Është 8 Marsi, festa e gruas. Bilanci në vite tregon për një rritje të rolit të tyre në ekonomi dhe sidomos në politikë. Sot, Shqipëria është ndër vendet që ka peshën më të lartë të femrave në kabinetin qeverisës, në nivele të njëjta me Finlandën.
Megjithatë femrat edhe pse janë më të arsimuara vazhdojnë të paguhen më pak sesa meshkujt, në pjesën më të madhe të profesioneve. Edhe në shtëpi, pushtetin e kanë burrat që kanë në emër të tyre llogaritë bankare, por edhe guxojnë më shumë, duke marrë kredi.
Burrat paguhen më shumë se gratë
Burrat paguhen më shumë sesa gratë në pjesën më të madhe të profesioneve. Madje të dhënat e INSTAT tregojnë se paga mesatare e meshkujve shënoi një rritje më të shpejtë në 2022, në raport me atë të femrave.
Mesatarisht, një punonjës në vend u pagua me 61,898 bruto në muaj në 2022, me një rritje nominale prej 8.2%.
Për meshkujt, paga mesatare ishte 63,773, me një rritje prej 9.2%. Për femrat, paga mesatare arriti në 59,813, ose 7.3% më shumë sesa një vit më parë.
Rritja më ritme më të larta e pagave të burrave në krahasim me ato të grave bëri që të thellohet sërish hendeku gjinor mes pagesave të të dy gjinive. Gratë u paguan 6.2% më pak sesa burrat në 2022, nga 4.2% që kishte zbritur diferenca në 2021.
Nga 36 grup profesione, që raporton INSTAT, vetëm në 5 prej tyre gratë paguhen më shumë.
Fusha ku gratë “shkëlqejnë” është drejtimi. Sipas INSTAT, femrat në grup profesionin “Drejtues administrativë dhe komercialë” kishin një pagë mesatare mujore bruto prej 189,393 në vitin 2022. Ky nivel, jo vetëm që është paga më e larta nga të gjithë grup profesionet në vend, por është dhe 11.1% më e lartë sesa e meshkujve. Në krahasim me një vit më parë, paga për këtë grupprofesion u rrit me rreth 10%, si për meshkujt ashtu dhe për femrat.
Punonjës në profesionet e elektro-teknologjisë është grupi tjetër, ku femrat marrin më shumë se meshkujt. Paga e femrave në këtë grup është 64,365 lekë, ose 10.7% më shumë sesa burrat.
Në dy profesionet e tjera, “Punëtorë shërbimi dhe ndihmës” dhe “Punonjës të shërbimeve personale dhe të mbrojtjes”, gratë marrin përkatësisht 1.3% dhe 1.1% më shumë se burrat.
Administrata është institucioni që nuk i “diskriminon” femrat në paga, teksa “Ligjvënës, nëpunës të lartë të administratës shtetërore dhe drejtorë ekzekutivë” marrin njësoj, rreth 92 mijë lekë në muaj.
Ndërsa në arsim preferenca është tek meshkujt, që paguhen gati 80 mijë lekë në muaj, ose 12% më shumë sesa gratë e të njëjtit profesion.
Edhe në shëndetësi ekziston diferenca. Grup profesioni “Specialistë të shëndetësisë” i paguan meshkujt 85.8 mijë lekë në muaj, ose 13.8% më shumë sesa femrat. Për “Asistentë të specializuar të shëndetësisë”, paga mujore e burrave është 65.8 mijë lekë, ose rreth 8% më shumë sesa e grave të të njëjtit profesion.
Diferenca më e lartë femra meshkuj është në prodhim, ku rekordin e mban industria, që i paguan burrat 24.6% më shumë sesa gratë. (shiko në fund grafikun e pagave sipas sektorëve dhe gjinisë)
…Por gratë janë më të arsimuara
Ndonëse paguhen më pak sesa burrat, gratë kanë nivel më të lartë arsimimi. Sipas INSTAT vajzat tentojnë më shumë që të ndjekin Universitetin, në krahasim me djemtë. Në total, 21.3% e femrave mbi 25 vjeç kanë mbaruar arsimin e lartë, përkundrejt 18.2% të meshkujve.
Në parlament dominojnë burrat, në qeveri e kanë marrë “pushtetin” gratë
Në vitin 1920 në Kuvendin Shqiptar nuk kishte asgjë grua. Epoka e socializmit mund të njihet për diktaturë, por të paktën në periudhën 1970-1990, në Kuvend femrat përbënin 30% të Kuvendit. Me ardhjen e demokracisë pushteti ligjvënës u kthye sërish tek meshkujt, që dominonin me gati 94% të pjesëmarrjes në këtë institucion të lartë në 2011-n. Dekadën e fundit pjesëmarrja e grave në Kuvend është rritur sërish, duke arritur në 2021-2022 në rekordin historik të 36% pjesëmarrje, ndonëse ende në pakicë në raport me burrat.
Por, nëse ka një vend ku ato dominojnë, është në qeverisje. Në qeverinë aktuale, nga 16 ministri, 10 drejtohen nga ministre femra. Në fund të vitit 2023, Shqipëria renditej e para në botë për pjesëmarrjen e femrave në kabinetin qeveritar, me 67% të totalit, e ndjekur nga Finlanda, me 64% dhe Spanja me 64%, sipas indeksit të fuqizimit të gruas, të publikuar nga programi i CFR për gratë dhe politikën e huaj. Aktualisht kjo peshë ka zbritur në 62.5% pas ndryshimeve të fundit në qeveri, që larguan një ministre dhe shtuan një ministër.
Ndryshe nga qeveria, në Administratë dominojnë meshkujt në drejtim. Sipas INSTAT, përqindja e femrave në pozicione menaxheriale në vitin 2022 ishte 35%, në ulje nga 35.5% vitin e mëparshëm.
Indeksi i fuqizimit të gruas, barazia në politikë
Gratë jetojnë më gjatë se burrat, grup mosha 35-39 vjeç ka më shumë meshkuj se femra
Për vetë gjenetikën, apo stilin më të kujdesshëm të jetesës, gratë jetojnë më gjatë sesa burrat. Sipas INSTAT, jetëgjatësia e pritshme në lindje është 80.9 vjeç për gratë dhe 77.3 vjeç për burrat.
Femrat martohen mesatarisht 27.7 vjeç, ndërsa meshkujt 31.2 vjeç.
Në vend, sipas INSTAT ka 2.77 milionë banorë. Nga këta 1.4 milionë ose 50.4% janë femra, ndërsa 1.37 milionë janë meshkuj.
Në Shqipëri lindin më shumë djem sesa vajza. Sipas INSTAT, në grup moshën 1-4 vjeç, vajza janë 48.5%. Për grup moshën 20-24 vjeç, popullsia ndahet në dy pjesë të barabarta. Grup mosha që ka më shumë meshkuj se femra është 35-39 vjeç.
Mbi 40 vjeç ka më shumë femra se meshkuj, për shkak të emigracionit më të lartë të tyre pas viteve ’90.
Në moshat mbi 70 vjeç mbizotërojnë femrat për shkak të jetëgjatësisë më të lartë të tyre.
Paratë i mbajnë burrat
Në llogaritë e shtëpisë gratë mund të jenë më jenë më të ekonomizuara, por kur vjen puna te bankat, janë burrat ata që dominojnë. 56.5% e llogarive depozituese në sektorin familjar zotërohen nga meshkujt.
Edhe rrezikun e marrin burrat përsipër. 57% e llogarive humarrëse janë nga meshkujt.
