Connect with us

DOSSIER

Nënë Tereza, shqiptarja më e vlerësuar në Francë

Nga Mentor HOXHA- Paris

Nobelistja dhe shenjtorja shqiptare, Nënë Tereza apo Mère Teresa (1910-1997) siç shkruhet në frëngjisht është shqiptarja më e njohur në Francë. Emrin e saj e mbajnë më shumë se njëqind rrugë, sheshe, shkolla, libra, kisha, famulli dhe qendra humanitare, duke u bërë ndër personalitetet më të vlerësuara në Francë. Shoqatat me emrin e saj kanë ndihmuar në strehim edhe mjaft refugjatë shqiptarë. Institucionet publike dhe private me emrin e Nënë Terezës kanë njohur një rritje të madhe, veçanërisht pas shenjtërimit të saj më 19 tetor 2003 në Romë nga Papa Gjon Pali i Dytë. Për Nënë Terezën mbahen mesha të shumta në mbarë dioqezat dhe kishat katolike të Francës. Ajo ka miliona adhurues në Francë. Presidenti francez, Jacques Chirac (Zhak Shirak, 1932-2019) ishte ndër admiruesit dhe ndihmuesit më të mëdhenj të saj.

RRUGË NË FRANCË ME EMRIN E NËNË TEREZËS

Emrin e Nënë Terezës e mbajnë mbi 10 rrugë në Francë, të cilat gjenden në Paris (Rue Mère Teresa) dhe në qytete dhe komuna të tjera franceze, si: Rue Mère Teresa në Nice, Rue Mère Teresa në Avignon, Rue Mère Teresa në Essey-lés-Nancy, 54270, Rue Mère Teresa në Saint-Dié-des Vosges, 88100, Rue Mère Teresa në Olonne-sur-Mer 85340, Rue Mère Teresa në La Seyne Sur Mer, 83500, Rue Mère Teresa në Saint -Herblain 44800, Rue Mère Teresa në Le Rheu 35650, Toules, Rue Mère Teresa në Moirans-en Montagne 39260, Rue Mère Tresa në Toulouges Perpignan, Oçitanie, 66350, Rue Mère Teresa në Beaurains, 62217 etj. Brenda këtyre rrugëve ka pallate gjigande, parqe, shkolla, universitete, muzeume, biblioteka, institucione të rëndësishme kulturore, qendra tregtare, supermarkete, pika karburanti etj. Në këto rrugë mund të shkohet me tren, autobuz, tram dhe metro. Rue Mère Teresa (Rruga Nënë Tereza) në Paris ndodhet në rrethin e 17-të. U krijua në vitin 2014. Emri më 2013  ishte Voie CE/17 Route CG/17. Është një rrugë me një seksion për këmbësorët që fillon në 114 bis, rue de Saussure dhe përfundon në 7, rue Marie -Georges -Piquard. Itinerari i saj u krijua si pjesë e zhvillimit të Zac Clichy-Batignolles,brenda nënndarjes “Saussure Pont-Cardinet” nën emrin e përkohshëm të “rrugës CE/17”.

INSTITUCIONE ARSIMORE

Emrin e Nënë Terezës e mbajnë mbi 10 institucione private arsimore (shkolla fillore dhe kolegje), të cilat ndodhen në disa qytete franceze. Disa nga këto shkolla janë: Ecole et Collège Mère Teresa në Villeurbanne, Lyon, École Mère Teresa në Le Marais, 60710 Chevrières, Collège Mère Teresa në Montaigu Vendée, École privée Mère Térésa në Saint-Marsault, Poitou-Charentes, École Primare privée Mère Teresa (Shkolla fillore private) në Roubaix, 44 rue Rollin, 59100, École primaire privée Mère Térésa në La Foret -sur Sèvre, 79380 (Académie de Poitiers) etj. Ecole et Collège Mère Teresa (Shkolla dhe Kolegji Nënë Tereza) në Lyon ndodhet në 37 Rue Gervais Bussière, 69100 Villeurbanne. Është institucion arsimor privat katolik dhe mirëpret nxënës nga kopshti deri në shkollën e mesme. Është krijuar në vitin 2009. Kolegji përbëhet nga 6 klasa për nivel dhe 4 klasa EGPA, një ULIS dhe një sistem për mirëpritjen e studentëve të sapoardhur në Francë (UPE2A). Mirëpret 550 studentë, 25 studentë për klasa mesatarisht, përveç klasave EGPA që janë në fuqi. Pranimi në ULIS ose EGPA: një komision i pavarur rekomandon, bazuar në një dosje të përpiluar nga shkolla e origjinës, shkollimin në ULIS ose EGPA. EGPA (Edukimi i Përgjithshëm dhe Profesional i Përshtatur). Ky kolegj mirëpret rreth 60 studentë në 4 klasa me maksimum 16 nxënës. Kjo strukturë, unike në arsimin privat në Rhône, edukon fëmijët me vështirësi të mëdha në të mësuar. Brenda këtij institucioni ndodhet edhe Shoqata e Prindërve dhe Nxënësve të Arsimit Falas (APEL) e Shkollës dhe Kolegjit Nënë Tereza që merr pjesë në jetën arsimore dhe edukative të këtij institucioni.

École Mère Teresa nw Le Marais, 60710 Chevrières, është një shkollë e pavarur, e krijuar në 2009. Ndodhet në fshat në një mjedis të bukur të gjelbër midis Compiegne dhe Senlis. Është një shkollë pa kontratë me shtetin dhe si e tillë është e lirë në metodat e mësimdhënies, në programet e saj dhe në zgjedhjen e ekipit arsimor.

Collège Mère Teresa në Boufféré (Montaigu -Vendée, 85600) ndodhet në Rue des Gorgendières, 85600, në rrethin Caillaudières. Është kolegj katolik privat. Strehon rreth 600 studentë. Drejtor është Christophe Durand. Kolegji bashkon 88 studentë të klasës së gjashtë nga qytetet Boufféré dhe L’Herbergement. U hap në shtator 2021. Sapo është krijuar edhe shoqata e prindërve të arsimit falas (Apel) me 11 anëtarë.  École cole Primare privée Mère Teresa në Roubaix ndodhet në 44 rue Rollin, 59100 /Académie de Lille. Është Shkollë private katolike me kontratë. Mirëpret fëmijë nga 2 vjeç deri në klasën TPS.

SHESHI NËNË TEREZA NË AJAÇIO

“Place Mère Teresa” (Sheshi Nënë Tereza) në Ajaço ndodhet përballë Katedrales së Mëshirës. Emri “Place Mère” Teresa u votua unanimisht nga këshilli bashkiak i Ajaços më 30 korrik 2018. U inagurua më 24 maj 2019. Në Cermoninë e inagurimit, Kryetari i Bashkisë së Ajaços, Laurent Marcangeli u shpreh: “Sot, më 24 maj 2019, qyteti i Ajaçios përuron një identitet të ri urban. Qyteti i Ajaçios i bën homazhe dhe i jep emrin e tij sheshit përballë katedrales.

Pas shkollës Simone Veil, qyteti po ofron edhe një herë një emër që përçon vlera në një vend publik. Nënë Tereza ishte një grua e jashtëzakonshme, një figurë e fortë femërore, e cila punoi gjithë jetën për më të varfërit”, tha krybashkiaku, duke nderuar murgeshën që mori Çmimin Nobel për Paqen. Më 24 maj 1937, ajo bëri betimin e saj të përhershëm dhe mori emrin Nënë Tereza. Duke marrë Çmimin Nobel për Paqe në moshën 69-vjeçare në vitin 1979, murgesha katolike indiane u bë gruaja e 6-të që merr këtë çmim. “Këtë vit, bota e ka kthyer vëmendjen ndaj gjendjes së vështirë të fëmijëve dhe refugjatëve, dhe këto janë pikërisht kategoritë për të cilat Nënë Tereza ka punuar me bujari, për kaq shumë vite,” tha Komiteti i Çmimeve në atë kohë. Me rastin e emërimit të sheshit Nënë Tereza, u zbatua edhe një plan i ri trafiku. Seksioni përballë oborrit të katedrales midis Avenue Eugène Maçhini dhe Rue Soeur Alphonse u mbyll për trafikun për mbrojtjen e këmbësorëve. U riparua trotuari para oborrit dhe u ndryshua drejtimi i trafikut në rrugën Forcioli-Cont.

SHOQATA, QENDRA SOLIDARE, KISHA DHE FAMULLI

Emrin e Nënë Terezës e mbajnë shumë shoqata humanitare, të cilat presin, strehojnë dhe ndihmojnë financiarisht në strehim njerëzit më në nevojë (fëmijë të braktisur dhe të pastrehë, refugjatë, gra ta divorcuara dhe pa asnjë përkrahje etj.). Nga shoqatat me emrin e Nënë Terezës, veçohen: Association Oeuvres de Mère Térésa në Paris 11 (60 Rue de la Folie Méricourt, 75011, Paris 11), Association Oeuvres de Mère Térésa pour les enfants par Les Frères Missionnaires de la Charité (Paris 12, Shoqatë për fëmijët), Association des Association de Mère Térésa Missionnaires de la Charite à Paris 15 (75015, 10 Rue Violet, 75015), Chu Mere Teresa, Lyon (69002, 29 rue Auguste Comte 69002, Sante en France) etj. Më emrin e sajka me dhjetra kisha, paroisse (Famulli) dhe maison paroissiale (Shtëpi famullie), si Chapelle Mère Teresa në 74-78 Av.des Arènes de Cimiez 06000, Nice), L’Eglise Saint Saturnin de Reventin, Eglise Bienheureuse Mère Teresa, Eglise catholique (Crépy -en -Valois), Allée des Lys du Valois, Espace Mère Teresa de la Paroisse catholique de l’Alliance Nouvelle, Paroisse në Cysoing (86 Rue Salvador Allende 59830 Cysoing/ Lille), Paroisse Sainte Mère Teresa en Viennois në Estrablin, Maison paroissiale (854 Rue des Potiers/ La Rosière 38780, Estrabli), Paroisse Mère Teresa në Vienne (2 Pl, Saint -Paul, 38200 Vienne, Diocèse de Grenoble), Paroisse Mère Teresa në Doyenné de Belfort, Paroisse Mère Teresa du Mont në Belfort, Paroisse Mère Teresa në Sud-Loire (Diocèse de Nantes, anciennement ensemble paroissial StVincent de Paul-Les Sorinières -Pont Saint Martin), Paroisse Sainte Mère Teresa në Morinie (Diocèse d’Arras, Organizatë fetare), Paroisse Sainte Mère Teresa në Comunën e Reventin -Vaugris, Paroisse Mère Teresa (Commune de Jardin dans l’Isère), La paroisse Mère Teresa (Mairie de Houlle), La paroisse Mère Teresa (Mairie de Moulle), La paroisse Mère Teresa (Mairie de Serques), Paroisse Sainte Mère Teresa në Morinie, Éperlecques, Paroisse Mère Teresa në Beziers (34500), Paroisse Mère Teresa (Haute – Savoie, 251 Route de l’Eglise, 74410 Saint -Jorioz / Church in Haute – Savoie, Auvergne-Rhone-Alpes) etj.

