E goditur dhe e plagosur për 12 ditë rresht, ribëhet nga fillimi Republika Islamike e Iranit

Brenda pak orësh nga armëpushimi i brishtë që hyri në fuqi midis Izraelit dhe Iranit, republika Islamike, e goditur dhe e plagosur nga 12 ditë sulmesh ajrore të pandërprera, shpalli “fitoren”.

Për regjimin, thjesht mbijetesa ndaj sulmit izraelit – dhe shmangia e një lufte edhe më shkatërruese me SHBA-të, ndërsa vazhdonte të kundërpërgjigjej – ishte pika referuese.

Mbrojtja ajrore e Iranit u shkatërrua kryesisht, shumë komandantë të lartë ushtarakë u vranë dhe kryeministri izraelit Benjamin Netanyahu bëri thirrje vazhdimisht që iranianët të ngriheshin. Ai gjithashtu kërcënoi të vriste udhëheqësin e Iranit, Ajatollah Ali Khamenei.

Megjithatë, edhe pa e rrëzuar regjimin ose udhëheqësin e tij, sulmi ushtarak mund ta riformësojë thellësisht Iranin – duke ekspozuar dobësitë e tij dhe duke vënë në lëvizje atë që disa vëzhgues argumentojnë se mund të jenë ndryshimet më të rëndësishme që nga revolucioni islamik i vitit 1979.

“Republika Islamike e Iranit pas kësaj lufte do të rilindë, shumë ndryshe nga ajo që ishte para luftës”, tha Mohammad Sadegh Javadi-Hesar, një politikan reformist dhe ish-i burgosur politik, i cili shpreh pak dyshime se sistemi politik do të qëndrojë.

“Nuk do të ndryshojë në emër, por do të ndryshojë në mënyrë”.

Për të paktën tre dekada, Khamenei dhe qendrat e pushtetit të linjës së ashpër që e rrethojnë atë kanë rezistuar me kokëfortësi reformat strukturore, duke shtypur sistematikisht kërkesat në rritje të një popullsie të re të frustruar brenda një shoqërie gjithnjë e më laike.

Ndërsa zhgënjimi me regjimin është rritur gjatë dy dekadave të fundit, udhëheqja ka bërë gjithçka që është e mundur për të penguar ose vonuar reformat në politikat e brendshme dhe të jashtme.

Autoritetet i janë përgjigjur të paktën katër kryengritjeve të mëdha që nga viti 2009 me masa brutale shtypëse, burgosje dhe vrasjen e qindra aktivistëve dhe qytetarëve. Ajo pranoi vetëm ndryshimin, siç është moszbatimi i ligjit që i detyron gratë të mbajnë mbulesën, si një masë pragmatike për të lehtësuar tensionet.

Pavarësisht kësaj, shumë iranianë – përfshirë kundërshtarët e ashpër të regjimit – lanë mënjanë frustrimet e tyre të vjetra me udhëheqjen e tyre teokratike gjatë konfliktit, ndërsa një ndjenjë nacionalizmi në kohë lufte u përhap.

Por pasojat tronditëse të fushatës shkatërruese të bombardimeve të Izraelit nënkuptojnë se një ndryshim drejtimi tani duket i pashmangshëm, thonë analistët.

“Edhe nëse mbijeton në emër, ashtu si Kina ende [drejtohet nga] Partia Komuniste e Kinës, nuk do të jetë e njëjtë”, tha Vali Nasr, profesor në Shkollën Johns Hopkins të Studimeve të Avancuara Ndërkombëtare në Uashington. “Pra, mendoj se momenti i saktë nuk është i qartë, ose udhëheqja e saktë, por mendoj se jemi në prag të kësaj”.

Një person i brendshëm i regjimit pranoi se Irani “pësoi dështime serioze të inteligjencës për shkak të infiltrimit”.

“Ne humbëm shumë figura të larta, por askush nuk është i domosdoshëm. Ajo që ka rëndësi janë institucionet, jo individët”, shtoi ai, duke lavdëruar aftësinë raketore të Iranit. “Irani do të dalë ushtarakisht më i fortë dhe do të shtrëngojë masat e tij të sigurisë me vendosmëri”.

Përpara luftës, tema që dominonte politikën iraniane dhe ndikoi në vendimet e politikës së jashtme ishte trashëgimia përfundimtare e 86-vjeçarit Khamenei dhe ndryshimet që mund të sillte.

Udhëheqësi me shërbimin më të gjatë në Lindjen e Mesme, ai ka qenë në pushtet që nga viti 1989 dhe qëllimet e tij kryesore kanë qenë mbijetesa e republikës dhe një tranzicion i qetë te udhëheqësi suprem i ardhshëm pas vdekjes së tij.

Një burim i brendshëm i regjimit tha se, nëse Khamenei do të ishte vrarë, një pasardhës do të kishte marrë përsipër “brenda dy orësh” – duke shtuar se mbijetesa e republikës islamike nuk do të ishte në rrezik.

