‘Shteti Bektashi’/ Analiza e medias greke: Pse plani i Ramës mund të sjellë zemërimin e Turqisë

Nga Protothema.gr

Vizioni i Edi Ramës për krijimin e një “Vatikani për Bektashinjtë ” në Tiranë, si dhe ambicia e tij për të krijuar shtetin më të vogël në botë-brenda-shtetit, ka të ngjarë të jenë pjesë e një dizajni më të madh politik, sepse Rama është mbi të gjitha një politikan. Ai nuk është as një apostull i laicizmit që po përjeton më në fund një lloj epifanie, as nuk flet në mënyrë abstrakte në emër të UNESCO-s apo ndonjë organizate ndërkombëtare me një mision të lidhur me të – megjithëse shpallja e synimeve të tij për “Vatikanin Bektashi” u bë me rastin e fjalimit të tij në Kombet e Bashkuara.

Papritur publiku ndërkombëtar po lexon artikuj të gjerë, madje edhe në media me shtrirjen dhe vlefshmërinë globale të Neë York Times, rreth sipërmarrjes së guximshme të ardhshme të kryeministrit shqiptar. Krejt natyrshëm lind pyetja automatikisht: “Ç’janë gjithsesi këta bektashinj që kanë nevojë për Vatikanin e tyre – dhe sidomos në Shqipëri?”. Në të njëjtën kohë, Rama vlerëson ndoshta përfitimet e pritshme politike për vendin e tij, por po aq përfitimet individuale për veten e tij.

Sepse përveç aspektit fetar dhe teologjik të urdhrit bektashi, pra llojit të besimit dhe ritualit që ndjekin, diferencimit të bektashizmit nga trupi kryesor i Islamit etj., çështja kryesore për Edi Ramën qëndron kryesisht në mënyrën se si ky projekt i veçantë do të punojë në dobi të kryeministrisë së tij, si do të rrisë shanset e tij për t’u rizgjedhur në 2025 e kështu me radhë. Në këtë këndvështrim, para së gjithash mund të theksohet se lëvizja bektashiane është e ndërthurur tradicionalisht me luftën e shqiptarëve për pavarësi, me patriotizmin shqiptar ose, ndonjëherë, me nacionalizmin shqiptar.

Përzierja e feve

Bektashiizmi është një version i fesë “konsoliduese”, domethënë një besim në të cilin konceptet dhe praktikat nga fetë e tjera të ndryshme (muhamedanizmi, krishterimi – ortodokse dhe katolike) janë grumbulluar, së bashku me tendencat okulte, plus një metodologji të organizimit të fshehtë që i referohet vëllazëri të fshehta si masoneria. Thuhet se bektashinjtë lejohen të hanë mish derri, vera përdoret në ceremoninë përkatëse të kungimit, ndërsa nocionet e tyre për mirësjelljen dhe modestinë femërore nuk përfshijnë shtypjen drakoniane të burkës dhe ekstreme të ngjashme. Prandaj, vetëm për shkak të natyrës së tij të hapur dhe tolerante, bektashizmi është jashtëzakonisht i shfrytëzueshëm nga pushteti i një politikani pragmatik si Rama.

Bektashi mund të përdoret si ngjitës për të kapërcyer kontradiktat brenda shoqërisë shqiptare me perspektivën e perëndimizimit të saj. Nga ky këndvështrim, logjika e Edi Ramës mund të përmblidhej në maksimën “më mirë bektashizëm se islamizëm fanatik”. Meqenëse rreth 46% e shqiptarëve e identifikojnë veten si myslimanë, premia e Ramës për bektahsizmin ndoshta po përpiqet të parandalojë rrëshqitjen e pothuajse gjysmës së bashkatdhetarëve të tij drejt islamit të vijës së ashpër, regresive dhe ashpër antiperëndimore.

Dhe megjithëse sekti Bektasi zyrtarisht ndiqet nga vetëm 4,81% e shqiptarëve, ndikimi i tij real në shoqëri konsiderohet i shumëfishtë: bektasit zënë pozicione të një rëndësie kritike në fushën e ekonomisë, politikës, si dhe masmedias. Për më tepër, në drejtim të formësimit të politikës së jashtme shqiptare, promovimi i bektasizmit hap një dritare afrimi edhe me Izraelin.