Lexo edhe :  Këmbimi valutor/ Me sa shiten dhe blihen monedhat e huaja sot

JETA E NËNËN TEREZËS NË LITERATURËN FRANCEZE

Emri dhe vepra humanitare e Nënë Terezës ndodhet edhe në faqet e mijra librave dhe arikujve të botuar në Francë. Janë shkruar e publikuar në frëngjisht rreth 100 libra (monografi), qindra artikuj dhe dhjetra dokumentarë ku flitet edhe për kombësinë e saj shqiptare. Disa nga librat në frëngjisht për Nënë Terezën janë: Mére Térésa, le sourire de Calcutta (Nënë Tereza, buzëqeshja e Kalkutës. Nga Charlotte Grossetéte, 2021), Saints -15 vies extraordinaires de Pierre à Mére Teresa (Shenjtorët, 15 jetë të jashtëzakonshme nga Pjetri te Nënë Tereza. Nga Charlotte Grossetéte, Nans Grall, 2020), Mére Térésa (Nënë Tereza. Nga Patricia Crété, Bruno Wennagel, 2019), Sainte Mére Teresa, La Biographie de reference (Shën Nënë Tereza, Biografi e referencës: Nga Navin Chawla), Mère Teresa, Une Vie pour L’amour” (“Nënë Tereza, një jetë për dashuri”. Nga Navin Chawla), Le  mythe de Mère Tèrésa (Miti i Nënë Terezës. Nga Christophe Hitchens), Mére Teresa (Nënë Tereza. Nga Sandro Cassati, 2012), Mere Térésa (bibliographies, Nënë Tereza, biografi. Nga Sandro Cassati), Mére Teresa, is-nous en qui crois? (Nënë Tereza, a besojmë ne? Nga Bénedicte Delelis dhe Éric Puybaret 2016), Mére Teresa (Pettite et Grande, Mere Tereza, e vogël dhe e madhe. Nga Isabel Sànchez Vegara dhe Natascha Rosenberg, 2019), Bienheureuse Mère Teresa (E bekuar Nënë Tereza), Mère Teresa (Nënë Tereza. Nga Patricia Crété), La royame de nuit: Mére Teresa, le récrit d’une vie (Mbretëria e natës: Nënë Tereza, rishkrimi i një jete: Nga Olympia Alberti, 2016),  J’ai soif : De la petitte Thérèse à Mère Teresa (Unë kam etje. Nga Jacques Gauther, 2016) etj.

Krahas 30 librave dhe monografive të lartpërmendura kushtuar Nënë Terezës, asaj i janë përkthyer e botuar në Francë të gjitha librat që ka shkruar e botuar, si: Mére Teresa par elle-même (Nënë Tereza nga vetja e saj, biografi, Editeur Mediaspaul, 1994), Prières en poche (Lutjet në xhep), Viens, sois ma lumière (Eja bëhu drita ime), Quand l’amour est là, Dieu est là (Kur dashuria është aty, Zoti është aty),

ZHAK CHIRAK, ADMIRUESI MË I MADH I NËNËN TEREZËS

Shenjtorja shqiptare, admirohej shumë nga Presidenti i Republikës së Francës, Jacques Chirac (Zhak Shirak, 1932-2019). Vdekja e saj në Kalkuta të Indisë më 5 shtator 1997 e hidhëroi pa masë Zhak Shirakun. Në atë kohë, Chirac ishte President i Francës. Menjëherë sapo mori vesh vdekjen e saj, ai dha më 5 shtator 1997 këtë deklaratë:

“Sonte në botë ka më pak dashuri, më pak dhembshuri, më pak dritë. Nënë Tereza vdiq, duke marrë me vete entuziazmin dhe vullnetin e saj, një testament për jetë që u dha të vdekurve dhe që quhet hir. Ajo na lë një mesazh të fortë që nuk ka kufij dhe që shkon përtej besimit: ndihma e ndërsjellë, dëgjimi, solidariteti. Bota është në zi”. (Déclaration de M. Jacques Chirac, Président de la République, à l’annonce du décès de Mère Teresa, Paris le 5 septembre 1997).

Në funeralin e Nënë Terezës në Indi, mori pjesë edhe bashkëshortja e Chirak, zonja Bernadette Shirak, ku në prani në veçanti të saj, trupi i murgeshës u ekspozua dhe u filmua nga kamerat në Kalkuta.

Chirak nuk ishte vetëm një admirues i madh i Nobelistes shqiptare, por edhe një nga përkrahësit më të mëdhenj të saj. Chirak dhe Nënë Tereza janë takuar disa herë në Paris. Për herë të parë janë takuar në mëngjesin e 7 korrikut 1985 në l’hotel de Ville. Në ata kohë, Shirak ishte Kryetar i Bashkisë së Parisit dhe Nënë Tereza ndodhej në kryeqytetin francez për të hapur një qendër bamirësie për motrat e saj, të cilat do të ndihmonin njerëzit në nevojë. Gjatë këtij takimi Shirak e dëgjon me shumë vëmendje dhe miraton kërkesat e saj. Ky takim u pasqyrua nga të gjitha mediat në Francë. Takimet e Nënë Terezës dhe shqiptares së madhe, i përmend edhe Mathilde de Robien në artikullin e saj me titull, “Jacques Chirac , un admirateur de Mère Teresa”, fr.aleteia.org, 26.09.19). Në këtë artikull ndër të tjera, ajo shkruan: “Nënë Tereza dhe Zhak Shirak u takuan shumë herë. Çfarë mund të jenë bashkë një bishë politike dhe ajo që donte të ishte më i përulura dhe më e vogla nga të gjithë? Një nga takimet e tyre kishte të bënte, ndër të tjera, me krijimin e një shtëpie për Motrat Misionare të Bamirësisë në Paris. Falë Zhak Shirakut, Nënë Tereza mundi të themelonte një shtëpi në lagjen Saint-Merri (rajoni 4). Në dëshminë e saj te libri “Jeta ime me Shën Terezën” (Botimet Bayard, Paris, 2016), Motra Mari shpjegon se pasi u përplas për herë të parë me Laurent Fabius, atëherë Kryeministër, i cili “nuk mund të jepte një vend”, ishte në fund Zhak Shirak ai që lehtësoi procesin: “Zhak Shirak na gjeti një shtëpi pranë Saint-Merri. Qëndruam atje për ca kohë dhe sot shtëpia e motrave të Misionareve të Bamirësisë ndodhet në rue de la Folie-Méricourt në lagjen e 11-të.”.

PESHKOPI NDIHMËS I LYONIT: TAKIMET E MIA ME NËNË TEREZËN, TAKIMET MË MBRESLËNËSE NË JETËN TIME

Shqiptarja e madhe, nuk admirohej vetëm nga presidenti i 22-të i Republikës së Francës, por edhe nga kardinalët dhe peshkopët e dioqezave katolike të Francës. Midis tyre është edhe Peshkopi ndihmës i Lyonit, Mgr. Emmanuel Gobilliard, Vikar i Përgjithshëm dhe Moderator i Dioqezës së Lionit (që nga viti 2016), Kryetar i Bordit Këshillimor të RCF dhe anëtar i Këshillit për Komunikim të Konferencës së Ipeshkvijve të Francës (2019 e në vijim). Mgr. Gobilliard, është takuar disa herë me nobelisten shqiptare. Këto takime, ai i ruan si momentet më mbreslënëse të jetës së tij dhe nënë Terezën si personin vendimtar në jetën e tij si prift. Me rastin e përvjetorit të vdekjes së Shën Nënë Terezës, ai rrëfen se si u kryqëzua me Nënë Terezën disa herë në vitet 1986, 1994 dhe 1996, në Paris dhe Romë.

“Ka qenë gjithmonë shumë e vështirë për mua të flas për Nënë Terezën, të gjej fjalët, aq shumë jeta e saj, shembulli dhe personi i saj kanë qenë vendimtare në jetën time si prift, deri në atë pikë sa kapelania e të rinjve që kam inauguruar në Le Puy në vitin 1998 nuk mund të kishte asnjë emër tjetër përveç emrit të saj. E kam takuar disa herë, në Paris kur erdhi në vitin 1986 dhe disa herë në Romë midis viteve 1994 dhe 1996. Vetëm një herë munda të flisja vërtet me të dhe ai moment ishte aq mbresëlënës saqë jam ende shumë i prekur kur e përmend. Në praninë e saj u ndjeva sikur isha i përshkuar nga dashuria dhe mirësia e Zotit në thellësi të shpirtit tim. Ajo pranoi që dy motra të vinin për të vizituar pacientët me SIDA në spitalin Spallanzani në Romë, ku unë ushtrova një shërbim baritor. Unë gjithashtu fola në një meshë ku ajo mori pjesë dhe qëndrimi i saj më bëri ta dua Eukaristinë shumë më tepër se çdo traktat teologjik. Një ditë, i ofrova librin e saj, “Një rrugë e thjeshtë” një gruaje të re në revoltë kundër Kishës dhe kundër vendit të grave në Kishë. Ajo u kthye në besim menjëherë pasi e lexoi, kërkoi pagëzim, zgjodhi të vinte rregullisht për t’u shërbyer më të varfërve në një manastir të Misionarëve të Bamirësisë në Romë. Nënë Tereza, pasi e mësoi këtë, shkoi ta takonte sa më parë, për ta falënderuar. (“Sainte Mère Teresa: le témoignage de Monseigneur Gobilliard” (Shën Nënë Tereza: dëshmia e Imzot Gobiliard, https.///eglise.catholique.fr).

DOSSIER

Rrëfehet ish-piloti/ Mars 1997, Safet Zhulali dhe qeveria më urdhëruan të hap zjarr mbi njerëz

Eljan Tanini bisedoi këtë të diel me ish pilotin Agim Matraku, që merrte urdhëra në ajër për të vrarë njerëz në Bënçë. Urdhërat e Safet Zhulalit dhe të qeverisë vinin jo të shkruar. Por ai nuk u bind. Pasojat vazhduan… Ndiqni rrëfimin e plotë të tij të dhënë për Esencë në Report Tv.

Eljan Tanini: -Prej sa kohësh keni shërbyer në Bazën e Kuçovës?

Agim Matraku: -Prej 27 vjetësh. Nga Janari i vitit 1973 deri në Prill-Maj të vitit 2000. Më pas jam transferuar në Regjimentin e Rinasit me detyrën Shef i Shatbit.

Eljan Tanini: -Çfarë bën një Shef Shtabi?

Agim Matraku: -Përgatit efektivin fluturues, teknikën, ruajtjen e bazës. Prej tij dalin vendimet.

Eljan Tanini: -Nga i merrnit urdhërat ju?

Agim Matraku: -Nga Komanda e Forcave Ajrore që gjendej në Vaqarr.

Eljan Tanini: -Si janë fillimet tuaja?

Agim Matraku: -Me mbarimin e shkollës 7 vjeçare me doli e drejta e studimit për në Shkollën Skënderbej deri në vitin 1970. 1966-1970, kam kryer Shkollën e Mesme Ushtarake “Skënderbej”, Tiranë. Pasi kaluam analizat mjekësore, në tetor të vitit 1970, nisa Shkollën e Aviacionit. 1970-1973,  kam kryer Shkollën e Aviacionit, Vlorë.

Eljan Tanini: -Çfarë duhet të kishte një i ri për t’u bërë aviator?

Agim Matraku: -Si fillim bëhen analizat mjekësore. Kishte një komision që shikonte zemrën, sytë, veshët, kishte një makineri që hiqte ajrin për të kuptuar veshët. Në shkollën e Vlorës kemi mësuar me Jak, kam kaluar në studime për avion reaktiv, praktikën fluturuese e kam bërë me MIG 15. 25 Janar 1973 jam emëruar pilot gjuajtës bombardues në Regjimentin e Kuçovës.

Nëntor 1973-Dhjetor 1974, kualifikim për avionin MIG-17, në RP të Kinës.

Prill – Dhietor 1976, kualifikim për avionin MIG-19 në RP te Kines.

1984-1986: Komandant Katërshe MIG-19, Kuçovë. 

1980-1984: Komandant Çifti MIG-19, Kuçovë.

1976-1980: Komandant Ekuipazhi MIG-19, Kuçovë.

1973-1976: Komandant Ekuipazhi MIG-17, Kuçovë.

1986-1993: Ndihmës i Komandantit të Regjimentit të Aviacionit për Aviodrejtimin, Kuçovë.

1997-1998: Ndihmës i Komandantit të Bazës Ajrore për Aviodrejtimin, Kuçovë.

1996-1997: Komandant i Bazës Ajrore Kuçovë.

1993-1996: Komandant i Grupit Ajror Kuçovë.

2000-2003: Shef i Shtabit Krahut Ajror Rinas. Gusht 2000 – Tetor 2000: Specialist fluturimi në Komandën e Forcave Ajrore.

1998-2000: Komandant i Grupit Ajror Kuçovë.

