Rivizatohen hartat/  Samiti Trump-Putin risjell frikën e një “Jalte” të dytë për Europën

Superfuqitë e botës u takuan në vitin 1945 në portin e Detit të Zi, Yalta, për të ndarë Europën pas disfatës së Gjermanisë naziste. Ata vizatuan linja në hartë që copëtuan vendet, dorëzuan efektivisht Europën Lindore nën pushtimin sovjetik dhe copëtuan Poloninë. Dhe asnjë nga këto vende nuk ishte e përfaqësuar ose nuk pati një mundësi për të thënë një fjalë.

Ndërkohë që Presidenti Trump përgatitet të takohet me Presidentin Vladimir Putin të Rusisë të premten në Alaskë, ka më shumë biseda (dhe ankth) mes ukrainasve dhe europianëve për një Yaltë të dytë. Ata nuk janë të planifikuar të jenë të pranishëm, dhe Trump ka thënë se planifikon të negociojë “shkëmbime territoresh” me Putin mbi territorin ukrainas.

“Jalta është një simbol i gjithçkaje që ne i frikësohemi,” tha Peter Schneider, një autor gjerman romanesh që shkroi “The Wall Jumper,” mbi ndarjen e Berlinit. Në Jaltë, u nda bota dhe “vendet iu dorëzuan Stalinit,” tha ai. “Tani shohim që Putin dëshiron të rindërtojë botën ashtu siç ishte në Jaltë. Për të, fillon me Ukrainën, por ky nuk është fundi i tij.”

Jalta, e cila ndodhet në Krimenë e aneksuar sot nga Rusia, është bërë simbol për mënyrën se si superfuqitë mund të vendosin për fatin e kombeve dhe popujve të tjerë. “Është një moment kyç, kur bota europiane ndahet në dy dhe fati i europianëve në Lindje mbyllet pa asnjë mundësi për të folur,” tha Ivan Vejvoda, një shkencëtar politik serb me Institutin për Shkencat Njerëzore, një institucion kërkimor në Vjenë.

“Sigurisht që bota e sotme është ndryshe, por po merren vendime në emër të vendeve të treta, për të cilat kjo është një çështje ekzistenciale,” tha z. Vejvoda.

Perspektiva që fuqitë e mëdha mund të vendosin fatin e një vendi të tretë që nuk është i pranishëm është “një traumë kombëtare në shumicën e Europës Lindore, duke përfshirë Estoninë,” tha Kadri Liik, një estonez dhe ekspert i Rusisë me Këshillin Europian për Marrëdhëniet e Jashtme. “Kjo frikë është gjithmonë afër sipërfaqes, frika që dikush do të na shesë neve ose do të shesë Ukrainën dhe ky është fillimi i një procesi më të madh.”

Qëllimet e deklaruara të Putin nuk përfundojnë me Ukrainën. Si një revizionist që dëshiron të përmbysë rendin aktual, ai ka bërë të qartë se dëshiron që NATO të ndalojë çdo zgjerim, të tërheqë trupat e saj nga çdo vend që iu bashkua pas vitit 1997, duke përfshirë të gjitha vendet që kishin qenë nën pushtimin sovjetik dhe u bënë anëtare duke filluar nga 1999, dhe të negociojë një “arkitekturë të re sigurie” në Europë që njeh ish-sferën e ndikimit sovjetik. Ai dëshiron të ndajë Shtetet e Bashkuara nga Europa, nëse mundet, për të dobësuar ose shkatërruar marrëdhënien transatlantike të krijuar pas Luftës së Dytë Botërore.

Takimi i Jaltës i tre “fuqive të mëdha”, Britania, Bashkimi Sovjetik dhe Shtetet e Bashkuara, u zhvillua në shkurt të vitit 1945, pas çlirimit të Francës dhe Belgjikës dhe kur humbja e Gjermanisë ishte e pashmangshme. Samiti u pasua nga një konferencë në Potsdam, Gjermani, në korrik, e cila riafirmoi ndarjen e Europës në sferën Perëndimore dhe atë Sovjetike.

Franklin D. Roosevelt dhe Winston Churchill ishin të dy të sëmurë dhe të lodhur. Shumë njerëz në Europën Lindore filluan të besonin se dy burrat ishin mashtruar nga premtimet e Joseph Stalin-it se ai do të lejonte zgjedhje të lira në vendet e pushtuara nga Ushtria e Kuqe.