Biznesi turistik

Një tjetër element i rëndësishëm i çështjes është se në kohë, veçanërisht kur Shqipëria ishte bërë një “republikë popullore” (domethënë një nga satelitët ballkanikë të Bashkimit Sovjetik Stalinist), kur çdo aktivitet fetar fillimisht ishte i frikshëm dhe më në fund nën Persekutimi i heshtur nga regjimi komunist, kleri më i lartë i urdhrit bektashi ishte strehuar në SHBA, ku ata zhvilluan një rrjet ndikimi të jashtëzakonshëm – megjithëse të vogël.

Por me siguri askush nuk mund të anashkalojë aspektin e prekshëm dhe çdo gjë tjetër veç metafizike të turizmit mysliman: nëse Edi Rama do të vazhdojë të krijojë një Mekë bektasi në periferi të Tiranës, herët a vonë ndjekësit e kësaj doktrine do të dynden kudo në këtë qendër kulti. Bektashinjtë në mbarë botën numërojnë miliona ndjekës (vlerësimet përkatëse kanë një mospërputhje të madhe, nga 5 në 20 milionë). Vetëm në Turqi, thonë ata, popullsia e tyre vlerësohet të kalojë 12.5 milionë njerëz. Edhe pse kundërshtimi ndaj idesë së një lideri shqiptar është aktualisht i fortë mes turqve bektashinj, një qytet-shtet fetar siç parashikohet nga Rama mund të bëhet atraksioni më i fortë turistik i Shqipërisë, me gjithçka që nënkupton për hyrjen e valutës në një vend të izoluar kronikisht.

Në përgjithësi, sfida që përbën thellimi në degën bektashije të muhamedanizmit shtrohet automatikisht në fusha të ndryshme: nga njëra anë, në hetimin e identitetit fetar të veçantë dhe të rrugës historike të bektashinjve – veçanërisht atyre të Shqipërisë. Dhe nga ana tjetër, në vlerësimin e fuqisë së tyre reale sot, brenda dhe jashtë Shqipërisë, duke pasur parasysh se vlerësimi i pushtetit të tyre të vërtetë në shtetin modern do të tregojë menjëherë apo tërthorazi përgjigjen e pyetjes origjinale: Kush është Edi Rama? A ka lidhje me bektashinjtë?”.

Aq më tepër po të merret parasysh se Rama as për nga feja nuk i përket bektashinjve. Në ndryshim nga një prej paraardhësve të tij, Bektashi, ish-kryeministri dhe presidenti i Shqipërisë, Ilir Meta.

Bektashinjtë grekë

Veçanërisht në atë që ka të bëjë me Greqinë, rreth 3500 besimtarë të nënndarjes së përmendur të Islamit (apo edhe vetëm një sekt, sipas muhamedanëve “ortodoksë” të linjës së ashpër) klasifikohen si bektashinj. Besimtarët grekë të bektashizmit migrojnë pothuajse ekskluzivisht në Traki, në një zonë me qendër në fshatin Roussa në Evros, ku ndodhet një nga monumentet më emblematike për bektashinjtë e Ballkanit, “tekes” (vendi i tubimeve fetare) i Segit Ali Sultan, një monument mysliman i vitit 1402.

Bektashinjtë e Greqisë pretendojnë të njihen si një grup fetar autonom plotësisht i pavarur nga komuniteti mysliman grek. Në fakt, qëndrimet e tyre u prezantuan dhe u sistemuan në mënyrë shkencore në nëntor 2023 me rastin e një simpoziumi ndërkombëtar treditor me titull “Bektashinjtë dhe Alevitë në Ballkan dhe Anadoll”, i cili u organizua në Kavallë nga Qendra për Hetimin e Tradita e Afiniteteve Kulturore dhe Etnologjike MOHA (Motivation of Heritage Affinities Research Center).

Megjithatë, marrëdhënia e Greqisë me Urdhrin Bektashi daton të paktën në shekullin 18-19, pasi si Ali Pashë Tepelena kishte marrëdhënie të ngushta me bektashinjtë dhe pararendësin e zjarrtë të Revolucionit Grek të 1821 Rigas Feraios.

Flirtimi me Izraelin

Edi Rama prezantoi planin e tij për një “Vatikan Bektashi” përpara Asamblesë së Përgjithshme të OKB-së, në një takim solemn me vetë një të nderuar. OKB-ja i dha Ramës çmimin e Lidershipit Ekumenik “për mënyrën shembullore në të cilën ai drejton përpjekjet për arritjen e unitetit mes popujve ballkanikë” etj. Por elementi i një rëndësie të veçantë për interpretimin e të gjithë çështjes është se çmimi i Edi Ramës është për shkak të një nisme të Lëvizjes Luftarake Antisemitiste (CAM).