Me MIG-17 kam bërë demonstrime. Kam jetuar në shtëpinë e oficerëve në Kuçovë. Shiheshim, trajtoheshim pak më ndryshe ne të aviacionit. 27 vjet kam jetuar në Kuçovë. Vajta djalë ri në Kuçovë dhe ika me fëmijët e mi në moshën time.

Eljan Tanini: -A keni fluturuar ndonjëherë mbi fshatin e lindjes, sepse ju pilotët e bënit shpesh këtë gjë? Kush ju frymëzoi për tu bërë pilot? Keni pasur aksidente me avionin tuaj?

Agim Matraku: -Po e kemi bërë, të gjithë kalonim mbi familjet tona. Bashkim Agolli ka qenë frymëzimi për tu bërë pilot. Po ashtu edhe Bilal Sina. Po, kam qenë me Delo Isufin. Avioni mori goditje, Delo nxori shpatullën, unë mora goditje në kokë. U fik motorri. Pati defekt teknik. Teknikët dhe specialistët ishin shumë të përkushtuar, njohës shumë të mirë. Kur uleshim në tokë i jepnim teknikut vërejtjet tona

Eljan Tanini: -Çfarë ka pasur Kuçova si bazë?

Agim Matraku: -15 maj 1955 është dita e krijimit të Repartit Ushtarak 3362 Kuçovë me emrin Reparti “23 Peza”. Fillimisht ka pasur MIG-15 dhe MIG-17. 1970 e mbrapa Kuçova ka pasur dy skuadrilje MIG-19, një skuadrilje ka 12 avionë, ka qenë një skuadrilje MIG-17 dhe gjatë dimrit ka qenë një skuadrilje MIG-15. Vera aviatike na gjente në Pishë Poro, dimri bëhej në Kuçovë.   Kuçova kishte mjete autoteknike, llokatorët, pas viteve 90 kaloi në bazë ajrore dhe u bashkua artileria kundërajrore me aviacionin. Ndërtesat kanë qenë për ushtarët, oficerët, shtabi, depot e ushqimit e vesh-mbathjeve. Në aerodrom ishin shërbimet e rojes, klasat e përgatitjes së pilotëve, palestra, ofiçina e riparimit të avionëve, objektet e uzinës së aviacionit që kryenin veprime deri te remonti. Baza ka edhe tunele në pjesën juglindore të pistës, ka dy hyrje, për MIG-19 e 17, ishte në formën e patkoit, dyert janë anti-bërthamore nga 20 ton, dera e vogël 5 ton, aq shumë sa hapeshin edhe me ndihmën e dorës. Në mes të tunelit ishte uzina e riparimit të avionëve dhe laboratorët. Dieta, ushqimi i një piloti ishte e garantuar dhe kontrolluar, menza ishte baza jonë në Kuçovë. Në repart na vinte mëngjesi i dytë dhe drekën e hanim po prapë në repart. 1997, të dy djemtë që u arratisën në Itali me avionë bënë jehonë dhe frenuan veprime të tjera.

Eljan Tanini: -Si ishte MIG-19?

Agim Matraku: -MIG-19 mbante deri në 500 kg bomba, nga 50 deri ne 250 kg, kishte 3 topa 30 mm me 201 predha dhe 16 raketa të pa drejtuara tokë-ajër. 2100 litra karaburant mbante trupi, dhe dy rezervuarë nga 750 litra, gjithsej 3600 litra me rezervuarët vartës. Me 3600 litra e kishte rrezen taktike deri në 340 km.

Eljan Tanini: A janë ulur avionë të tjerë në këtë bazë?

Agim Matraku: -Ka pasur raste që janë kapur avionë të transportit civil. Në vitin 1977, një avion transporti rus kaloi në Shqipëri, ai nuk duhet të kalonte. U bë protestë, unë e kam nxjerrë nga kufiri, ishte avion ushtarak me shkronjat CCCP, u morën të gjitha të dhënat. Jam dekoruar për këtë gjë me medaljen e yllit të kuq etj… E kanë detyruar edhe një avion anglez të ulet në Bazën e Kuçovës, rreth viteve 60. Keto gjëra shënohen gjithmonë diku, ato kanë një plan tabele, miratohet dhe rezervohet në sekretari

Agim Matraku: -Në Shkollën Skënderbej kam shkuar pa mbushur 13 vjeç. Nga avioni me helikë vajtëm te reaktivi. Kina ka qenë eksperiencë e mire. Babaçe Faiku, Niko Hoxha dhe Edip Ohri kanë hedhur themelet e aviacionit tone. 1 muaj kemi bërë shëtitje në Kinë. MIG 19 është bërë dikur edhe me dy  motorrë.

Eljan Tanini: -Nga vinin veshjet tuaja?

Agim Matraku: -Korça i qepte rrobat tona, por kishim edhe rezerva. Kam fluturuar deri në 14.200 metra. Kam qenë kolaudator edhe i avionëve që dilnin pas remontit kapital nga uzina. MIG-21 fluturon edhe deri në 22 mijë metra.  

Eljan Tanini: -Si duket bota nga sipër? Si i dallonit qytetet nga lartë?

Agim Matraku: -Bota nga sipër është sferike. Nata është e bukur, edhe ajo pa hënë, fluturon me shumë instrumente. Nata me hënë është si ditë. Rrugët natën i dallonim edhe përmes qyteteve të cilat kishin një prerje të caktuar, të veçantë që njihej edhe nga ajri. Dallonim me arkajën si instrument. Shpejtësia e takimit të MIG-19 ishte me 320 km në orë. Edhe sot dua ta bëj këtë profesion. Unë e kam nisur pagën me 7250 lekë. Kur dola në rezervë e kisha pagën sipas gradës. 110 mijë lekë të reja. Pensioni është mbi 60 mijë lekë të reja.

Eljan Tanini: -Si e kujtoni Marsin e vitit 1997?

Agim Matraku: -Marsin e vitit 1997 nuk dua ta kujtoj shumë, ishte anomali e vërtetë. Kjo kohë më gjeti Komandant të Bazës në Kuçovë, ku vetë Kuçova kishte hallet e saja. U veprua gabim me shumë ngjarje, sidomos me aviacionin. Asnjë avion dhe mjet nuk u dëmtua. Baza është bastisur në vitin 1997, nuk dije si të veproje. Depot u hapën, nuk do të vrisnim njerëz qoftë edhe duke shtënë në ajër. Baza e Kuçovës ka fshatin Perondi afër. Atje në kodër ka bazën e karburantit sipër, që vinte te ne me vetërrjedhje.

Eljan Tanini: -Po turmat janë afruar te ju, keni hapur zjarr?

Agim Matraku: -Hapëm zjarr në ajër një herë dhe u spostua turma. Pas kësaj nxorën gratë e fëmijët përpara.   Në rresht të parë ishin edhe fëmijët tanë. Avionët nuk u dëmtuan, nuk u prekën. Dokumentat sekrete i futëm në tunel, dyert i salduam. Flamurin e repartit dhe ditarin i çova në shtëpi. Mars 1997, 2-3-4-5 Mars vijnë urdhëra të çuditshëm.

Eljan Tanini: -Urdhërat bazoheshin në këto veprime dhe në këto lëvizje që po flasim si më poshtë:

Ministri i Mbrojtjes kërkon një avion për në zonën e Bënçës.

Gjeneralmajori mori në telefon ministrin e Mbrojtjes dhe i tha se detyrën për në Bënçë nuk mund ta kryej  kushdo se nuk njihet mirë zona. Këtë detyrë më mirë mund ta bëjë koloneli P.D.

Ministri i Mbrojtjes kërkon në telefon kolonelin për t’u sqaruar nëse me të vërtetë këtë detyrë mund ta kryej kolonel P.D. që e njeh më mirë zonën, ose vetë komandanti i bazës ajrore.

Ministri i Mbrojtjes i jep detyrën në telefon kolonelit të FMA për në Bënçë.

Koloneli i FMA i jep këtë detyrë komandantit të bazës ajrore: Me urdhër të Ministrit të Mbrojtjes do të ngrihesh vetë me rezervuar, me raketa ajër-tokë, me topa, për në Bënçë, do të godasësh mbi autokolona pa goditur mbi njerëz.

Koloneli i FMA u jep të dhënat për rrugëkalimin.

Komandanti i bazës kërkon leje për ngritje dhe gjeneralmajori i jep leje.

Agim Matraku: -Kishte armë që na qëllonin nga poshtë. Avioni ikte me shpejtësi, kishte vetëm fishekë në drejtim të ajrit. Detyra ishte të qëlloja në 1000-1500 m lartësi, të hapja zjarr. Raketat i kam lëshuar në ajër. Urdhëri ishte të hapja zjarr, nuk do ta bëja kurrë atë veprim. Do të qëlloja autokolonën, por nuk kisha ndërmend ta bëja. Nuk kishte në rrugë asnjë kolonë tankesh, do të shkonin në Burgun e Bënçës. Më thanë të hap zjarr në drejtim të Bënçës

Eljan Tanini: -Kush ju mori në telefon?

Agim Matraku: -Ministri i Mbrojtes Safet Zhulali më mori në telefon, i thashë mos më jepni urdhëra të tillë. Nëse do të ketë gjëra të tilla do të ngrihem vetëm unë. Fillova të bëja vetëm shmangie. Ministri më tha të zbatoj urdhërin, por i thashë që nuk e zbatoj mbi popullin.

Eljan Tanini: -Po më pas?

Agim Matraku: -Alfred Mosiu erdhi atje dhe më tha: -Kujdes o Komandant, kujdes me këto veprime se nuk dihet si dalin, qenke edhe djal i ri! Që nga ai moment nuk ngrita më asnjë avion, lamë vetëm ato për roje.

Eljan Tanini: -Çfarë janë këto fakte, është shiriti i bisedës së asaj dite për të hapur zjarr mbi popullin?

Agim Matraku: -Këta shiritë të incizimit të fluturimeve i kam marrë në zyrë dhe më pas në shtëpi. Kanë 27 vjet që i kam unë këto shiritë, janë katër të tillë.

Eljan Tanini: -Çfarë është “Ditari i Veprimeve Luftarake me fonograma”?

Agim Matraku: -8.03.1997, Safet Zhulali më kërkoi të bëja veprime në kundërshti me jetën njerëzore. Zhvilluam debat. Këtu janë fluturimet që janë bërë në Mars 1997, letra e fluturimeve ajrore. Janë bërë 16 fluturime, 8 i kam bërë vetëm unë. Kur e kalonim shpejtësinë e zërit e kalonim atë në lartësinë 7-8000 metra.

Continue Reading

DOSSIER

Ishte gay, por e fshihte/ Dëshmia e ish-përkthyesit të Enver Hoxhës

Lajmi për arratinë e përkthyesit Ilir Bulka në vjeshtën e vitit 1987, ka mbërritur në Tiranë njëherazi me dëshmitë e bujshme për orientimin seksual të Enver Hoxhës, që ai kishte dhënë për shtypin perëndimor. Pohimet e Bulkës për anët e errëta të personalitetit të diktatorit, u pritën me interes nga media e huaj dhe në pak ditë bënë xhiron e botës. Me përmbledhjen e tyre, ndihmësit e Alisë, pasardhësit të Hoxhës, përgatitën një buletin të veçantë, që ndodhet në Arkivin e Shtetit. Më poshtë po zbardhim pjesët që aparaçikët e KQ kanë koleksionuar nga deklaratat e Bulkës…

Gazeta greke “Vradhini”, 10 nëntor 1987, boton shkrimin me titul1: “’Braktisa Shqipërinë për të marrë frymë lirisht…’, tha përkthyesi i Enver Hoxhës”.

Athinë – “Erdha në Greqi për të marrë frymë lirisht. Po. Isha përkthyesi personal i Enver Hoxhës dhe di hollësira të rëndësishme për jetën dhe pasionin e tij prej homoseksuali! Kam jetuar tronditjen që krijohej në mekanizmin e Partisë të Shqipërisë kur ndodhnin arratisje jashtë shtetit. Shtypën të drejtat e njeriut, ka internime, burgosje, rënie të ekonomisë, censure, devijime morale. Katalogu është i gjatë!”