Por Nasr, autor i “Strategjia e Madhe e Iranit: Një Histori Politike”, tha se “tranzicioni i madh” që Irani priste pas vdekjes së Khameneit tani do të përshpejtohej megjithatë.

“Lufta e ka përshpejtuar atë sepse e ka sjellë republikën në prag të kolapsit, është jashtëzakonisht e ndjeshme”, tha ai.

Pasojat mund të ndikojnë në procesin e trashëgimisë. Drejtimi që regjimi do të merrte në mungesë të Khameneit ishte gjithmonë i hapur për debat – nëse do të bëhej më militarist por pragmatik, do të dyfishonte ideologjinë apo do të zhvendosej drejt reformës.

Edhe pse nuk është emëruar asnjë pasardhës i Khameneit, djali i tij Mojtaba është konsideruar si një favorit në mungesë të kandidatëve të tjerë të qartë. Por lufta mund t’i përmbysë këto supozime, thonë analistët.

“A do të ishte një klerik tjetër, gjë që nuk mendoj se do të jetë e pranueshme për publikun e gjerë?”, tha Mehrzad Boroujerdi, një akademik iraniano-amerikan me bazë në SHBA. “Apo do të zgjedhin, le të themi, dikë si një gjeneral ushtarak në pension nga epoka e luftës Iran-Irak [të viteve 1980], i cili mund të ketë një lloj qëndrimi popullor?”.

Një ndryshim kyç nga momentet e kaluara të trazirave është se nuk ka një opozitë të organizuar dhe të besueshme brenda ose jashtë republikës.

Brezat e vjetër gjithashtu ruajnë kujtime të zemëruara të ndryshimeve të imponuara kombit të tyre nga fuqitë e huaja.

Këto përfshijnë pushtimin e vendit nga Mbretëria e Bashkuar dhe Bashkimi Sovjetik në vitin 1941 që e detyroi monarkun, Reza Shah, të abdikonte, si dhe grushtin e shtetit të orkestruar nga MI6 dhe CIA kundër kryeministrit të zgjedhur në mënyrë demokratike, Mohammad Mosaddegh, një dekadë më vonë.

Sipas sistemit të krijuar nga udhëheqësi themelues i republikës islamike, Ajatollah Ruhollah Khomeini, Irani ka një president dhe parlament të zgjedhur që mund të ndikojë në vendimet politike. Por pushteti përfundimtar i takon udhëheqësit suprem dhe qendrave kryesore të ndikimit të linjës së ashpër që përfshijnë Gardën Revolucionare të elitës, gjyqësorin dhe institucionet fetare.

Në vitet e fundit, krahët ushtarakë dhe të inteligjencës së regjimit janë njollosur nga akuzat për korrupsion dhe infiltrim nga agjentë izraelitë, dhe kanë pësuar një seri goditjesh shkatërruese që kur Izraeli nisi luftën e tij.

Gjenerali Major Mohammad Bagheri, kreu i Forcave të Armatosura, ishte midis një mori zyrtarësh të lartë të sigurisë të vrarë në ditën e parë të sulmeve izraelite. Por Khamenei shpejt emëroi një zëvendësues, Gjeneralin Abdolrahim Mousavi, emërimi i të cilit u interpretua gjerësisht në Iran si një sinjal se regjimi nuk kishte ndërmend të ndiqte një rrugë më të ashpër.

Promovimi i Mousavi-t u pa si një shenjë e mundshme ndryshimi, sepse Khamenei zgjodhi një oficer të konsideruar të moderuar nga ushtria e rregullt, jo nga Garda Revolucionare, ku shërbeu Bagheri.

“Ndërsa nacionalizmi, në vend të ideologjisë, i është imponuar regjimit islamik, udhëheqësit e Iranit – pavarësisht emrave dhe kush do të jetë në pushtet – do t’i nënshtrohen transformimit të brendshëm”, tha Javadi-Hesar, politikani reformist. “Çdo tranzicion i imponuar nga forcat e huaja do ta shndërronte Iranin vetëm në një Afganistan tjetër”.

Boroujerdi tha se, varësisht nga ajo që ndodh më pas, marrja e kontrollit nga rojet në një moment ishte një mundësi, duke i quajtur ata që kanë “muskujt institucionalë tani”.

“Rojet mund ta ndiejnë muzgun politik të kastës klerike”, tha Boroujerdi, një profesoreshë në Universitetin e Shkencës dhe Teknologjisë të Misurit.

“Ndërsa është e pakët në këtë kohë, ekziston mundësia që në një moment një tip ambicioz dhe më i ri nga këto radhë, të dalë përpara dhe të thotë: ‘Në emër të interesit kombëtar të vendit, duhet të bëjmë X, të pranojmë kufizimet bërthamore, të dalim me një amnisti politike, një qeveri koalicioni’”.

Sanam Vakil, drejtoreshë e Lindjes së Mesme në Chatham House, tha se regjimet nuk shemben, “ato ndryshojnë”. “Kjo është ajo që do të ndodhë”, tha ajo. “Thjesht do të evoluojë, ndoshta me një ritëm më të shpejtë nga sa po evoluonte tashmë”.