Narrativa e Ramës është se Shqipëria ka hapur gjithmonë krahët për çdo të shtypur, përfshirë hebrenjtë gjatë Luftës së Dytë Botërore apo edhe afganët që ikin nga talebanët. Heroina moderne kombëtare e Shqipërisë është fituesja e çmimit Nobel për Paqe, Nënë Tereza, një simbol global i humanizmit dhe altruizmit, emri i së cilës u është vënë, për nder, shesheve, spitaleve, madje edhe aeroportit ndërkombëtar të Tiranës.

Në fund të fundit, vetë bektasit janë shembull tipik i një grupi të përndjekur. Përpara se të viheshin në shënjestër nga komunistët, që nga viti 1944, por kryesisht nga Enver Hoxha në vitin 1967, kur u imponua ateizmi dhe të gjitha fetë u dëbuan, bektashinjtë ishin goditur ashpër nga xhonturqit e Kemal Ataturkut.

Duke u zhvendosur në SHBA dhe duke vendosur të bëjë zbulimin tronditës të planeve të tij, përveç OKB-së, Edi Rama ka folur edhe për Neë York Times. Ai shpjegoi ndër të tjera se “qëllimi i shtetit të ri është të promovojë një version tolerant të Islamit , me të cilin Shqipëria është krenare. Dhe ne duhet të kujdesemi për këtë thesar, pasi sekularizmi është diçka që nuk mund ta marrim kurrë si të mirëqenë. Sepse ne nuk duhet të lejojmë stigmën e islamistëve ekstremë të përcaktojë muslimanët në përgjithësi”.

Në të njëjtën intervistë Rama deklaroi se “Vatikani i Bektashinjve” do të krijohet në pjesën perëndimore të Tiranës, në një vend ku aktualisht nuk ka zhvillim urban dhe në një sipërfaqe totale që i përgjigjet 1/4 e Vatikanit real. 0,12 km katrore). Ai do të quhet “Shteti i Pavarur i Urdhrit Bektashi” dhe sapo të fillojë të njihet nga komuniteti ndërkombëtar (nëse dhe kur ta bëjë), do t’i heqë Vatikanit titulli i shtetit më të vogël të pavarur në botë. Për rrjedhojë, aksesi në shtet do të kërkojë një kontroll të posaçëm kufitar të pasaportave, lejeve të vizitës dhe qëndrimit, etj.

Edi Rama thekson se plani për ndërtimin e qytetit të shenjtë të Bektashinjve pranë Tiranës ishte tepër sekret dhe deri më tani nuk e kishte ndarë as me bashkëpunëtorët e tij më të afërt. Rama pranon se nuk i ka njoftuar as aleatët e Shqipërisë në NATO për synimet e tij, por shpreh optimizëm se “Vatikani” i tij do të marrë respektin dhe mbështetjen ndërkombëtare që meriton. Natyrisht, para se të nisin punimet, Rama do të duhet të marrë miratimin përkatës të planit të tij nga Kuvendi i Shqipërisë, të cilit do t’i ketë dorëzuar më parë infrastrukturën e plotë ligjore të shtetit të ardhshëm bektashian të pavarur.

Papa Shqiptar

Titulli bektashi- “Papë” dhe sundimtar i rezervohet liderit aktual shpirtëror të bektashizmit botëror, Fortlumturisë së Tij Haxhi Dede “Baba” Mondi, një ish-oficer i ushtrisë shqiptare, 65-vjeçar, i njohur si Edmond Brahimaj i cili njofton se “të gjitha vendimet tona do të merren me dashuri dhe dashamirësi. “Unë nuk do të jem diktator, në fund të fundit autoriteti suprem në qytetin tonë do të jetë ai i zotit. Kush është i vetmi që nuk bën kurrë gabime”. Baba Modi, siç i ka hije detyrës së tij më të lartë shërbyese, është shumëvuajtës – prandaj dhe fanatikët islamikë i kanë vënë etiketimin si “thjesht kauboj”.

Sa i përket përbërjes së brendshme të qytetit të shenjtë të bektashinjve, Edi Rama ka imagjinuar se aty do të ketë një “teqe” të madhe me kupolë për tubime fetare dhe lutje në grup, një muze me relike të rrugës historike të urdhrit bektashi që nga themelimi i tij në Shekulli XIII në Turqi e deri më sot, një qendër mjekësore, një ndërtesë për arkivat, zyra për administratorët e Baba Modit, etj.

