Më 10 dhjetor, serbët filluan të ngrenë postblloqe në veri të Kosovës, afër kufirit me Serbinë, për të protestuar kundër arrestimit të një ish-oficeri policie serb.

Shumë shpejt situata u përshkallëzua në një përplasje të rrezikshme midis Kosovës dhe Serbisë, me Prishtinën që u bëri thirrje forcave paqeruajtëse ndërkombëtare të udhëhequra nga NATO në Kosovë (KFOR) që të ndërhynin, dhe Beogradi njoftoi se ushtria e tij ishte në “nivelin më të lartë të gatishmërisë luftarake” për shkak të tensioneve në kufiri.

Pas bisedimeve me presidentin e Serbisë, Aleksandar Vuçiç, dhe marrjes së garancive nga partnerët perëndimorë të Kosovës se ata nuk do të arrestoheshin për incidentin, protestuesit përfundimisht filluan të çmontojnë postblloqet më 29 dhjetor.

Me përfundimin e postblloqeve dhe rihapjen e pikave kufitare, kriza duket se i erdhi fundi.

Por përshkallëzimi i dhjetorit nuk ishte incidenti i parë që pothuajse e shtyu Serbinë dhe Kosovën në konflikt të hapur dhe ka shumë pak gjasa që të jetë i fundit.

Marrëdhëniet e brishta mes dy vendeve fqinje kanë qenë në prag të kolapsit që nga vera e kaluar, kur qeveria e Kosovës filloi të ndërmarrë hapa për të ushtruar sovranitetin mbi të gjithë territorin e vendit.

Në fund të korrikut, qeveria e Albin Kurtit kërkoi nga të gjithë qytetarët e Kosovës, përfshirë serbët etnikë që refuzojnë të njohin autoritetin e Prishtinës dhe ende e konsiderojnë veten pjesë të Serbisë – të fillojnë të mbajnë letërnjoftime dhe të përdorin targa të lëshuara nga Kosova.

Si përgjigje, serbët etnikë në veri vendosën barrikada në rrugë dhe kërcënuan me dhunë, duke bërë që forcat e KFOR-it të fillojnë të patrullojnë rrugët në rajon.

Disa ditë më vonë, pas ndërmjetësimit të Bashkimit Evropian dhe Shteteve të Bashkuara, Prishtina dhe Beogradi arritën një marrëveshje për dokumentet e identitetit, por lanë që çështja e targave të zgjidhej në një datë të mëvonshme.

Përplasja e fundit në kufij erdhi vetëm disa javë pas kësaj marrëveshje historike, duke demonstruar se tensionet ndërmjet Kosovës dhe Serbisë janë kronike dhe nuk do të zgjidhen me të vërtetë derisa të arrihet njohja reciproke.

Në të vërtetë, përshkallëzimi i fundit ndërmjet Serbisë dhe Kosovës kanë ndjekur një model të qartë.

Kosova tenton të ushtrojë sovranitet mbi tërë territorin e saj; Beogradi përgjigjet duke ndezur trazira duke përdorur serbët etnikë në veri si përfaqësues të tij. BE-ja ndërhyn, ndërmjetëson një marrëveshje dhe ndalon trazirat të përshkallëzohen në një konflikt ndërkufitar. Pastaj cikli përsëritet.

E gjithë kjo tregon se tensionet e përsëritura ndërmjet Serbisë dhe Kosovës, në fakt kanë pak të bëjnë me praktikat e qeverisjes siç janë targat, dhe gjithçka ka të bëjë me një çështje thelbësore: Pavarësia e Kosovës.

Pothuajse një çerek shekulli më parë, NATO iu përgjigj dhunës brutale të ushtruar nga Serbia në Kosovë duke ndërmarrë një ndërhyrje humanitare, duke mposhtur trupat e të fortit serb Slobodan Millosheviç dhe duke i detyruar ata të tërhiqen nga Kosova. Që atëherë, Kosova ka punuar shumë për ta ndërtuar veten si shtet dhe në vitin 2008 zyrtarisht shpalli pavarësinë e saj nga Serbia.

Në vitet që nga ajo kohë, më shumë se 100 vende e njohën atë si një komb të pavarur dhe u bashkua me disa institucione ndërkombëtare, si Banka Botërore dhe FMN.

Në vitin 2010, Gjykata Ndërkombëtare e Drejtësisë e shpalli të ligjshme shpalljen e pavarësisë së Kosovës.

Serbia kurrë nuk e pranoi këtë gjendje të re dhe u përpoq të minonte sovranitetin e Kosovës në çdo rast që nga viti 2008.

Në vitin 2013, kryeministri i atëhershëm i Kosovës, Hashim Thaçi dhe presidenti i atëhershëm i Serbisë, Ivica Daçiç nënshkruan një marrëveshje të arritur në Bruksel për të provuar të normalizojnë marrëdhëniet midis dy kombeve.

Me shpresën për të parandaluar ankesat etnike nga pengimi i paqes në rajon, marrëveshja detajonte kushtet për decentralizim në shkallë të gjerë të veriut të Kosovës dhe popullsisë së saj shumicë etnike serbe.

Ka kaluar gati një dekadë nga nënshkrimi i kësaj marrëveshjeje “historike”, por siç tregojnë ngjarjet që nga vera e kaluar, normalizimi është ende i pakapshëm.

Për më tepër, ekziston frika se vetë kjo marrëveshje mund të hapë rrugën për ngecjen e radhës ndërmjet Serbisë dhe Kosovës.