“Jalta ka hyrë në histori si shumë gjëra, por u bë një fjalë e ndyrë në Europën Lindore dhe veçanërisht në Poloni,” pasi një temë kryesore e konferencës ishin kufijtë e rinj, tha Serhii Plokhii, profesor i historisë ukrainase në Harvard dhe autor i shumë librave mbi Luftën e Ftohtë, përfshirë “Yalta: Çmimi i Paqes.”

Charles de Gaulle gjithashtu nuk u ftua në Jaltë, vuri në dukje z. Plokhii. “Këtu shohim paralelizma të qarta midis de Gaulles dhe Europës dhe Polonisë dhe Ukrainës,” tha ai. Fuqitë kryesore të Europës janë gjithashtu të lëna jashtë samitit të Alaskës dhe planifikojnë të diskutojnë takimin në mënyrë virtuale të mërkurën me z. Trump dhe Zëvendëspresidentin JD Vance.

Sigurisht, ka dallime të qarta, tha z. Plokhii. Stalini ishte problematik, por një aleat, i cili kishte qenë vendimtar në mundjen e nazistëve. Roosevelt dhe Churchill po bënin çfarë mundeshin “për të përmirësuar situatën për territoret që tashmë ishin pushtuar nga Ushtria e Kuqe.”

Ata nuk po dorëzonin territore që mbanin aleatët, apo nuk po negocionin rreth qeverisë së Francës, siç dëshironte Stalini, tha ai. “Pra nuk pati asnjë lëshim të vërtetë mbi territore që nuk ishin tashmë nën kontrollin e Bashkimit Sovjetik.” As Washingtoni dhe as Londra nuk donin të zgjeronin luftën për të dëbuar sovjetikët, megjithëse Churchill më vonë urdhëroi planifikim për një konflikt të tillë.

Për Timothy D. Snyder, historian i Ukrainës dhe Luftës së Ftohtë, samiti i Alaskës është “moralisht më pak i justifikueshëm” se ai i Yaltës, sepse z. Putin nuk është aleat, siç ishte Stalini. “Edhe pse ai sundonte një sistem të tmerrshëm dhe shtypte ndërsa çlironte, sovjetikët sapo kishin përballuar peshën kryesore të luftës në Europë, kështu që ishte e pashmangshme të diskutohej me ta një zgjidhje në fund të luftës,” tha ai.

Por për z. Snyder, profesor në Munk School of Global Affairs and Public Policy në Universitetin e Torontos, ka një dallim thelbësor me Jaltën. Tani është Rusia, jo Gjermania naziste, që “po kryen një luftë të paarsyeshme dhe të gjitha mizoritë e saj.” Rusia “nuk është një partner i dyfishtë që ndihmoi në përfundimin e luftës, por filloi luftën.”

Fakti që Trump po angazhohet dhe negocion me Putin, diçka që ish-Presidenti Joe Biden ishte i shqetësuar ta bënte, është lehtësisht e justifikueshme sepse Rusia është një palë luftëtare. Por po ashtu është edhe Ukraina, argumentojnë kritikët, dhe Presidenti Volodymyr Zelenski duhet të jetë aty, edhe nëse Putin pretendon ta konsiderojë atë si të pavlefshëm dhe Ukrainën si një vend artificial.

Sot, tha z. Plokhii, Putin dëshiron që Ukraina t’i dorëzojë territoret që nuk janë pushtuar nga Rusia. Kjo ngre një moment tjetër të kontestuar në histori, Mynihun e vitit 1938, kur Neville Chamberlain ra dakord me Adolf Hitlerin për të shpërbërë Çekosllovakinë, e cila nuk ishte përfaqësuar në ato bisedime, në një përpjekje të kotë dhe të dështuar për të ruajtur paqen me Gjermaninë e fuqishme naziste.

“E dimë që Churchill dhe Roosevelt morën disa kritika për Jaltën, por ishte Chamberlain ai që u bë i famshëm për keq,” tha z. Plokhii.

Kërkesa e Putin për territore ukrainase të papushtuara është gjithashtu e ngjashme me kërkesën e Hitlerit për Sudetenland nga Çekosllovakia në vitin 1938, tha z. Snyder. “Nëse Ukraina detyrohet të dorëzojë pjesën tjetër të Donbasit, ajo do të dorëzojë linja mbrojtëse dhe fortifikime thelbësore për mbrojtjen e saj, ashtu siç bënë çekët”.

“Qëllimi i Hitlerit ishte të shkatërronte Çekosllovakinë,” tha z. Snyder, “dhe qëllimi përfundimtar i Putin është të shkatërrojë Ukrainën.”

The New York Times