Tensionet mbi Tajvanin po rriten për shkak të një vizite të kryetares së Dhomës së Përfaqësuesve të SHBA-së, Nancy Pelosi. Vizita e saj vetëm sa ka acaruar më tej marrëdhëniet midis Uashingtonit dhe Pekinit.

Në zemër të tensioneve është fakti se qeveria kineze e sheh Tajvanin si një provincë të shkëputur që përfundimisht do të jetë pjesë e Kinës.

Por shumë tajvanezë e konsiderojnë ishullin e tyre të vetëqeverisur si një komb të veçantë, pavarësisht nëse pavarësia është shpallur ndonjëherë zyrtarisht apo jo.

Cila është historia midis Kinës dhe Tajvanit?

Kolonët e parë të njohur në Tajvan ishin fiset austroneziane, të cilët mendohet se kanë ardhur nga Kina e sotme jugore.

Ishulli duket se është shfaqur për herë të parë në të dhënat kineze në vitin 239 pas Krishtit, kur një perandor dërgoi një forcë ekspedite për të eksploruar zonën, një fakt që Pekini e përdor për të mbështetur pretendimin e tij territorial.

Pas një magjie relativisht të shkurtër si një koloni holandeze (1624-1661), Tajvani u administrua nga dinastia Qing e Kinës nga 1683 deri në 1895.

Nga shekulli i 17-të, një numër i konsiderueshëm migrantësh filluan të vinin nga Kina, shpesh duke ikur nga trazirat ose vështirësitë. Shumica ishin kinezë Hoklo nga provinca Fujian (Fukien) ose kineze Hakka, kryesisht nga Guangdong. Pasardhësit e tyre tani janë grupet më të mëdha demografike në ishull.

Në 1895, Japonia fitoi Luftën e Parë Sino-Japoneze, dhe qeveria Qing duhej t’i dorëzonte Tajvanin Japonisë. Pas Luftës së Dytë Botërore, Japonia u dorëzua dhe hoqi dorë nga kontrolli i territorit që kishte marrë nga Kina. Republika e Kinës (ROC), një nga fituesit në luftë, filloi të sundojë Tajvanin me pëlqimin e aleatëve të saj, SHBA-së dhe Britanisë së Madhe.

Por në vitet e ardhshme në Kinë shpërtheu një luftë civile dhe trupat e udhëheqësit të atëhershëm Chiang Kai-shek u mundën nga ushtria komuniste e Mao Ce Dunit.

Chiang, mbetjet e qeverisë së tij Kuomintang (KMT) dhe mbështetësit e tyre, rreth 1.5 milion njerëz, ikën në Tajvan në 1949.

Ky grup, i referuar si Kinez i Kontinentit, dominoi politikën e Tajvanit për shumë vite edhe pse ata përbëjnë vetëm 14% të popullsisë. Chiang krijoi një qeveri në mërgim në Tajvan, të cilën e drejtoi për 25 vitet e ardhshme, raporton abcnews.al.

Djali i Chiang, Chiang Ching-kuo, lejoi më shumë demokratizim pas ardhjes në pushtet. Ai u përball me rezistencë nga njerëzit vendas të indinjuar ndaj sundimit autoritar dhe ishte nën presionin e një lëvizjeje demokratike në rritje.

Presidenti Lee Teng-hui, i njohur si “babai i demokracisë” i Tajvanit, udhëhoqi ndryshimet kushtetuese, të cilat përfundimisht hapën rrugën për zgjedhjen e presidentit të parë jo-KMT të ishullit, Chen Shui-bian, në 2000.

Pra, kush e njeh Tajvanin?

Ka mosmarrëveshje dhe konfuzion rreth asaj se çfarë është Tajvani.

Vendi ka kushtetutën e tij, udhëheqës të zgjedhur në mënyrë demokratike dhe rreth 300,000 trupa aktive në forcat e armatosura.

Qeveria ROC në mërgim e Chiang-ut në fillim pretendoi se përfaqësonte të gjithë Kinën, të cilën synonte ta ripushtonte. Ajo mbante vendin e Kinës në Këshillin e Sigurimit të Kombeve të Bashkuara dhe u njoh nga shumë vende perëndimore si e vetmja qeveri kineze.

Por nga vitet 1970, disa vende filluan të argumentojnë se qeveria e Taipeit nuk mund të konsiderohej më një përfaqësuese e vërtetë e qindra miliona njerëzve që jetonin në Kinën kontinentale.

Më pas, në vitin 1971, OKB-ja kaloi njohjen diplomatike në Pekin dhe qeveria ROC u detyrua të largohej. Në vitin 1978, Kina gjithashtu filloi të hapte ekonominë e saj. Duke njohur mundësitë për tregti dhe nevojën për të zhvilluar marrëdhënie, SHBA vendosi zyrtarisht lidhje diplomatike me Pekinin në 1979.

Që atëherë, numri i vendeve që njohin qeverinë ROC në mënyrë diplomatike ka rënë në mënyrë drastike në rreth 15.

Tani, pavarësisht se ka të gjitha karakteristikat e një shteti të pavarur dhe një sistemi politik që është i ndryshëm nga Kina, statusi ligjor i Tajvanit mbetet i paqartë.

Si janë marrëdhëniet midis Tajvanit dhe Kinës?

Marrëdhëniet filluan të përmirësoheshin në vitet 1980 pasi Tajvani zbuti rregullat për vizitat dhe investimet në Kinë. Në vitin 1991, ajo shpalli se lufta me Republikën Popullore të Kinës kishte përfunduar.