Reagojnë turqit

Entuziazmi i Edi Ramës, Baba Modit dhe ndoshta i shqiptarëve bektashinj me perspektivën e krijimit të një shteti të pavarur fetar duket se nuk është domosdoshmërisht i ndarë nga pjesa tjetër e botës myslimane dhe veçanërisht turqit. Përkundrazi, nisma e Ramës rrezikon të prishë lidhjet e forta të miqësisë që e lidhin atë me Rexhep Tajip Erdogan, një nga përkrahësit më të vendosur të një pikëpamjeje ultra-konservatore të muhamedanizmit dhe simpatisë së moralit.

Tregues i ftohtësisë me të cilën turqit pritën habinë e Ramës është komenti i Zeynel Abedin Kocs, president i Vëllazërisë Alevi Bektasi të Turqisë: “Si alevi bektasi që jetojmë në Turqi, ne i qëndrojmë qëndrimit tonë në favor të laicizmit. Bektashizmi është një sistem besimi me origjinë turke. Megjithatë, rreth 115,000 bektashinë jetojnë në Shqipëri, që përbëjnë 5% të popullsisë së përgjithshme të Shqipërisë. Unë personalisht nuk e kuptoj pse është e nevojshme të krijohet një shtet i tillë. Bektasizmi turk është pjesë e këtij plani apo bëhet fjalë vetëm për shqiptarët bektassi? Ne në asnjë rrethanë nuk e miratojmë ekzistencën e një shteti me vetëm një fe”.

Si përmbledhje, qëndrimi i turqve – një shtet me një popullsi zyrtare 99% myslimane – për “Vatikanin bektashi” të Ramës është se sekti alevi bektashi ekziston për rreth 800 vjet që qarkullon midis Turqisë dhe Ballkanit. Me kalimin e kohës dhe pas shumë aventurash, Shqipëria u bë qendra e bektashizmit. Megjithatë, mësimi bazë, kodi moral – dhe ndryshimi i tyre fatal nga qasja e muslimanëve “ortodoksë” – shpall se nuk ka kufij, inkurajon pavarësinë e njerëzve, solidaritetin dhe dhembshurinë për të shtypurit. Ah, një shtet fetar monoteist është i papajtueshëm me lirinë e papenguar që mbron bektashizmi.

Përveç kësaj, nëse bektashinjtë do të përmirësohen në status në Shqipëri, kjo mund të jetë shembull për bashkëfetarët e tyre turq, gjë që do të ishte një zhvillim krejtësisht i padëshiruar për lidershipin fetar dhe politik të vendit.

Sa i përket pjesës tjetër të muslimanëve, qoftë shiitë apo sunitëpa dallim, falë frymëzimit të Edi Ramës ata morën një arsye shtesë për të urryer, si gjithmonë, bektashinjtë. Flamuri i kuq i Shqipërisë, për shkak të “Vatikanit bektashi”, do të bëhet përfundimisht një flamur i kuq për fanatikët e Kuranit, nga iranianët tek xhihadistët. Është e vetëkuptueshme se antagonizmat fetarë janë mprehur apo edhe janë prishur nga situata aktuale shpërthyese në Lindjen e Mesme, me konfliktet e përgjakshme midis izraelitëve dhe forcave kundërshtare me një fe të përbashkët myslimane.

Islami mistik

Natalie Clair, akademike dhe studiuese, me autoritetin e autoritetit mbi historinë turke dhe osmane, shkruan në një ese se “një formë heterodokse dhe sinkretike e Islamit, bektasizmi ishte në gjendje të kristalizohej rreth diversitetit fetar që shfaqte kundër islamit sunit. diversiteti kulturor dhe më pas një diversitet politiko-kombëtar përballë autoriteteve osmane – në të vërtetë përballë osmanëve apo turqve”.

Zonja Clair ka studiuar në thellësi rolin e bektashizmit në kuadrin e luftës së Shqipërisë për pavarësi nga Perandoria Osmane . Ai beson se në fillim të shekullit të 20-të bektasit ndihmuan rebelët separatistë (çetët) veçanërisht në pjesën jugore të Shqipërisë, ku elementi bektasi ishte i fortë, për shkak të teqeve që ishin ndërtuar atje shumë vite më parë me tolerancën – apo edhe mbështetje direkte – të Ali Pashës, i cili ishte edhe vetë bektasi.