Marrëveshja e vitit 2013 parashikonte shkrirjen e katër komunave serbe në veri – Mitrovicës së Veriut, Zveçanit, Zubin Potokut dhe Leposaviqit – në një “Asociacion të Komunave Serbe” që do të kishte kompetenca të gjera mbi zhvillimin ekonomik, arsimin, kujdesin shëndetësor dhe planifikimin e qytetit në Zonat me shumicë serbe të Kosovës.

Tani që kartat e identitetit, targat dhe barrikadat janë jashtë rrugës, Beogradi po fokusohet në sigurimin e formimit të shpejtë të kësaj shoqate.

Prishtina, megjithatë, është skeptike për qëllimin dhe dobinë e supozuar të një lëvizjeje të tillë.

Në nëntor të vitit 2015, qeveria e Kosovës ngriu planet e saj për themelimin e shoqatës, duke tërhequr akuzat nga Daçiq se po “kërcënon stabilitetin rajonal”.

Disa muaj më vonë, Gjykata Kushtetuese e Kosovës shpalli “jokushtetuese” pjesë të marrëveshjes së vitit 2013, përfshirë pikën për asociacionin komunal.

Përderisa Beogradi, me mbështetjen e BE-së dhe SHBA-së, ka kohë që po bën agjitacion për rivendosjen e projektit, qeveria aktuale e Kurtit duket e vendosur të mos lejojë themelimin e Asociacionit të Komunave Serbe.

Në një intervistë me Al Jazeera Balkans në fund të gushtit 2022, Kurti tërhoqi vëmendjen ndaj komuniteteve të ngjashme komunale të bazuara në etni që filluan një projekt separatist në Bosnjë dhe Hercegovinë në vitin 1992, duke shprehur shqetësimin se një Asociacion i Komunave Serbe mund të funksionojë si Republika Srps e vetë Kosovës një subjekt politik “autonom” besnik ndaj Beogradit që është mjaft i fuqishëm për të penguar funksionimin e shtetit.

Por a ka një rrugë të mundshme drejt normalizimit?

Ekziston një plan franko-gjerman në proces që propozon të lehtësojë pranimin e shpejtë të Serbisë në BE në këmbim të njohjes së pavarësisë së Kosovës.

Kurti thuhet se është pro planit. Vuçiçi i Serbisë, megjithatë, ka deklaruar tashmë se një shkëmbim i tillë është i papranueshëm për vendin e tij.

Me planin parësor të BE-së për zgjidhjen e tensioneve Kosovë-Serbi që nuk ka gjasa të japë rezultate të shpejta, Prishtina duket se po shikon nga Uashingtoni për ndonjë zgjidhje të mundshme për problemin e saj me Serbinë.

Por SHBA, e fokusuar në luftën e Rusisë në Ukrainë dhe pasojat e saj, duket gjithashtu e paaftë për të nxjerrë një rrugë të lehtë për normalizimin. Për më tepër, siç paralajmëroi Kurti kohët e fundit vendet e NATO-s, ekziston rreziku që Rusia mund të ndezë tensionet midis aleatit të saj rajonal Serbisë dhe Kosovës me orientim perëndimor, ose për të larguar vëmendjen nga dështimet e tij në Ukrainë, ose për të shpërqendruar vendet e NATO-s me një tjetër konflikt evropian. .

Natyrisht, të gjitha përpjekjet diplomatike për të arritur normalizimin ndërmjet Serbisë dhe Kosovës duhet të vazhdojnë, por ka pak shpresë se Serbia do ta pranojë pavarësinë e Kosovës dhe do të fillojë të respektojë sovranitetin e saj së shpejti. Duke pasur parasysh pritjet e vazhdimit të grindjeve ndërmjet dy shteteve fqinje, duhet të ndërmerren tre hapa politikë për të rritur sigurinë e Kosovës.

Së pari, prania e NATO-s në Kosovë duhet të forcohet. Me 3800 ushtarë, KFOR-i është tashmë një forcë e frikshme dhe një shtyllë e stabilitetit të Kosovës. Por duke rritur numrin e trupave, NATO mund t’i dërgojë një mesazh të fortë Serbisë, Rusisë dhe botës në lidhje me përkushtimin e saj ndaj rajonit dhe qëndrueshmërisë së Kosovës si shtet i pavarur.

Së dyti, SHBA-ja duhet të rrisë mbështetjen e saj – në aspektin e pajisjeve dhe trajnimeve – për forcën policore të Kosovës. Ndërsa KFOR-i është i dobishëm tani, në planin afatgjatë, vetëm një forcë e fortë policore kombëtare mund të sigurojë stabilitetin e vendit dhe sigurinë e të gjithë qytetarëve të tij.

Së treti, Kosova duhet të vihet në një rrugë të shpejtë të pranimit në NATO. Kosova është një partner i besueshëm properëndimor në Evropën Juglindore dhe NATO tashmë ka investuar në mënyrë të konsiderueshme në sigurinë e vendit. Vetëm anëtarësimi në NATO mund të sigurojë që ajo të mos përfundojë në një vakum pushteti dhe të mos hyjë në konflikt aktiv me Serbinë.

Më shumë se dy dekada pas ndërhyrjes së NATO-s dhe gati 15 vjet pas shpalljes së pavarësisë së Kosovës, Beogradi ende po refuzon të njohë faktet në terren dhe të pranojë sovranitetin e Kosovës. Nëse aleatët perëndimorë të Prishtinës janë seriozë për ruajtjen e paqes në rajon, ata duhet të ripërtërijnë angazhimin e tyre ndaj Kosovës para se të jetë tepër vonë.