Udhëheqësi i ndjerë shqiptar, Enver Hoxha, ishte një homoseksual që i fshihte prirjet e tij, gjë që e çoi ne paranojë dhe në vrasje, deklaroi Ilir Bulka, ish-bashkëpunëtor i tij që nga viti 1973 deri më 1980, 5 vjet përpara se Hoxha të vdiste, në një intervistë dhënë agjencisë UPI. Bulka ka kërkuar strehim politik në Greqi. “Frika psikologjike se mos e tallnin e bëri atë që të kapej pas pushtetit me të gjitha mjetet, pavarësisht se kjo do të thoshte përdorim i metodave si shfarosjet masive”, tha Bulka, i cili shtoi se Hoxha imponoi një kod të rreptë sjelljeje morale në të gjithë vendin, “solli në fuqi ligje që e dënonin homoseksualizmin dhe ata që shpalleshin fajtorë për këtë krim, dënoheshin me të paktën 7 vjet në një kamp pune”.

Bulka pohoi më pas se “homoseksualiteti i Hoxhës, për të cilin e shoqja ishte në dijeni, ka influencuar në historinë e vendit tonë të vogël. Udhëheqësi filloi të hyjë në marrëdhënie homoseksuale në Paris, ku studioi përpara Luftës së Dytë Botërore. Udhëheqësit kryesorë shqiptarë e dinë se ai i vazhdoi marrëdhëniet e fshehta homoseksuale deri ditën që vdiq”. Refugjati shqiptar, në intervistën e tij, i bëri elozhe udhëheqjes aktuale duke thënë se udhëheqësi i ri i saj “Ramiz Alia po kërkon që të pakësojë me ngadalë influencën e pasuesve të Hoxhës në vend, të atyre që morën prej tij poste të privilegjuara, por, ashtu si Gorbaçovi, ka shumë armiq të rrezikshëm”. Alia e ka hequr ligjin mbi ndalimin e homoseksualitetit dhe ka bërë disa hapje të matura tregtare dhe diplomatike ndaj Perëndimit.

Enver Hoxha vdiq në prill 1985, në moshën 76-vjeçare, pasi kishte udhëhequr për 40 vjet vendin më të varfër e më të izoluar të Europës me metoda të ashpra staliniste dhe duke e mbajtur atë rreptësisht të izoluar. Sipas Bulkës, “vrasjet e miqve të tij në qeveri, që i kryente me gjakftohtësi, dhe spastrimet e tmerrshme vinin për shkak te grindjeve midis dashnoreve me huqe, ose ishin krime në bazë të të cilëve ishte pasioni”.

“Hoxha bënte rregullisht spastrime në gjirin e udhëheqjes komuniste shqiptare dhe “vrau vetë ministrin e Mbrojtjes Beqir Balluku dhe kryeministrin e tij, Mehmet Shehu”, përfundoi Bulka.

Gazeta “Il Mesaxhero”, e datës 11.11.1987, boton një artikull me titull: “Zbulimet, Enver Hoxha ishte homoseksual, paranojak dhe vrasës” dhe me nëntitul1: “Ish-sekretari personal i udhëheqësit të ndjerë të Tiranës, i arratisur në Athinë, akuzon: Enveri i vrau vetë ministrat, dashnoret e tij”…

Gazeta “La Stampa” e datës 11.11.1987, boton një shkrim me titull: “Stalini shqiptar, homoseksual dhe vrasës”, me mbititull: “Një ish-bashkëpunëtor i Hoxhës thotë: Frika se mos e tallnin e çoi deri në paranojë”, dhe me nëntitull: “Të kundërshtoje marrëdhëniet me udhëheqësin, do të thoshte të dënoheshe me vdekje, e megjithatë ishte seksofob dhe e dënonte homoseksualizmin me 7 vjet kamp pune të detyruar”.

Urdhri i Nexhmijes: Shporrini nga Tirana Bulkët

Ilir Bulka, ish-punonjësi i ATSH-së, u arratis më 26 shtator 1987, kur ishte duke shoqëruar ekipin e “Vllaznisë” në rolin e përkthyesit. Në rastin e tij, ndryshe nga reagimi i menjëhershëm ndaj familjeve të të arratisurve, shteti operoi me vonesë. Vendimi për internimin e familjes së Bulkës mban datën 16 nëntor 1987.

“Njëfarë kohe kjo histori u harrua dhe ata mund të shpëtonin, – shprehet njëri nga ish-oficerët e Sigurimit, që është marrë me çështjen, – por një ndërhyrje e rrufeshme e Nexhmijes e futi në tjetër rrjedhë fatin e tyre”.

Gruaja e Hoxhës, sa ishte njohur me deklaratat e Ilirit në shtypin e huaj për figurën e Enverit, kishte urdhëruar prerë: “Shporrini nga Tirana brenda natës!”. Mjaftoi kaq, shton ish-sigurimsi dhe familjarët e Ilirit përfunduan në Fierzë të Dumresë, madje pa dalë as vendimi zyrtar i Komisionit të Internim-Dëbimeve.

Në ditët e fundit të nëntorit të vitit 1987, buletini sekret i ATSH-së, me përmbledhje nga shtypi i huaj për Shqipërinë, njihte krerët e regjimit me lajme të padëgjuara për veset e diktatorit, i cili kishte ndërruar jetë dy vjet më parë.

“Enver Hoxha ishte vrasës i pashpirt dhe homoseksual maniak” Këtë radhë, njeriu më i fuqishëm i Shqipërisë komuniste denoncohej nga njëri prej bashkëpunëtorëve, që kishte deklaruar arratinë dhe kishte pranuar të fliste për pjesët e errëta të personalitetit të Hoxhës. Më 26 shtator 1987, Ilir Bulka, përkthyesi 38-vjeçar, që shoqëronte ekipin e Vllaznisë në Greqi, bashkë me kërkesën për strehim politik, tërhoqi vëmendjen e mediave me deklaratat e bujshme për figurën e Enver Hoxhës, “stalinistit të fundit në Ballkan”.

Përkthyesi që kishte pritur rastin t’i shpëtonte represionit të regjimit, më së fundi kishte tronditur opinionin me bëmat e diktatorit, të cilin, siç pretendonte, e kishte njohur nga afër. Pohimet e tij se Hoxha kishte qenë maniak i orgjive perverse, me një jetë jo normale dhe orientim të gabuar seksual, bënë xhiron e botës. Sakaq, Tirana zyrtare, e njohur rishtas me to, në pamundësi të reagonte ndaj autorit, filloi të hakmerrej siç dinte ajo me familjen e tij. Pranvera Bulka, motra e përkthyesit të arratisur, në një rrëfim për “Panorama” risjell historinë e Ilirit, duke u ndalur te përjetimet nga kontaktet me të huajt, dëshira për të ndjekur “Zërin e Amerikës”, hobi për të mësuar gjuhët e vendeve perëndimore, motivet që e shtynë për të braktisur Shqipërinë e deri te rikthimi në Tiranë…

Zonja Pranvera! Iliri, vëllai juaj i arratisur në vitin 1987, ka deklaruar për gazetat më të mëdha të Greqisë dhe Italisë se Enver Hoxha nuk ka qenë vetëm një diktator vrasës, por edhe njeri me orientim të gabuar seksual që ka pasur marrëdhënie me bashkëpunëtorët e afërt. Fliste për këtë me familjarët dhe shokët para se të arratisej?

Iliri u arratis se urrente regjimin, diktaturën. Ai kishte tentuar të kalonte kufirin qysh kur ishte gjimnazist te “Qemal Stafa”. Këtë e arsyetonte me mungesën e lirisë, varfërinë, trysninë politike, luftën e klasave, babëzinë e bllokmenëve, dhunën e policisë sekrete, izolimin. Jashtë telave me gjemba, thoshte shpesh me bindje, jetohet shumë herë më mirë. Në këtë kuptim, arratia e tij ishte diçka e paralajmëruar, së paku për ne. Paramendohej sakaq edhe mënyra si do reagonte përballë autoriteteve të huaja…

A kishte lidhje arratia e Ilirit me kushtet e jetesës dhe statusin politik të familjes?

Kjo nuk kishte të bënte fare me vendimin e Ilirit për t’u arratisur. Familja jonë ka qenë e lidhur me regjimin, madje prindërit ishin anëtarë partie. Krahasuar me të tjerët, ishim disi të privilegjuar. Me shtëpi te porta e Bllokut. Të shkolluar në degët më të preferuara. Të punësuar brenda unazës. Jetonim jo keq, po të kishe parasysh kufizimet e kohës. Ideja e Ilirit për t’u arratisur kishte të tjera motive. Ajo ishte e brendshme, pjesë e formimit të tij, e mospajtueshmërisë me realitetin. Kishte ndikuar për këtë rrethi shoqëror, por më së shumti pasioni për librat e huaj. Iliri zotëronte shumë mirë gjuhën angleze, italiane, franceze, rusishten etj.

Në intervistat e Ilirit pas momentit të arratisjes, mediat e huaja e identifikonin si përkthyesin e Enverit, madje si bashkëpunëtorë të afërt të tij. Çfarë kishte të vërtetë në këto pohime dhe a kishte lidhje puna që kryente me Hoxhën?

Menjëherë pas diplomimit në Universitetin e Tiranës, Iliri u emërua në ATSH. Aty punoi dhjetë vite në sektorin që përgatiste buletinin e axhanseve që u shkonin vetëm krerëve të lartë të regjimit. Ishte zgjedhur në këtë detyrë për rezultatet e larta në fakultet, por sidomos për garancitë politike të familjes. Në një farë mënyre, kjo ishte linja e vetme (nëse mund ta quajmë të tillë) e kontakteve të Ilirit me Hoxhën. Një kontakt jo i drejtpërdrejtë gjithsesi, por i përditshëm. Produkti i sektorit ku punonte Iliri, i shkonte Enverit dy herë në ditë.

Si funksiononte sektori i ATSH-së që prodhonte axhanse për Enverin dhe krerët e tjerë të regjimit?

Pak a shumë, ATSH-ja si institucion ka qenë kjo që është sot, me destinacion lajmet nga vendi dhe bota për konsum publik. Asokohe kishte një sektor të veçantë, që përzgjidhte nga informacionet mediatike për Shqipërinë, gjërat më kritike, më të nxehta, siç thuhej dhe me to përgatiste buletin special për udhëheqësit kryesorë. Pjesën më të rëndësishme të këtij të fundit e zinin lajmet e stacioneve BBC, “Zëri i Amerikës” dhe “Europa e Lirë” mbi zhvillimet në vendin tonë. Iliri ishte pjesë e grupit që merrej me përkthimin e tyre…

Me pak fjalë, Iliri i çonte Enverit lajmet që denonconin Enverin, regjimin, politikën e tij…

Ndoshta për këtë arsye mediat e huaja e identifikonin si përkthyesin dhe bashkëpunëtorin e tij. Iliri në fakt s’kishte pasur asnjë takim zyrtar me Hoxhën. Me përjashtim të kontakteve kur ishim komshi me familjen e tij, tjetër lidhje nuk kishte…

Pra, keni jetuar disa vite në Bllok, afër vilës së Enverit. Çfarë raportesh kishit me të dhe familjarët e tij?