“Megjithëse nuk është e mundur të përgjithësohet për të gjitha qendrat, – shkruan Nathalie Klier (shih veprën kolektive “Dervishët bektashi dhe Lëvizja Kombëtare në Shqipëri”, botuar nga Isnafi), “gjithsesi mund të konfirmojmë se shumica dërrmuese e bektashinjve midis viteve 1878 dhe 1912 u renditen në anën e nacionalistëve dhe se ata po vepronin në favor të autonomisë së Shqipërisë. Bektashizmi shqiptar, duke përvetësuar nacionalizmin në doktrinën e tij dhe duke qenë aktiv në lëvizjen nacionalçlirimtare, pësoi një përhapje shumë të gjerë, të cilën nuk e shohim në asnjë nga vëllazëritë e tjera myslimane që vepronin në territorin shqiptar.

Zonja Clair shtjellon gjithashtu se “bektashizmi nuk është një degë e Islamit shiit, siç është pretenduar shpesh, por një urdhër i sufinjve (një vëllazëri e fshehtë islamike). Themeluesi dhe mbrojtësi i urdhrit ishte Haxhi Bektash (vdiq në vitin 1270 pas Krishtit në Anadollin qendror)”.

Së fundi, profesori islamik dhe turk i AUTH-së Efstratios Zeginis, në hyrje të vëllimit të sipërpërmendur, thekson se “përhapja e Islamit në hapësirën ballkanike është kryesisht për shkak të turqve osmanë. Deri në fund të shekullit të 15-të sulmet dhe përparimet e tyre në Ballkan ishin të vazhdueshme. Kjo fazë, zgjerimi i osmanëve në hapësirën ballkanike, ka një rëndësi të veçantë sepse është periudha e islamizimit, krijimi i Korpusit të jeniçerëve, pedomazoma, shpërngulja e grupeve të mëdha të popullsisë, rritja e fanatizmit islamik, ekonomia, gjakderdhja e popullatave jomyslimane, zvogëlimi dhe madje asgjësimi i arsimit grek dhe moria e vuajtjeve që po pësojnë popujt e skllavëruar të krishterë të këtij rajoni.

Dervishët

Ngjarjet tronditëse të mësipërme kanë për bazë politikën fetare të osmanëve me veprimin e çuditshëm por efektiv të urdhrave të ndryshëm dervish, në radhë të parë të bektashinjve. Sfondi i Islamit, i cili u zhvillua nga urdhrat e dervishëve në hapësirën ballkanike, është misticizmi islam, i cili më pas u pasurua me shumë elementë të misticizmit të krishterë dhe besimeve popullore që ishin mbetje të jetës mistike të lashtë greke. Për këtë arsye, Islami ballkanik, në thelb, ka karakterin e “islamit të fshehtë”.

Karakteristikë e epokës në të cilën bektahsizmi fitoi terren në Shqipëri – në kohën e Revolucionit Francez – është rëndësia që u jepet disa ideve liberale, si vëllazëria e njeriut dhe rëndësia nënrenditëse që u jepet dogmave dhe formalitetit të fesë në krahasim me sjelljen. Bektashinjtë kundërshtuan rrënjësisht idealin e palëkundur të përhapjes së Islamit me shpatën që motivoi jeniçerët në kohën e pushtimeve të tyre dhe që pasqyrohet në konceptimin e shenjtorëve të parë bektashinë si kampionë mbinjerëzor të besimit”.

“Në të njëjtën kohë, Rama vlerëson ndoshta përfitimet e pritshme politike për vendin e tij, por po aq përfitimet individuale për veten e tij. Sepse përveç aspektit fetar dhe teologjik të urdhrit bektashi, pra llojit të besimit dhe ritualit që ndjekin, diferencimit të bektashizmit nga trupi kryesor i Islamit etj., çështja kryesore për Edi Ramën qëndron kryesisht në mënyrën se si ky projekt i veçantë do të punojë në dobi të kryeministrisë së tij, si do të rrisë shanset e tij për t’u rizgjedhur në 2025 e kështu me radhë.

“Rama pranon se nuk i ka njoftuar as aleatët e Shqipërisë në NATO për synimet e tij, por shpreh optimizëm se “Vatikani” i tij do të marrë respektin dhe mbështetjen ndërkombëtare që meriton. Natyrisht, para se të nisin punimet, Rama do të duhet të marrë miratimin përkatës të planit të tij nga Kuvendi i Shqipërisë, të cilit do t’i ketë dorëzuar më parë infrastrukturën e plotë ligjore të shtetit të ardhshëm bektashian të pavarur.