Vrasja e Astritit/ Kur shteti hesht, drejtësia mbetet vetëm dhe e bukura vdes e para

Një kronikë e paralajmëruar që nisi me një arkitekt në Kepin e Merlit dhe përfundoi me një plumb në sallën e drejtësisë. Kur shteti hesht, drejtësia mbetet vetëm, dhe e bukura vdes e para.

Nga Baton Haxhiu

Në Palermo, në majin e vitit 1992, shpërthimi që vrau Giovanni Falcone nuk ishte thjesht një atentat mafioz, por akti më brutal i një shoqërie që e kishte lënë drejtësinë pa mbrojtje.

Tridhjetë vjet më vonë, në Meksikë, Maria Elena Reguero u vra brenda gjykatës për një çështje pronësie. Autori nuk iku, qëndroi përballë trupit të saj dhe tha: “ajo nuk më dëgjoi”. Ishte një shenjë e qartë se kur shteti pushon së dëgjuari, armët marrin fjalën.

Të hënën në Tiranë, historia u përsërit në mënyrën më të dhimbshme.

Në atë çast, arma nuk qëlloi vetëm mbi trupin e gjyqtarit, por mbi të gjithë ndërgjegjen e një shteti që nuk di më të mbrojë as veten.

Ishte një ceremoni e qetë, por nën dritën e kamerave dukej një turp i fshehur: një sistem që po përshëndeste viktimën e vet. Një shoqëri që i jep lule një njeriu që e la të vritet për mungesë guximi.

Sepse gjithçka nis dhe mbaron me pronën. Me mënyrën se si Shqipëria nuk ka arritur kurrë ta ndajë drejtësinë nga pasuria, të drejtën nga pushteti.

Pas rënies së komunizmit, prona u bë beteja e madhe e mbijetesës, jo e ligjit.

Nga një shtet që kishte gjithçka, u kalua në një shoqëri ku secili do të kishte gjithçka. Dhe kështu, lindën të fortët, njerëzit që e kuptuan shpejt se shteti nuk mbrohej, por blihej.

(Dhe aty, si djalli që del nga shishja, doli Ligji 7501 i Sali Berishës – trashëgimia më e errët e tranzicionit, që do të kthente pronën në mall pa pronar.)

Në këtë vend ku çdo gjykatë mund të japë një pronë si dhuratë, drejtësia nuk është më sistem, por fat. Gjyqtarët ecin si njerëz pa hije, prokurorët janë dritë që shuhet sipas interesit, ndërsa avokatët janë bërë ndërmjetës të pushtetit dhe frikës.

Astrit Kalaja nuk u vra nga një njeri, por nga gjithë ajo trashëgimi e shtrembër që për tridhjetë vjet ka zëvendësuar ligjin me lidhjen, shtetin me ndërmjetësin, drejtësinë me pazarin.

Në jug, në Kepin e Merlit, ku deti hyn mes shkëmbinjve si një psherëtimë e qetë, arkitekti Agim Shënedjella më fliste para një muaji për një rrezik që e njihte mirë. Më tregonte se si, në një projekt që kishte ndërtuar me pasion, me kujdes dhe me shije, të fortët po afroheshin.

“Do të ndodhë e njëjta gjë”, i thashë me zë të qetë.

Si në Qerret, ku një fshat që e ndërtove me dashuri e blemë ne padrejtësisht dhe e lanë në baltë.

Atje ku kishte jetë, të mbysin mushkonjat dhe në moçal këndojnë bretkocat.

E dëgjova dhe e kuptova menjëherë. Kishte diçka në fjalët e tij që më kujtoi çdo episod të shtetit shqiptar, çdo plagë të padrejtësisë.

Kepi i Merlit është ndoshta projekti më i bukur i ndërgjegjes arkitekturore shqiptare. Një vend ku shija dhe ndershmëria janë bërë një. Ku betoni nuk e ka mbytur natyrën, por e ka përqafuar. Dhe prapë, aty rreziku është real. Sepse aty ku ka vlerë, aty afrohet padrejtësia.

Shënedjella e di se sa lehtë mund të ndodhë që një vendim gjykate të kthejë ëndrrën në pronë të të fortit. Ai e di se si noterët nënshkruajnë baltën dhe gjykatat vulosin mashtrimin. Ai e di se në këtë vend nuk janë stuhitë që shkatërrojnë, por firmat.

Tridhjetë vjet e ka ndërtuar Kepin e Merlit si një vend të qetësisë dhe dritës, dhe prapë e di se bukuria nuk mbron dot vetveten. Sepse në Shqipëri bukuria nuk është vlerë që ruhet, por pasuri që vidhet.

Një koncesion si Kepi i Merlit mund të shkatërrohet jo për shkak të natyrës, por për shkak të gjykatave që japin prona si të ishin fletë letre. Dhe kështu, historia që nisi në Qerret mund të përsëritet sërish: aty ku ndërtohet me ndershmëri, shfaqet gjithmonë dikush që kërkon të përvetësojë me mashtrim dhe ta vret të bukurën dhe vendos pashijen si kriter.

Prandaj, ajo që ndodhi në Tiranë nuk është një ngjarje e izoluar. Është vazhdimi i të njëjtit skenar. Kur shteti nuk mbron më të drejtën, krimi hyn në sallë, në plazh, në noteri, në çdo zyrë që ka një vulë.

Kur drejtësia bëhet treg, plumbi është vetëm fundi logjik i një procesi që ka nisur prej kohësh.

Shënedjella e përkufizoi më mirë se kushdo tjetër: “Në këtë vend, më shumë se të ndërtosh, duhet të mbijetosh”.

E ndoshta kishte të drejtë. Sepse vrasja e Astrit Kalajas dhe rreziku që qëndron mbi Kepin e Merlit janë njësoj – dy forma të së njëjtës padrejtësi.

Një gjyqtar që bie përballë armës dhe një arkitekt që sheh ëndrrën e vet të kërcënuar nga dosjet janë dëshmi e së njëjtës histori: shteti nuk mbron dot as jetën, as pronën, as bukurinë.

Dhe në këtë vend, ku shteti vjen gjithmonë pas krimit, çdo njeri që bën punën me ndershmëri ecën drejt altarit me bindjen se një ditë, ose do ta vrasë arma, ose do ta përvetësojë padrejtësia.