Me të përballeshim çdo ditë kur hynte dhe dilte në banesë. Enveri dhe Nexhmija kur banonin te vila e vjetër, ishin mysafirët e parë që na uronin në familje Vitin e Ri. Babai dhe mamaja njiheshin me ta qysh nga vitet e luftës. Miqësia kishte arritur deri aty, sa unë dhe Iliri ishim pagëzuar me emrat e fëmijëve të tyre. Unë me emrin e Pranverës, vajzës së Enverit dhe Iliri me atë të djalit të madh. Në ato kushte, kjo nuk ishte pak. Atëherë, hyrje-daljet e çiftit Hoxha ishin privilegj, që nuk mund ta kishte shumëkush. Logjika e regjimit e përkthente këtë në shkallë të lartë besnikërie, që parakuptonte siguri e përfitime për të preferuarit e tyre…

Në këto rrethana, Iliri guxonte t’i kundërvihej regjimit, të ironizonte Enverin, të mendonte për t’u arratisur…

Në pamje të parë duket paradoksale, por kështu është e vërteta. Iliri ishte një lloj disidenti i vetëformuar. Ky profil ishte ngjizur tek ai qysh në rininë e hershme. Kur na gjente në shtëpi duke ndjekur lajmet e TVSH-së, mbyllte televizorin me një rebelim të çuditshëm. “Akoma ju me pallavrat e Tiranës”, na thoshte qortueshëm dhe aty për aty hapte radion te “Zëri i Amerikës”. “Doni të vërtetën, dëgjoni këtë!”, na këshillonte me një siguri absolute. “Zëri i Amerikës” për të ishte e vërteta e padiskutueshme. “Mos vdeksha pa folë një herë aty për marrëzitë e Sulltanit tonë”, shprehej shpesh duke përçmuar Enverin. “Zëri i Amerikës” ishte fiksimi i tij…

Kështu shprehej vetëm me familjarët, apo edhe me shokët?

Me shokët ca më shumë. Veç konsideratave politike, me ta ndante qasjet ndryshe për mënyrën e jetesës, artin, muzikën, argëtimin. Ithtar i modelit perëndimor, Iliri nuk linte vend pa përbuzur tam-tamet e regjimit për moralin komunist, njeriun e ri, për “shfaqjet e huaja”, “dekadencën borgjeze” etj…

Me cilët nga shokët konsumonte biseda të tilla?

Në kohë të ndryshme, ka pasur shumë syresh. Kur punonte në ATSH, mbante për mikun më të mirë Nuri Hamzarain, vjehrrin e Agim Krajkës, të cilin e vlerësonte jashtë mase. Me të fliste pa doganë, siç thoshim atëherë. Ai ishte më i madh në moshë dhe më i regjur në disidencën me regjimin. Më vonë u njoh e miqësua me Agim Fagun, Medi Bushatin, Luan Hajdaragën e të tjerë. Në shoqërinë e tyre ndihej mirë, bisedonte për gjithçka, madje edhe për arratinë. Nuk i vinte mirë vetëm kur e qortonin: Ilir mos kështu, se do përfundosh në Spaç! Iliri ka pasur sakaq edhe një mik të veçantë: Nonda Bulkën, xhaxhain tonë që e donte fort. Kuvendonte me të për histori të ndryshme. Nonda kishte qenë student me Hoxhën në Francë dhe i tregonte për prapësitë e tij. Enveri s’e kishte mendjen te studimet, i thoshte në mirëbesim, por te orgjitë dhe lokalet e natës. Për orë të tëra ligjëronin për profilin e panjohur të diktatorit që na hiqej si engjëll, por kishte qenë djalli vetë…

Ku punonte Iliri kur u arratis?

Në vitin 1980, Iliri iku nga ATSH-ja dhe për disa kohë u sistemua në Ndërmarrjen Makina-Import. Më vonë shkoi në Ministrinë e Kulturës dhe Arsimit, në Komitetin Olimpik të Sporteve. Aty e aktivizonin herë pas here me shoqërimin e turistëve të huaj që vinin në Shqipëri. Ndihej i lumtur në këtë punë, sepse, siç thoshte, i jepte dorë për perfeksionimin e gjuhëve që zotëronte dhe njohjet me botën përtej telave me gjemba. Kontaktet me të huajt e bënë më rebel e më të papërmbajtur. Filloi të fliste hapur, të shante vend e pa vend, të anatemonte figurat e regjimit. Ky lloj reagimi, përçartja e shfrenuar, nisi të bjerë në sy të njerëzve të Sigurimit. U fut në listën e të dyshuarve, si kontingjent i armikut të klasës. Kjo na alarmoi si familje. U alarmuan sakaq edhe shokët. E këshilloi babai, nëna, vëllai tjetër. E thirri i tronditur Medi Bushati dhe i shprehu rrezikun që i kanosej. Iliri e dëgjonte, por nuk reagonte…

Continue Reading

DOSSIER

Kur Hrushovi u bë çakërqejf me raki mani kërceu e këndoi me artistin korçar

Nga Raimonda Moisiu 

‘Artist i Merituar’, tenor i shquar korçar, tashmë i ndarë nga jeta, Piro Sulioti, lindi në qytetin e Korçës, në një lagje tipike autoktone korçare, me tinguj serenatash dhe motive nga muzika e lehtë korçare, në shtator të vitit 1924. Diku aty rreth moshës 20 vjeçare, nisi të këndojë tek ‘anketat muzikore’ të Radio – Korçës, dhe ka qenë pjesëmarrës në të gjitha aktivitetet kulturore, që organizoheshin në atë qytet, veçmas atë kohë, për artistët e rinj. Ende në moshë të re, largohet nga Korça, dhe shkon me studime në degën e infermierisë, Tiranë, ku diplomohet si ndihmës- mjek. Aty aktivizohet në aktivitete të ndryshme artistike, muzikore e kulturale, dhe shumë shpejt u bë i njohur në të gjithë vendin, si një këngëtar i ri nga Korça.

Përveç serenatave edhe këngëve me motive ushtarake që artisti korçar Piro Sulioti këndonte, tek Ansambli Ushtrisë, ai bie në sy të kompozitorëve të shquar, për vokalin e tij të pastër e të kthjellët, dhe më 1954–ën, kompozitori Kristo Kono, do i besonte rolin kryesor të operetës së parë Shqiptare “Agimi”, në rolin e “Sokolit”.

Rreth këtyre viteve, e për disa dekada, do të interpretonte këngët karakteristike korçare, duke arritur të bëhej një nga tenorët kryesorë të Grupit Karakteristik dhe historik, “Lira”, të Korçës, rol që e ruajti deri në fund të jetës së tij.

Më pas do të sillte në dritë një buqetë me këngë popullore korçare, (shumica e tyre ende nuk janë kënduar) dhe do të vlerësohej me çmime të ndryshme nëpër festivale dhe anketa muzikore të asaj kohe. Do të këndonte edhe para udhëheqjes së lartë të shtetit socialist, për Enver Hoxhën dhe për udhëheqësit e tjerë të asaj kohe.

Ishte këngëtari i vetëm shqiptar, që rreth viteve ’60-të, këndoi para Hrushovit, në vizitën që ai bëri në qytetin e Korçës. Artisti korçar nuk e “dehu” udhëheqësin sovjetik, vetëm me serenatat, këngët popullore korçare dhe këngët ruse, por e dehu edhe me raki mani Hrushovin, sa do i vinte qeleshen në kokë atij, në qejf e sipër, një lloj “qejfi”, që vetëm këngëtarët gazmorë e të talentuar të Korçës, dinë ta ndezin.

Në vitin ’68-të udhëtoi me Ansamblin e Këngëve dhe të Valleve Popullore, krahas legjendës të muzikës shqiptare, artistes së famshme ikonë, Vaçe Zela, dhe me artistë të tjerë në Kinë, për të kënduar para Mao Ce Dun-it, etj. Në vitin 1978-të, Piro Sulioti do vlerësohej me çmimin e madh “Artist i Merituar”. Inamorimi edhe pasioni për pentagramin, e bëri që të kthejë muzikën edhe artin, në një traditë familjare.

Djali i tij, është tenor i famshëm Gjergji Sulioti, gjithashtu edhe vajza, Zhani Sulioti, personazhi i kësaj interviste, është mësuese muzike. Serenatat korçare edhe muzika karakteristike e atij qyteti, kurrë nuk u ndanë prej Piros, ishin gjithmonë miq duke e shoqëruar atë, deri në momentet e fundit, madje edhe kur sëmundja edhe pleqëria e kishin dobësuar, ai vazhdonte të këndonte. Një jetë që i ngjan një romani apo drame, në sprovën e udhëtimit të trishtë e të bukur të jetës.

Një rrëfim klasik për një gjeni klasik të artit e të muzikës, për ‘Artistin e Merituar’, tenorin e shquar korçar, Piro Sulioti, vjen në këtë intervistë nga vajza e tij, znj. Zhani Sulioti. Artistit korçar i ka pëlqyer gjithmonë të luajë me muzikën, herë me serenatën, herë me këngët e lehta, herë me ato populloret dhe herë në opera, duke dhënë përmes lidhjeve të tyre, mesazhe për të tashmen, ruajtjen e vlerave muzikore të traditës dhe kulturës shqiptare. Për më shumë ndiqni në këtë intervistë.

– Znj. Zhani, së pari ju falenderoj, që pranuat të jepni këtë intervistë, për të risjellë në kujtesë ‘Artistin e Merituar’, një nga tenorët më të shquar të muzikës shqiptare, Piro Sulioti, i ndarë tashmë nga jeta. Si ndjeheni për këtë intervistë, e ndjeni homazh apo, një përcjellje të vlerave qytetare, kulturore e historike të Korçës sonë?

Do të dëshiroja t’ju falenderoj përzemërsisht, për mundësinë që më ofruat, të kujtoj e sjell në vëmendjen e publikut artdashës korçar dhe gjithë shqiptarëve, meritat edhe vlerat e babait tim, që shumica e pushteteve që shkojnë e vijnë, por e kanë lënë në harresë, tenorin e shquar të grupit historik “LIRA”, të Korçës, sikundër e theksoni edhe ju, në pyetjen përkatëse, ‘Artistin e Merituar’, Piro Sulioti.

Artisti korçar dhe ati im, Piroja, është ndarë vetëm fizikisht nga jeta, se për ne, birin dhe bijat e tij, familjarët e e shumtë, ai është këtu, mes nesh. Nga vokali, nga serenatat, nga këshillat, dhe sidomos nga humori i tij, plot sqimë, hare dhe i spikatur që e shoqëroi një jetë të tërë. Sigurisht, kjo intervistë është homazh dhe requiem, sepse një artist si Piro Sulioti, me vlerat e tija të jashtëzakonshme, nuk mund të lihet në harresë. Ai na ka lënë një pasuri të madhe artistike. Nuk e ekzagjeroj, edhe po të thoja me plot bindje e gojë, se është i pazëvendësueshëm.

– Familja Sulioti është një familje autoktone qytetare dhe intelektuale korçare. Cilat janë kujtimet tuaja që nga fëmijëria, si u gjend ati juaj, tenori i shquar Piro Sulioti, në rrugën e bukur të artit të muzikës? E pati të trashëguar gjenin muzikor, apo ishte dhunti e tij?

Normalisht, që do kishte një trashëgimi familjare, fakt që ruhet me fanatizëm deri në ditët e sotme, te familja Sulioti dhe pasardhësit e saj. Ashtu si tenor i mirënjohur, vëllai im Gjergji Sulioti dhe unë, personalisht, nipërit dhe mbesat, vazhdojmë me përkushtim talent dhe dashamirësi, traditën familjare muzikore. Kujtime pa fund nga babai im, por edhe nga shumë qytetarë të tjerë të Korçës sonë, sidomos artistë, që kishin marrëdhënie miqësore me babain dhe familjen tonë.

Piroja e ka pasur pasion muzikën që në fëmijërinë e tij. Ka nisur të këndojë me shokët që në moshë të hershme, dhe vazhdoi të jetë pjesëmarrës aktiv në anketat muzikore te Radio Korça dhe arriti deri në skenat e Republikës Popullore të Kinës, me ansamble të ndryshme të vendit, në turnetë e zhvilluara asokohe. Gjithashtu, deri në fund pothuajse të jetës së tij, mbeti një nga tenorët kryesorë të grupit karakteristik të Korçës, të famshmin “LIRA”.

-A mund të na përshkruani momente nga eksperienca e tij? Kur ka filluar të këndojë? Cila është kënga e parë, që ka kënduar?