Kina propozoi opsionin e ashtuquajtur “një vend, dy sisteme”, i cili tha se do t’i lejonte Tajvanit autonomi të konsiderueshme nëse pranonte të vinte nën kontrollin e Pekinit. Ky sistem mbështeti kthimin e Hong Kongut në Kinë në 1997 dhe mënyrën në të cilën ai qeverisej deri vonë, kur Pekini ka kërkuar të rrisë ndikimin e tij.

Tajvani e refuzoi ofertën dhe Pekini këmbënguli që qeveria ROC e Tajvanit është e paligjshme, por përfaqësuesit jozyrtar nga Kina dhe Tajvani ende mbajtën bisedime të kufizuara.

Më pas, në vitin 2000, Tajvani zgjodhi Chen Shui-bian si president, duke shkaktuar alarmin e Pekinit. Z. Chen dhe partia e tij, Partia Demokratike Progresive (DPP), e kishin mbështetur hapur “pavarësinë”.

Një vit pasi Chen u rizgjodh në vitin 2004, Kina miratoi të ashtuquajturin ligj kundër shkëputjes, duke deklaruar të drejtën e Kinës për të përdorur “mjete jopaqësore” kundër Tajvanit nëse përpiqet të “ndahet” nga Kina.

Chen u pasua nga Ma Ying-jeou i KMT në 2008, i cili u përpoq të përmirësonte marrëdhëniet përmes marrëveshjeve ekonomike.

Tetë vjet më vonë, në vitin 2016, u zgjodh presidentja aktuale e Tajvanit, Tsai Ing-wen, e cila tani drejton DPP-në e prirur ndaj pavarësisë.

Retorika u ashpërsua më tej në vitin 2018, pasi Pekini rriti presionin ndaj kompanive ndërkombëtare, nëse ata nuk arrinin të listonin Tajvanin si pjesë të Kinës në faqet e tyre të internetit, ai kërcënoi t’i bllokonte ata të bënin biznes në Kinë.

Tsai fitoi një mandat të dytë në vitin 2020 me një rekord 8.2 milionë vota në atë që shihej gjerësisht si një mospërfillje ndaj Pekinit. Në atë kohë Hong Kongu kishte parë muaj trazirash, me protestues të mëdhenj kundër ndikimit në rritje të kontinentit, dhe shumë në Tajvan po vëzhgonin nga afër.

Më vonë atë vit, Kina zbatoi një ligj të sigurisë kombëtare në Hong Kong që konsiderohet të jetë një tjetër shenjë e pohimit të Pekinit.

Sa problem është pavarësia në Tajvan?

Ndërsa përparimi politik ka qenë i ngadaltë, lidhjet midis Pekinit dhe Taipeit dhe dy ekonomive janë rritur. Midis 1991 dhe fundit të majit 2021, investimet tajvaneze në Kinë arritën në 193.5 miliardë dollarë (157.9 miliardë £), tregojnë shifrat zyrtare tajvaneze.

Disa tajvanezë shqetësohen se ekonomia e tyre tani është e varur nga Kina. Të tjerë besojnë se lidhjet më të ngushta të biznesit e bëjnë veprimin ushtarak kinez më pak të mundshëm, për shkak të kostos për ekonominë e vetë Kinës.

Një marrëveshje e diskutueshme tregtare ndezi “Lëvizjen e lulediellit” në vitin 2014, ku studentët dhe aktivistët pushtuan parlamentin e Tajvanit duke protestuar kundër asaj që ata e quajtën ndikimin në rritje të Kinës mbi Tajvanin, raporton abcnews.al.

Zyrtarisht, DPP në pushtet ende favorizon pavarësinë formale për Tajvanin, ndërsa KMT favorizon bashkimin përfundimtar me Kinën.

Por shumica e njerëzve tajvanez duket se janë diku në mes. Një sondazh i qershorit 2022 zbuloi se vetëm 5.2% e tajvanezëve mbështetën pavarësinë sa më shpejt të ishte e mundur, ndërsa 1.3% ishin në favor të bashkimit me Kinën kontinentale sa më shpejt të jetë e mundur.

Pjesa tjetër mbështeti një formë të ruajtjes së status quo-së, me grupin më të madh që dëshironte ta ruante atë për një kohë të pacaktuar pa asnjë lëvizje as drejt pavarësisë as bashkimit.

Çfarë lidhje kanë SHBA-të me ndarjen Kinë-Tajvan?

Politika e gjatë e Uashingtonit ka qenë një “paqartësi strategjike” deri në atë masë që do të ndërhynte ushtarakisht nëse Kina do të pushtonte Tajvanin.

Zyrtarisht, ajo i përmbahet politikës “Një Kinë”, e cila njeh vetëm një qeveri kineze, në Pekin, dhe ka lidhje formale me Pekinin dhe jo me Taipein.

Por ajo gjithashtu është zotuar të furnizojë Tajvanin me armë mbrojtëse dhe theksoi se çdo sulm nga Kina do të shkaktonte “shqetësim të madh”.

Në maj 2022, presidenti Joe Biden u përgjigj pozitivisht kur u pyet nëse SHBA do të mbronte ushtarakisht Tajvanin. Menjëherë pas kësaj, Shtëpia e Bardhë sqaroi shpejt se qëndrimi i SHBA-së ndaj Tajvanit nuk kishte ndryshuar dhe përsëriti angazhimin e saj ndaj politikës “Një Kinë”. Në mënyrë të ngjashme ka kundërshtuar deklaratat e mëparshme të zotit Biden për mbështetjen ushtarake për Tajvanin.

Çështja e Tajvanit gjithashtu ka acaruar marrëdhëniet midis SHBA-së dhe Kinës. Pekini ka dënuar çdo mbështetje të perceptuar nga Uashingtoni për Taipein  dhe është përgjigjur duke rritur inkursionet e avionëve ushtarakë në zonën e mbrojtjes ajrore të Tajvanit që nga zgjedhja e zotit Biden.