dhe pse është e rëndësishme gjeopolitikisht?

Serbia është e angazhuar për zhvillimin e infrastrukturës për nxjerrjen, përpunimin dhe eksportin e litiumit, kobaltit dhe lëndëve të tjera të para të nevojshme për bateritë në automjetet elektrike. Marrëveshja synon të zvogëlojë varësinë e BE-së nga Kina për metale të rralla dhe minerale kritike, gjë që e vendos Serbinë në një pozicion të rëndësishëm brenda industrisë së gjelbër të Evropës. Kompanitë gjermane, përfshirë ndoshta Volkswagen dhe BASF, po punojnë së bashku për të transferuar teknologjinë, për të zhvilluar industrinë minerare dhe për të përmirësuar standardet mjedisore.

Pse e zemëron kjo Putinin?

Kjo marrëveshje e lidh Serbinë më ngushtë me sferën ekonomike të BE-së dhe e distancon atë nga sfera e ndikimit të Rusisë. Serbia po e pozicionon veten si furnizuese e industrive të gjelbra perëndimore, në kontrast të drejtpërdrejtë me modelin ekonomik të Rusisë të bazuar në lëndë djegëse fosile.

Për vite me radhë, Rusia ka përdorur eksportet e saj të energjisë dhe projektet e infrastrukturës (p.sh. tubacionet e gazit) për ndikim politik në Serbi dhe në Ballkan. Përfshirja e Serbisë në zinxhirët perëndimor të furnizimit me teknologji të gjelbër dobëson ndikimin ekonomik dhe energjetik të Rusisë.

Litiumi është kështu “nafta e re” dhe kontrolli i furnizimit dhe përpunimit të tij po bëhet një çështje e sigurisë kombëtare për fuqitë e mëdha.

Serbia ka një nga depozitat më të mëdha të litiumit në Evropë (Lugina e Jadarit), e cila ka qenë subjekt i protestave të ashpra për çështjet mjedisore dhe tani po bëhet pjesë e planit strategjik të BE-së për lëndët e para.

Shqetësimet më të gjera të Putinit

Rusia i sheh marrëveshje të tilla si një humbje të kontrollit mbi territoret kyçe në rajon që dikur ishin të lidhura fort me Moskën.

Në sytë e Kremlinit, Serbia po distancohet jo vetëm politikisht, por edhe strategjikisht, duke përkeqësuar më tej marrëdhëniet dhe duke hapur rrugën për një përgjigje më të ashpër ruse.

Në Beograd, dhjetëra mijëra demonstrues dolën në rrugë, nga frika e ndotjes së pakthyeshme në Luginën e Jadarit, pavarësisht paralajmërimeve nga zyrtarët se e gjitha kjo ishte pjesë e një komploti të dyshuar për të rrëzuar Presidentin Vuçiç dhe qeverinë e tij.

Shumë prej tyre mbanin flamuj me ngjyrat e trengjyrëshit të kombinuar rus dhe serb.

Edhe pse Putini mund të ketë shpresuar të gjejë rezerva të mëdha litiumi në Serbi, thekson Craig, vetëm javën e kaluar trupat ruse morën kontrollin e një prej depozitave më të vlefshme të litiumit në Ukrainë, pranë fshatit Shevchenko në rajonin e Donetskut. Kjo lë vetëm dy nga katër depozitat e litiumit në Ukrainën qendrore nën kontrollin e qeverisë.

Serbia, siç kujtojmë, nënshkroi gjithashtu një marrëveshje prej 2.7 miliardë eurosh në fund të gushtit të vitit të kaluar për të blerë avionë luftarakë Rafale nga kompania franceze Dassault Aviation, një ndryshim i rëndësishëm në orientimin politik dhe të sigurisë së vendit – larg Rusisë, aleatit të saj tradicional dhe furnizuesit të armëve.

Së fundmi, Bordi i Drejtorëve të kompanisë amerikane EXIM ka miratuar një angazhim paraprak prej 50 milionë dollarësh (42.8 milionë euro) për Grupin Serb të Telekomit për të mbështetur përgatitjen dhe lançimin e rrjetit të tyre të telekomunikacionit 5G. Ky transaksion forcon më tej Programin Transformues të Eksportit dhe Kundërmasave të Kinës (CTEP) të EXIM, pasi siguria e rrjeteve 5G është një përparësi e lartë për qeverinë amerikane dhe një nga dhjetë fushat kryesore të eksporteve transformuese që EXIM mbështet. E gjithë kjo mund të jetë e mjaftueshme që Moska të vendosë të përpiqet të destabilizojë qeverinë në Beograd./ The Geopost/