Ka filluar të këndojë qysh herët, sikundër e theksova më lart, por si këngëtar amator, fillon të njihet afro viteve ’40-të. Fati i babait tim, ishte që këndonte në shumë repertorë, si; serenata, këngë të muzikës së lehtë, këngë popullore, këngë të huaja, por edhe këngë lirike nga opera. Këngët e para të tij, veçmas ato që patën sukses të madh, dhe interpretohen ende edhe sot (por jo ai lloj interpretimi i babait tim), ka qenë “Jorgjica”, “I pabesë”, “Dje mbrëma”, etj.

-Ç’mund të na thoni për influencat e tij muzikore në muzikën e lehtë, popullore dhe serenatat? Po në opera?

Për muzikën lirike më 1954-ën, i madhi Kristo Kono, do i besonte rolin kryesor të “Sokolit”, tek opereta e parë shqipe “Agimi”, e cila pati një sukses të jashtëzakonshëm. Madje, atë rol historik, ma dedikoi mua, bijës së tij, që sapo kisha lindur. Por, muzika lirike ende s’kishte hedhur rrënjët tek kultura e vendit, shkak që largoi shumë artistë, midis tyre edhe Piron.

Këngët popullore i këndonte zakonisht nëpër dasma dhe në gëzime familjare, duke mbajtur kështu, gjallë, traditën e qytetit. Sa për këngët e lehta edhe serenatat, ato ishin gjith’ jeta e tij, nuk i ndau kurrë nga vetja, ishte gjithmonë në formë për t’i kënduar çdo çast. Kujtoj ditët e fundit të jetës të tij, aty në shtrat i shtrirë, këndonte gjithmonë serenatat e veta. Ashtu si atëhere, me të njëjtin ritëm, por me vokal të dobësuar, nga pleqëria.

-Ati juaj, është i njohur kryesisht si një nga tenorët kryesorë të grupit karakteristik korçar “Lira” dhe si një adhuruese e hershme e tij, vija re një mirëkuptim, mes dinamikës së muzikës, të kënduarit dhe interpretimit emocional, e cila u jepte fuqinë e tingujve, melodisë së serenatave, të këngëve popullore, të lehta, baladat apo ato me ritëm ushtarak. Ç’mund të na thoni për këtë?

Piroja kishte një emocion të jashtëzakonshëm, përsa i përket këngës dhe muzikës në tërësi. Për çdo këngë frymëzoheshe ndryshe, nuk e di se si arrinte të interpretonte gjithmonë, në bazë të frymëzimit. Çuditërisht i ndryshonte mimika e fytyrës, qëndrimi në skenë, etj. Buzëqeshja ose trishtimi, vizatoheshin dhe rrezatonin tek publiku. Adhuronte gjithmonë duartrokitjet edhe gazin e publikut. Dashuria për serenatat edhe qytetin e lindjes, Korçës, e bëri që t’i kthehej, “Qytetit të Ëndrrave”, dhe të mos vazhdonte karrierën në Tiranë. Shprehej gjithmonë, që; “Serenatat me Korçën, janë si peshku me ujin. Nuk mund të rrojë jashtë tij”.

– Në televizione të ndryshme e rrjete sociale, qarkullojnë këngë dhe filmim të arkivave, të koncerteve, që tenor i shquar Piro Sulioti, ka dhënë brenda e jashtë atdheut. Ç’mund të na thoni për këtë?

Është një pjesë e vogël e tyre, sepse shumica gjendet e mbuluar nga “pluhuri i harresës”, tek arkivat e ndryshme të Radios e të Televizionit. Normalisht, që pjesa më e madhe, nuk është e filmuar ose e incizuar, sepse atëhere, ka qenë një tjetër kohë, shtypi i shkruar dhe media vizive, pothuajse kanë qenë inekzistente, kështu që producenti ishte vet artisti, ose shteti.

Për dekada vitesh tëra, koncertet që babai dha në Jugosllavi, në Greqi, në Kinë, në Bashkimin Sovjetik, në Rumani, etj., ishin të bllokuara, për hatër të sistemit socialist të vendit. Por të gjitha këto, babai na i kaloi në memorie dhe ne nuk i harrojmë kurrsesi, shumicën e aktiviteteve apo të historive të ndryshme të tij.

-Cilat kanë qenë disa nga koncertet dhe takimet me personalitete të rangut të lartë, që i patën lënë më shumë mbresa, babait tuaj? Ndonjë eksperiencë të veçantë gazmore, apo të trishtë, ju ka treguar babai?

Babai im ka dhënë koncerte para shumë personaliteteve të rangut të lartë të sistemit dhe regjimit të kohës, kur arti dhe muzika bënin shumë për realizmin socialist, miqësinë sovjeto-shqiptare, dhe Revolucionin Kulturor Kines. Ka dhënë dhjetëra koncerte për Enver Hoxhën, për Mehmet Shehun, për Ramiz Alinë, për Mao Ce Dun-in, Hrushovin, etj.

Eksperiencat gazmore e të trishta që ai na rrëfente, ishin pothuajse të përditshme dhe vija re si artist në shpirt e talent, babai i ndjente dhe i vuante më shumë se kushdo tjetër. Më kujtohen historitë me humor që tregonte nga Kina, mallëngjimi edhe përlotjet në Kosovë, por edhe shumë raste të ndryshme, për kolegët e tij këngëtarë.

– Kam dëgjuar dikur të flitej për babain tuaj dhe artistin korçar, Piro Sulioti, se aty rreth viteve ’60-të për vizitën e Hrushovit në Korçë, ai jo vetëm këndoi para tij këngët e famshme ruse, por edhe në qejf e sipër, kërceu me të. A mund të na i përshkruani atë moment? A pati kritika më pas apo vlerësime?

Ky episod, në fakt është unë i veçantë, interesant e tejet mbresëlënës, por edhe për vetë “bujën” që bëri atë kohë, sa përflitej për një kohë relativisht të gjatë, mes vetë artistëve dhe publikut korçar. Vizita Hrushovit në Shqipëri, në qershor të 1959-ës, ishte një nga vizitat më të rëndësishmet për sistemin e kohës. Organizatorët e një koncerti special për nder të tij në ditën e fundit të qëndrimit të Hrushovit në Shqipëri, thirrën Piron, për të kënduar aty në atë koncert.

Babai e përshkruante Hrushovin, shumë njeri të thjeshtë edhe gazmor, me aq sa ai komunikoi dhe e njohu atë Hrushovi, pasi hëngri peshkun ‘krap”, të porositur nga vetë ai, piu edhe rakinë e manit, u bë çakër-qejf dhe nisi të kërcejë vallen karakteristike ruse me babain, kur Piro për një moment ekzaltimi, ia rrëmben një valltari qeleshen dhe ja vendos në kokë Hrushovit.

Ndërsa kërcenin të dy të përqafuar dhe Hrushovi me qeleshen shqiptare në kokë, qeshte e thërriste; “Spasiba, spasiba”! Ky ishte një veprim i pa papritur dhe befasues për zyrtarët e kuadrot e partisë. Një pjesë e tyre u alarmua, duke kërcënuar Piron, për pasoja apo dënime që mund të kishte, pas kësaj. Por u desh ndërhyrja e Enverit, personalisht, që shmangën peripecitë dhe pasojat politike për babain.

– A ka shkruar poezi apo tekste këngësh dhe serenata, babai juaj?

Jo, babai nuk ka shkruar poezi, apo tekste këngësh. Piro ka ndihmuar poetët dhe kompozitorët, thjesht nga eksperienca e tij si këngëtar, por nuk mund të them, se ka qenë poet. Serenata, mund të them; po, se shkruanin dhe u këndonin çupave korçare, gjith’ meshkujt e dashuruar të Korçës, dhe ma merr mendja, që brenda tyre, është edhe babai im. Më 1967-ën, nisi të shkruajë një roman, (diku e kam ruajtur), por që nuk e mbaroi kurrë.

-Përpos portretit dhe staturës intelektuale, por edhe talentit e kontributit të tij në muzikë, ai i keni mbledhur ato në CD, apo album? Nëse po, cili është roli hulumtues i tyre?

Këtu më jep mundësinë të hap një tjetër çështje madhore për diskografinë shqiptare. Në shumicën e rasteve, këngët, koncertet, filmimet etj., janë sikundër përmenda edhe më lart, janë të arkivuara dhe as kush nuk mund t’i marrë. Kjo më duket vërtet absurde, sepse edhe autori vetë, nuk mund t’i tërheqë nga arkivi.

Shumica e këngëve janë në “errësirë”, se askush nuk merr kurajën, guximin dhe iniciativën, që këto pjesë të çmuara të kulturës shqiptare, të dalin në dritë, për të parë, jo vetëm këtë trashëgimi dhe identitet të artit e muzikës shqiptare, por edhe dritën që ato kanë lënë pas, për brezat e ardhshëm, për kulturën dhe historinë e saj, qoftë qytetare korçare, por edhe kulturës shqiptare në tërësi.

Vërtet nuk ndjehem mirë për këtë dhe më vjen shumë keq, se babai im, Piro, u mundua për vite të tëra, por arriti vetëm të mbledhë dy copë. Shumica e tyre, janë bërë ilegalisht në CD-i, duke i hedhur në treg, pa u ditur të drejtat e autorit dhe pa marrë lejë nga askush. Unë ju bëj thirrje: “Ju lutem, na jepni ato që i përkasin babait tonë”!

–Cili është mesazhi juaj, në vlerësimin e mos harresën e vlerave të tilla?

Vlerësimet, janë subjektive, vijnë dhe ikin me kohën, modën, regjimin, etj. dhe boshllëqet duhet t’i zgjidhim, traditën, ta vazhdojmë dhe të përhapim sa më shumë kulturë, e muzikë. Artistët duhet të inkurajohen, jo vetëm për të identifikuar artin, kulturën muzikën dhe zgjidhjen e situatave jo të këndshme, në dëm të artit, traditës e trashëgimisë kulturore e muzikore. Për këtë, nuk duhet të kemi as frikë, as zemërim, as xhelozi.

Duhet të kemi urtësi, ashtu sikundër kanë pasur kjo elitë e shquar e brezit të artë të artistëve, që nga Vaçe Zela, Ramiz Kovaçi, Avni Mula, Gaqo Çako, Kristo Kono, Piro Sulioti, etj, etj, ndjesë nëse nuk kam përmendur ndokënd, se janë shumë. Të përmendim, të sjellim në vëmendje dhe të kujtojmë historinë dhe ikonat e artit për art, dhe jo për treg.

Të mundohemi të bindim shoqërinë shqiptare dhe trupat e ndryshme të muzikës për drejtësi artistike. Dhe jo vetëm kaq! Të mos harrojmë se dikur në këtë vend, ka pasur artistë, që kanë shkrirë shpirtin, vrullin, talentin dhe dëshirën, vetëm për një duartrokitje, për një buzëqeshje, për një dinjitet, pa klipe, pa menaxhere, pa intervista, pa social-media dhe studio me aparatura, jo për tregti, por për të bërë histori. Dhe ia dolën! Ata bënë historinë! Memorie.al

Continue Reading

DOSSIER

Dëshmitë e rralla të vajzës nga Tirana, që u internua në moshën 10 vjeçare: Mësuesja ime e pashpirt…

Intervistoi: Violeta Murati   

Një lëndë romanore e rrallë, rrëfim historik nga diktatura se si e përjetoi persekucionin një adoleshente. Alma Gjurgji, në librin “Krahë të këputur”, të botuar së fundi nga Instituti i Studimit të Krimeve dhe Pasojave Komuniste, ka treguar në formë letrare, për historitë e tmerrshme përndjekjes në diktaturë…! Nëse “romani” e realizon misionin e tij, së shpejti ky libër, do të tregohet edhe nga kinemaja, nga regjisori Besnik Bisha

Znj. Alma, ju keni shkruajtur një memuar të rrallë. Një vajzë 10 vjeçare që rrëfen të kaluarën, persekutimin. Si mundet ta organizonit një kujtesë të tillë, prej një vajze të vogël?

Mendoj se çdo qenie njerëzore, ka një rrugëtim të caktuar në jetën e saj, që në mënyrë të pashmangshme është e mbushur me ngjarje të thjeshta, apo mbresëlënëse. Këto episode jetike, fiksohen në memorien e secilit prej nesh. Sigurisht ngjarjet e pazakonta, ato që dhëmbin shumë, ato që lënë gjurmë të pashlyeshme në jetën tonë, është vështirë të harrohen. Të tilla kanë qenë ato, që shoqëruan vitet e brishta të fëmijërisë dhe të rinisë sime, ashtu si qindra e mijëra fëmijëve të tjerë, që së bashku me familjet e tyre, vuajtën në kampet e internimit.

Fëmijë të pafajshëm, që duhej të vuanin pafundësisht, brez pas brezi, për bindjet politike të gjyshërve baballarëve, apo të afërmëve të tyre. E si mund të harroj ditëlindjen time të 10-të, për të cilën kisha fantazuar një tortë me qirinj, urime dhe dhurata nga të gjithë të afërmit e mi. Pikërisht atë ditë, të hipur majë një makine përbindësh, familjarisht po internoheshim nga Tirana…! Këtë episod kaq të dhimbshme e kam përshkruar kështu në librin tim: […] 

“Nuk mbaj mend me saktësi sa orë zgjati ai udhëtim drejt ferrit. E hipur majë dengjeve, ndjeja lëkundjet e pamëshirshme të asaj makine të zezë në rrugët e pashtruara, me gropa e gurë, mes atyre kodrave me shkurre të përzhitura nga vapa e verës, që ishte në ditët e fundit të saj. Në të ngrysur mbërritëm në fshatin që ishte caktuar për familjen time, diku në kodrat e Dumresë.

Makina ndaloi në mes të fshatit dhe rreth saj u afruan disa banorë të tij. Me një kuriozitet të natyrshëm, por dhe me një gëzim të lig se “armiqtë” kishin marrë “ndëshkimin e merituar”, u munduan të orientojnë shoferin, të vijonte dhe disa metra më tutje, drejt asaj kasolleje që ishte caktuar për ne.

Nuk kisha parë kurrë diçka të tillë më parë. Ishte vërtet një kasolle e ndërtuar me shkarpa dhe e mbuluar me kashtë. Dyshemeja me dhe. Ngjitur me atë vrimë që quhej derë, ishte një gur i stërmadh me forma të çrregullta, dhe unë nuk e kuptova kurrë si dhe pse ai gur ishte vendosur aty.

Ndoshta ishte shkëputur nga kodrat përreth dhe kasollja ngjitur me të, ishte ndërtuar shumë kohë më pas. Ndoshta. Deri në atë kohë kisha besuar se të tilla kasolle, ngrihen për kafshët shtëpiake, dhe më kishte ndodhur të shihja të tilla edhe në ndonjë film, për jetën e fiseve dhe tribuve të Afrikës.

Jo, nuk isha në ëndërr dhe as në kinema. Ajo kasolle ishte e vërtetë dhe ne duhej të banonim aty. Ishim të gjithë të mpirë, ndërsa mamaja nuk e mbajti më veten, ia plasi të qarit. Motra ime e vogël, vazhdonte të shtrëngonte kukullat e saj, ndërsa kaçurrelat e verdha i ishin ngjitur në fytyrë nga djersët dhe vuajtjet e rrugës.

Sytë e kaltër, më të bukura se qielli pranveror, e kishin humbur shkëlqimin e tyre. Ajo krijesë e vogël kishte inteligjencën dhe intuitën, të mos kërkonte asgjë, nuk kërkoi të hante, nuk kërkoi të flinte, vetëm na vështronte me radhë, si për të kuptuar shkaqet e asaj situate të panatyrshme”! […].

Me lejoni të kujtoj se gjatë këtyre viteve, është shkruar mjaftueshëm për historitë e tmerrshme të persekucionit komunist, por me keqardhje kam konstatuar dhe përjetoj një indiferencë të pazakontë dhe cinike, ndaj këtyre vuajtjeve. Sigurisht që kujtimet e atij trajtimi çnjerëzor, ishin të gjalla brenda meje, por nuk kisha menduar asnjëherë, që të shkruaja rreth tyre. Shtysë për këtë u bë një moment i veçantë, rreth tre vite më parë. E tmerrshmja “luftë e klasave”, në një formë tjetër, po riciklohej sërish në realitetin e tranzicionit të trazuar shqiptar.

Kështu, në shkelje të çdo ligji u përjashtuan nga puna me qindra dhe mijëra persona, që kishin bindje politike të ndryshme nga partia në pushtet. Një luftë e pafund, një përjashtim mizor nga mundësitë e integrimit dhe mjetet e jetesës. Gjithë këtë ngarkesë negative dhe dhimbje që akumulova sërish, kisha nevojë ta shkarkoja diku…!

Kështu u ula të shkruaj, gjë që nuk e kisha bërë kurrë më parë. M’u duk sikur me mundim zgjidha grykën e një thesi të mbyllur mirë. Kujtimet ishin aty, mjaftonte vetëm t’i tregoja rrugën për të dalë jashtë. Po shkruaja vetëm për vete. Ishte një konfidencë që, nuk kisha menduar asnjëherë se, do ta ndaja me qindra mijëra të tjerë.

Fragment pas fragmenti, episod pas episodi, dhe rezultati ishte libri im i parë; “Krahë të këputur”. Familjarët dhe miqtë e mi të afërm, të mrekulluar për stilin e atij rrëfimi, sa të vërtetë, po aq dhe mbresëlënës, me inkurajuan që këtyre kujtimeve dhe fakteve të tmerrshme, duhej domosdoshmërisht t’i hapja rrugën e botimit.

Dhe kështu ndodhi. I vlerësuar nga Instituti i Studimit dhe Botimit të Krimeve të Komunizmit, si një kontribut në hedhjen dritë dhe denoncimin e këtyre krimeve, ky libër gjeti rrugën e botimit prej tij.

“Krahë të këputur” është quajtur libri, është gati në zhanrin e një historie pak të vështirë për t’u “besuar”, por lexohet si një histori romanore. Kurioziteti është i natyrshëm mbi përjetimet e kësaj fëmije, që u bë adoleshente, si mundet të reflektojë tani?

Teksa më drejtonit këtë pyetje, m’u kujtua një prononcim i At Zef Pllumit, dhënë në intervistën e fundit të tij, para se të ndërronte jetë. I pyetur për vërtetësinë e rrëfimeve në librin emocionues “Rrno për me tregue”, ai pak a shumë u përgjigj në këtë mënyrë: “….kam treguar shumë pak rreth të vërtetave të jetuara në ferrin komunist, pasi nuk dëshiroja të isha i pabesueshëm, për lexuesit e rinj…”!

Në këtë rast, unë do pohoja të njëjtën gjë për të vërtetat e jetës sime. Një kalvar persekucioni i shtrirë në 23 vite, sigurisht ka në përmbajtjen e tij, një numër të madh vuajtjesh, tmerresh, denigrimesh, shtypjesh dhe kërcënimesh për mua dhe familjen time. Për shkak të gjyshit të ekzekutuar nga regjimi komunist, konsideroheshim kundërshtarë politikë, ose për të qenë më e saktë, armiq të partisë.

Nëse do kujtoja e shkruaja rreth çdo episodi të jetuar në dhjetëvjeçarë, rezultati do të ishte një histori tejet e gjatë dhe interesi për të, do të ishte minimal. Për këtë arsye, bëra redaktimet dhe shkurtimet e duhura. Isha e ndërgjegjshme që në një material sa më të shkurtër të përmendja disa nga kujtimet e mia më të pashlyeshme dhe të dhimbshme…!

Qëllimi im ishte të përshkruaja me vërtetësinë më të madhe, përjetimin e atyre ngjarjeve fatkeqe,…çdo gërmë, çdo fjalë, çdo paragraf është i vërtetë, mbuluar me terror dhe tmerr. Eh, reflektimi i tanishëm…në realitet unë nuk kam mbajtur ditar. Kujtimet e mia shumë të sinqerta, janë sjellë në këtë libër, ashtu siç i kisha përjetuar.

Mendoj se, përpos të vërtetave të patjetërsueshme, libri im është ndërkohë dhe një reflektim për tragjeditë njerëzore të atyre përmasave. Ndonëse të vështirë dhe me kosto të mëdha për jetën e qindra e mijëra njerëzve, në fund të fundit e konsideroj gjithashtu një triumf, një ngadhënjim të së mirës mbi të keqen. Rënia e regjimit kriminal komunist, e konfirmon diçka të tillë.

Në libër tregoni mbi “refuzimet”…Ç’ishin këto përjetime për moshën tuaj?

Isha shume e vogël kur u përballa me refuzimet. Problemet që familja ime kishte me regjimin, i provova që në moshën 8 vjeçare, kur të dy prindërit e mi, u dëbuan nga arsimi për të punuar në Fermën Bujqësore “Gjergj Dimitrov”, në Sauk të Tiranës. Në të vërtetë, nuk e kuptoja çfarë ndodhte, pasi bisedat që kishin në themel padrejtësitë e sistemit, nuk mund të bëheshin kurrë në prani të një fëmije.

Përballja e parë e vërtetë me diktaturën dhe refuzimet e saj, dhe ndërgjegjësimi im për atë që po përjetonim, ndodhi në moshën 10 vjeçare. Kjo lidhet drejtpërdrejt me internimin e familjes sime, i cili u pasua nga flakje të njëpasnjëshme…ja si e kam përshkruar në librin tim, ditën e nesërme të internimit: […]

“Ndesha në vështrimin e pashpresë të prindërve të mi. I pashë të shkatërruar. Sytë e tyre ishin përhumbur poshtë rrathëve të zinj. Im atë me ftoi të afrohesha pranë dhe për herë të parë në jetën e tij, më shpjegoi atë që po ndodhte dhe shkaqet e saj. Më foli për diktaturën e proletariatit, për luftën e klasave, për të atin e tij intelektual, të ekzekutuar nga komunistët dhe se ne duhej të paguanim për këtë.

Duhej të paguanim të gjithë, madje dhe motra ime e vogël trevjeçare, që ende flinte. Ndërkohë gjumin e saj të pafajshëm dhe engjëllor, po e prishnin mizat dhe grerëzat që ardhja e ditës, i kishte gjallëruar.

Në agresivitetin e tyre dhe ato krijesa të vogla të natyrës, ishin kundër nesh. E gjithë kjo ishte shumë për mua. Një ditë më parë kisha mbushur dhjetë vjeç. Deri aso kohe, isha indoktrinuar dhe unë nga propaganda komuniste. Në shkollë më kishin mësuar, të isha e lumtur për Partinë dhe xhaxhin Enver, se; “Partia ishte nëna e të gjithë fëmijëve”. Më kishin mësuar se fëmijët shqiptarë “ishin më të lumturit në botë”, e të tjera broçkulla si këto.

Sa e sa vjersha për Partinë kisha mësuar dhe recituar…?! Im atë nuk po fliste me një fëmijë dhjetë vjeç, por me një të rritur, që duhej të ndërgjegjësohej, për atë që e priste. U ndjeva aq konfuze, sa nuk isha në gjendje të bëja asnjë pyetje. Vetëm përpiqesha të kuptoja. U përfshiva nga një dhimbje e gjithanshme. Po më shembej bota nën këmbë. Brenda tri ditëve, çdo gjë ndryshoi në atë që ishte jeta ime, çdo gjë që kisha besuar apo dëshiruar në ëndrrat e mia fëmijërore, nuk ekzistonte më…!

…Ndonëse isha vetëm një fëmijë, rrëfimi i jashtëzakonshëm dhe emocional i tim eti për atë që po ndodhte, më bëri të ndjehesha menjëherë e rritur. E kuptova se fëmijëria ime kish marrë fund, dhe se do të më duhej të përshtatesha me këtë realitet të shëmtuar, do të më duhej të ndihmoja prindërit, në përballimin e asaj jete të vështirë në atë skëterrë! […]

Ju përmendni vende, ku jeni degdisur, rreziqet, aventurat, gjendjet emocionale por asnjë emër, përveç një shoqeje, që është një personazh real. Ja për shembull historia e mësueses na duket e tmerrshme për nga demoralizimi psikik, pse nuk keni emra?

Për hir të së vërtetës, kjo pyetje më është drejtuar dhe më parë. Siç jam shprehur më lart, nisa të rikujtoj dhe shkruaj këto të vërteta të dhimbshme të jetës sime, pa menduar se rezultati do ishte një libër, tashmë i mirë-vlerësuar. Personazhet që shkaktuan aq padrejtësi për mua dhe familjen time, kanë një emër, dhe unë i kam të gjallë në kujtesën time. Por ata mjeranë, ishin pjellë e atij sistemi mostër që fabrikonte krijesa të tilla, të përbindshme.

Nuk jam penduar aspak që nuk kam përmendur emra, pasi qëllimi im ka qene dhe është të denoncoj atë sistem të pashpirt, që kishte ndërtuar atë strukturë të stërmadhe kriminale, që mbillte terror dhe shtypje që asnjë vend tjetër nuk e kishte përjetuar. Edhe nëse do t’i rikthehesha librit e ta rishkruaja, sërish nuk do ta bëja.

Mendoj se publikimi i bëmave, si dhe ndëshkimi moral i këtyre shërbëtorëve të paskrupuj të regjimit, është dhe mbetet detyrim i politikanëve, analistëve dhe historianëve. Tashmë ata individë, nuk kanë asnjë rol në jetën time, as nuk e di ku ndodhen.

Ndoshta disa prej tyre, janë diku nëpër botë, apo ndoshta janë në role drejtuese të politikës aktuale dhe në mënyrë cinike, japin leksione për të drejtat e njeriut dhe demokracinë, ndërkohë që asnjëri prej tyre, nuk ka kërkuar ndjesë. Dëshiroj dhe uroj me gjithë shpirt, të reflektojnë dhe një ditë të pendohen për gjithçka kanë bërë. Për fat të keq, reagime të tilla njerëzore, të këtyre personave që shkatërruan jetë njerëzish, pothuajse nuk kam ndeshur asnjëherë.

Ndërsa personat e mësipërm në librin tim janë thjesht anonimë, nuk mund të rrija pa përmendur me emër, shoqen time të dashur të fëmijërisë, Ritën. Ajo ka qenë dhe është shumë më tepër se kaq. Është motra ime. Prindërit e saj më kanë bërë dhuratën më të bukur të atyre viteve. Pas vdekjes së gjyshes, më kanë mbajtur në shtëpi dhe më kanë trajtuar si bijën e tyre. Dhe kjo ndodhte në një periudhe terrori, kur të gjitha dyert e të afërmve, na ishin mbyllur.

Ajo familje më bëri të kuptoj dhe provoj mirënjohjen, ndoshta nga më të bukurat në botë. Ende sot e kësaj dite mbetet e tillë. Sa i takon marrëdhënies së vështirë me mësuesen e parë që pata në internim, pashpirtësinë e asaj, që duhej të ishte edukatore dhe prind i dytë, e kam përshkruar në këtë mënyrë:

[…] “Ndërsa marrëdhëniet me fëmijët e tjerë po ecnin drejt normalitetit, nuk mund të them të njëjtën gjë për mësuesen. E krahasoja me mësuesen time të mrekullueshme në Tiranë dhe ndjeja se ajo, nuk donte t’ia dinte fare për ata fëmijë, që ndonëse frekuentonin shkollën, ishin pothuajse analfabetë.

Ndryshe nga ata, unë kisha patur fatin të më rrinin mbi kokë, tre mësues në shtëpi. Sigurisht, këtu përfshij edhe gjyshen. Prindërit e atyre të ngratëve, gdhiheshin e ngryseshin arave për të siguruar bukën për fëmijët e shumtë, që sillnin në jetë. Në shenjë hakmarrjeje, me pushtoi dëshira ta sfidoja. Ishte një formë rebelimi. Veçanërisht në orën e matematikës, që ishte lënda ime e preferuar.

I bëja pyetje me të cilat e vija në vështirësi. Madje, ndjeja një lloj kënaqësie të pakuptueshme, kur asaj i ndryshonte ngjyra e fytyrës. Kishte raste kur i kërkoja mënyrat alternative, për zgjidhjen e disa problemeve. Duke kërcitur dhëmbët, ajo e duroi disa ditë këtë situatë, por një ditë në pamundësi për t’iu përgjigjur pyetjes sime, në kulmin e tërbimit më tha:

“-Mëso sa të duash, kazma të pret”. Ky shpërthim ndodhi në klasë, në sy të gjithë fëmijëve, të cilët shihnin të habitur herë mua, herë mësuesen. Unë kisha pritur një reagim prej saj, por kurrë kaq të pamëshirshëm dhe vrasës të shpresës dhe ëndrrave. Isha aq e mpirë, gati të qaja.

Në atë regjim çnjerëzor, kishe ndrojtje edhe të qaje…! Lotët mund të konsideroheshin pakënaqësi dhe sfidë për sistemin. Lotët e pafajshëm të një krenarie të vrarë ishin kërcënim. Ka disa momente në jetë, që lënë gjurmë të thella dhe ky ishte një prej tyre. Ndjeva të ndahesha në copëza të brishta e të dëshpëruara, të cilat më zbehën besimin se një ditë, do të arrija t’i mblidhja e t’i ngjisja sërish.

E urreva me gjithë shpirt atë mësuese. Është një nga personat e paktë që kam urryer. Jo se kanë qenë të paktë ata që më kanë lënduar, por isha unë që më pas, u mundova ta përjashtoja urrejtjen nga bota e ndjenjave të mia. Nuk më linte të jetoja. Ishte shumë sfilitëse si ndjenjë, gërryese, aq sa më zinte frymën. Unë e doja aq shumë shkollën dhe kisha thurur ëndrra, se çfarë doja të bëhesha kur të rritesha. Pas kësaj, nuk u mora më me mësuesen, as ajo me mua. U vendos një “paqe” e akullt.

Një vit më pas, mësuesja ime u përdhunua nga disa ushtarë të cilët e zunë atë në befasi, teksa po kthehej në fshatin ku banonte familja e saj. Në atë moshë, nuk arrija të kuptoja çfarë ishte përdhunimi, dija vetëm se asaj i kishte ndodhur diçka shumë e keqe dhe e turpshme. Madje në fshat thuhej; “e kapën me zor”. Ushtarët paguan me burg për këtë, ndërsa mësuesja u transferua përgjithmonë, nga shkolla e atij fshati. Nuk ndjeva asnjë keqardhje për mësuesen time.

Marrë nga observatorikujteses.al

Continue Reading

DOSSIER

Përgjimi i Mehmet Shehut dhe incidenti i tij në Bllok me Ramiz Alinë

Nga Luan Pogaçi

Ishte vera e vitit 1981. Në këtë kohë vila e Mehmet Shehut në Vlorë po përfundonte së ndërtuari. Shkoja shpesh te vila e Mehmetit pasi enver Hoxha ishte me pushime në Vlorë dhe unë kisha ngritur shërbimin e ndërlidhjes. Shkoja për të drejtuar dhe kontrolluar punimet që kryheshin për telefoninë dhe interfoninë, për projektimin e të cilave kishim bashkëpunuar me Institutin e Projektimit të Ndërtimeve Nr1.

Ishte ditë e diel dhe në vilën që po ndërtohej e cila qe në përfundim, nuk kishte punëtorë. Shikoj që te porta e jashtme e oborrit të vilës që po ndërtohej, po hynte makina e Nexhmije Hoxhës.

Ishte e pashoqëruar. Unë e pres dhe takoj. Me sa kuptova kishte ardhur të shikonte vetë se çfarë ndërtimi po bëhej. Ajo m’u drejtua: “Luan, të lutem më trego ambjentet”.

Duke lëvizur nëpër vilë unë ia tregova me radhë, kjo dhomë është e kryeministrit, kjo tjetra e shoqes Fiqrete (qenë ngjitur njëra me tjetrën), pastaj dhomat e tre djemve, sallat e ndryshme, vendstrehimi etj.

Gjatë kohës që unë flisja, ajo mu duk pak nervoze dhe pata përshtypjen e shfaqjes së një pakënaqësie të hapur nga ana e saj. Njehërë bëri një hëëëmm të zgjatur me buzë të mbyllura.

Problemet lidhur me Mehmet Shehun dhe familjen e tij kishin filluar dhe unë diçka dija.Vazhdova së treguari dhe pasi e pamë të gjithë vilën, ajo më përshëndeti dhe u largua.

Vila e Mehmetit që po ngrihej ishte shumë e bukur dhe më e madhe se e enverit, me pishinë dhe në një pozicion shumë piktoresk, me burime uji të ëmbël poshtë saj si dhe po pajisjes me një vendstrehim modern.

Mehmet Shehu nuk arriti të pushojë asnjëherë në të. Më vonë ajo u bë vila e pushimit e Presidentit Ramiz Alia.

Njihej fakti që Mehmet Shehu i kishte shumë qejf mistrat e pjekur. Pëlqente ti hante kur ishte në punë mbasdite në kryeministri. Thoshte se i bënin mirë për forcimin e zemrës. Misrat ia piqte një nga oficerët e tij, M.Boni. Misrat ai i merrte nga bahçja që kishin mbjellë vetë shoqëruesit te vila ku rrinte grupi i shoqërimit. Metja nuk bënte ndonjë kujdes të veçantë për higjenën, thjesht direkt në tokë, me shkarpa të mbledhura poshtë e lart. Nganjëherë shkoja e ndihmoja dhe bëja muhabet me Bonin.

Një nga këto ditë, ishte fund gushti i 1981 ai më thotë: “Do të të them një gjë të çudishme që na ka ndodhur dje pasdite. Po shoqëroja kryeministrin në shëtitje në Bllok në një distancë të vogël. Kur vemi tek brryli i Vilës 1, ku bashkohen dy rrugët, nga ana tjetër vinte shoku Ramiz Alia. Takohen papritur ballëpërballë me njëri tjetrin. Ramizi qëndroi dhe duke qeshur i thotë: “Duart lart”.

Në këtë kohë kryeministri e shikon me kaq shumë inat sa Ramizi u tërhoq disa hapa mbrapa duke thënë: Më faaal, më faal, bëra shaka, bëra shaka” dhe secili ndoqi rrugën e vet.

Unë i thashë Bonit që kjo ishte e pabesueshme, pasi Ramizi nuk është aq kurajoz sa të bëjë shaka të tilla me zarar e në veçanti me kryeministrin, por oficeri m’u betua se është e vërtetë.

Me sa duket kishte filluar presioni dhe testimi. Edhe mua më dukej e habitshme ajo sjellje, por realisht ka qenë ashtu, sepse askush nuk kishte guxim të improvizonte. Oficeri nuk mund të bënte shaka me gjëra të tilla….

Në shtator 1981 më vjen në zyrë Ali Çeno, drejtues i grupit të sigurisë së Kryeministrit dhe më lëshon në tavolinë një telefon me kabllot që i vareshin. E pyes si është puna. Më thotë që kryeministrin e përgjojnë në shtëpi në numrin 7880 të centralit të qytetit. Ai ka dëgjuar biseda në këtë telefon  që përdorte në shtëpi, në studio. Më thirri mua, vazhdoi Aliu, më mori thikën që mbaja në brez (një tip biçaku i madh që mbanin oficerët e zbulimit) dhe preu fillin e telefonit e më tha dërgoja inxhinierit.

Këtë radhë unë u shqetësova shumë, më tepër pasi më qe drejtuar direkt mua dhe ishte hera e dytë që ndodhte. Më dukej sikur ai biçak do më godiste dhe mua…”

*Botuar në DITA me lejen e autorit nga libri i tij “Shërbimi Inteligjent i Udhëheqjes së Shtetit 1978-1991”. Autori ka qenë shef i informacionit dhe i sigurisë së komunikimit në Drejtorinë e dytë të Sigurimit të Udhëheqjes nga viti 1978 deri më 1991.

 

Continue Reading
Advertisement

TRENDING